تنگه هرمز؛ گره راهبردی در نبض اقتصاد جهانی

پس از تشدید تنش ها میان ایران و رژیم صهیونیستی و تهدید تهران به بستن تنگه هرمز، بیشتر توجهات به اهمیت آبراه های جهانی معطوف شده است، زیرا گره های راهبردی در سیستم تجارت بین المللی هستند. 

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصادسرآمد، آبراه های جهانی تنها گذرگاه های باریکی نیستند که دوخشکی را از هم جدا می کنند، بلکه اتصالات حیاتی هستند که اقیانوس ها و دریاها را به هم متصل و مسیرهای مستقیمی را برای حمل و نقل کشتی ها بین بازارهای اصلی در سراسر جهان فراهم می کنند. به ویژه، این آبراه ها وقتی صحبت از صادرات انرژی و ترافیک دریایی می شود اهمیت بیشتری پیدا می کنند، زیرا بیشترین بخش صادرات نفت، گاز و کالاهای تجاری از آن ها عبور می کند.

از جمله مهم ترین این گذرگاه ها که از اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی قابل توجهی برخوردارند، می توان به تنگه هرمز، تنگه باب المندب، کانال سوئز و تنگه مالاکا اشاره کرد. هر یک از این گذرگاه ها شریانی حیاتی برای تجارت جهانی هستند و هرگونه اختلال در ثبات آن ها، پیامدهای فوری برای بازارهای بین المللی و زنجیره های تأمین دارد.

هنگامی که جنگ ها آغاز می شوند یا درگیری های سیاسی و نظامی تشدید می شوند، این تنگه ها به ابزارهای فشار ژئوپلیتیکی و به کانون های تنش تبدیل می شوند که می توانند ثبات بازارهای جهانی را تهدید کنند.

اهمیت امنیتی تنگه ها بر قیمت انرژی

تهدید در نظر گرفتن آبراه ها به عنوان ابزاری برای فشار ژئوپلیتیکی در این احتمال نهفته است که برخی کشورها می توانند از آن ها برای ایجاد اختلال در تأمین منابع کلیدی مانند نفت و گاز یا برای اعمال اقدامات نظامی یا محاصره دریایی بر برخی کشورها استفاده کنند.

برای نمونه، ۲۰درصد از منابع نفتی جهان از تنگه هرمز عبور می کند و هرگونه اختلال در آن به نگرانی جهانی تبدیل می شود. علاوه بر این، خطرات امنیتی ناشی از تنش ها در تنگه ها منجربه افزایش هزینه های حمل ونقل و بیمه می شود که بر قیمت کالاها و خدمات تأثیر می گذارد. تهدیدات این آبراه ها همچنین منجربه نوسانات شدید قیمت جهانی انرژی و حتی تأثیر بر امنیت غذایی، به ویژه در کشورهایی که به واردات دریایی کالاهای اساسی متکی هستند، می شود.

با افزایش تنش های ژئوپلیتیکی، نیاز به ایمن سازی آبراه ها بیش از پیش ضروری می شود. این امر از چندین طریق قابل دستیابی است. برای نمونه همکاری بین کشورهای منطقه ای هم مرز با این تنگه ها که می توانند اتحادهای امنیتی مشترکی را برای تضمین کنترل اوضاع و جلوگیری از ناآرامی تشکیل دهند. هماهنگی مداوم بین عربستان سعودی و مصر در مورد تأمین امنیت تنگه باب المندب در این راستاست.

متنوع سازی مسیرهای تأمین با توسعه زیرساخت های خط لوله نفت و گاز فراملی یکی از راهکارهاست که باعث کاهش وابستگی کامل به تنگه های دریایی و ایجاد جایگزین ها می شود. البته ظرفیت این امر نیز اندک است، برای نمونه امارات و عربستان با ایجاد خطوط لوله در پی کاهش وابستگی به تنگه هرمز بودند که در عمل ظرفیت اندکی را ارائه می کند.

چارچوب قانونی برای حفاظت از ناوبری بین المللی

قوانین بین المللی نقش محوری در تنظیم استفاده از تنگه های دریایی و حفاظت از آزادی دریانوردی در آن ها ایفا می کنند. کنوانسیون۱۹۸۲ سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها، برجسته ترین چارچوب قانونی است که حق همه کشورها را برای «عبور بی ضرر» از تنگه های بین المللی بدون مانع یا تهدید از سوی کشورهای ساحلی، تا زمانی که چنین عبوری تهدید امنیتی ایجاد نکند، تصریح می کند.

علاوه بر این، کنوانسیون قسطنطنیه که در سال۱۸۸۸ امضا شد، آزادی دریانوردی در کانال سوئز را، چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ، برای همه کشتی های تجاری بدون تبعیض تأیید می کند. سازمان بین المللی دریانوردی (IMO)  همچنین قوانین و دستورالعمل هایی را برای محافظت از کشتی ها در برابر حملات و دزدی دریایی هنگام عبور از آبراه های حیاتی تعیین کرده و چارچوب بین المللی را برای تضمین ایمنی این آبراه ها تقویت می کند.

تأثیر تهدیدات آبراه بر بازارهای مالی

به باور کارشناسان، بازارهای سهام در سراسر جهان از جمله خلیج فارس و مصر، با هر تهدید نظامی یا سیاسی بین فرازونشیب نوسان می کنند. در این راستا، بستن یک تنگه یا حتی تهدید ناوبری از طریق آن، منجربه توقف جزئی ترافیک کشتیرانی و اختلال در تأمین مواد کارخانه ها می شود و در نتیجه هزینه های تولید و حمل ونقل را فوراً افزایش می دهد.

بنابراین، ایران به عنوان ضامن امنیت این تنگه نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارد.
در واقع، اگرچه تنگه ها در یک منطقه خاص قرار دارند، اما اثرات آن ها فراتر از آن منطقه گسترش می یابد و بر کل اقتصاد جهانی، از جمله کشورهای شرق آسیا و اروپا تأثیر می گذارد.

زیرا، هرگونه بسته شدن یا تهدید این مسیرها می تواند به موجی از فروش منجر شود که سطح نقدینگی را تضعیف کرده و نرخ سرمایه گذاری را کاهش می دهد. بنابراین، بحران های دریایی محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص نیستند، بلکه همه کشورهای جهان، به ویژه کشورهای وابسته به واردات انرژی یا صادرات موادخام را تحت تأثیر قرار می دهند.
 

گاز قطر و امنیت انرژی اروپا

هرگونه بسته شدن یا اختلال در این تنگه ها تهدیدی مستقیم برای امنیت انرژی اروپا خواهد بود. قطر که صادرات آن نیز از طریق تنگه هرمز و دریای عرب انجام می شود، یکی از بزرگ ترین تأمین کنندگان گاز طبیعی مایع به اروپاست و صادرات آن به اتحادیه اروپا در سال۲۰۲۳ تقریباً به ۱۵.۵میلیارد مترمکعب می رسد. این صادرات بین ایتالیا (۶.۸میلیارد متر مکعب)، بلژیک (۴.۳میلیارد مترمکعب) و فرانسه (۲.۳میلیارد مترمکعب) توزیع شده است و قطر را به یک شریک راهبردی در امنیت انرژی اروپا به ویژه با توجه به کاهش وابستگی به گاز روسیه، تبدیل می کند.

قطر پیش از این تهدید کرده بود که در صورت اجرای قانون جدید اروپایی در مورد محدودیت های زیست محیطی و کار اجباری، صادرات خود به اروپا را متوقف و این امر، تعادل در بازار جهانی گاز را بیش از پیش تضعیف می کند.

این امر نشان می دهد که تنگه های دریایی تا چه حد به نقطه تلاقی اقتصاد و سیاست تبدیل شده اند و می توانند به عنوان یک ابزار چانه زنی نه تنها در درگیری های مسلحانه، بلکه در اختلافات تجاری و دیپلماتیک نیز مورد استفاده قرار گیرند.

اثرات اختلال در ترافیک تنگه ها

به باور کارشناسان، هرگونه اختلال بزرگ در ترافیک تنگه ها، یک زلزله اقتصادی جهانی را به راه خواهد انداخت که اثرات آن از افزایش فوری قیمت نفت گرفته تا افزایش هزینه های تولید و حمل ونقل، اختلال در زنجیره های تأمین و در نهایت بازگشت فشارهای تورمی که کشورهای بزرگ سال ها برای مهار آن تلاش کرده اند، متغیر است.

اقدام جدی بین المللی برای تضمین آزادی دریانوردی در تنگه های استراتژیک، می تواند با وحدت مواضع، فعال کردن چارچوب های حقوق بین المللی مانند کنوانسیون حقوق دریاها و جلوگیری از استفاده از این آبراه های حیاتی به عنوان برگ برنده در مناقشات سیاسی و نظامی محقق شود.در مجموع، شریان حیاتی کل اقتصاد جهانی هستند و دستکاری آن ها به معنای بی ثبات کردن نظام اقتصادی بین المللی است.

از همین رو، اهمیت کشورهای مانند ایران که ضامن امنیت تنگه هرمز هستند در اقتصاد جهان افزایش می یابد و همسایگان کشور باید با در نظر گرفتن این موضوع به مقابله با عامل برهم زننده امنیت یعنی رژیم صهیونیستی باشند.