ترانزیت جهانی زیر تیغ تنگه هرمز

روزهای پایانی هفته گذشته مقامات آمریکا و چین گفتند که پس از دو روز مذاکرات در لندن، با تمرکز بر محدودیت های صادرات عناصر خاکی کمیاب و تراشه، به چارچوبی برای پیشبرد توافقی تجاری دست یافته اند. این توافق پس از آن حاصل شد که آمریکا و چین در ماه مه توافق کردند تعرفه های تجاری متقابل را به طور موقت کاهش دهند.

 به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد،این توافق احتمالا در هفته های آینده پابرجا خواهد ماند و مقامات اکنون تلاش می کنند تا براساس توافق ژنو پیش بروند. همچنین آنطور که تحلیلگران می گویند؛ این توافق، نشان دهنده از سرگیری مذاکرات تجاری آمریکا و چین است که به نظر می رسد در هفته های اخیر به دلیل اختلاف نظر بر سر صادرات عناصر خاکی کمیاب و کنترل صادرات تراشه های آمریکا، متوقف شده بود. 

کارشناسان اقتصادی معتقدند که مذاکرات لندن تازه ترین تلاش مشترک دوکشور برای رسیدن به راه حلی میانی جهت حل اختلافات تجاری است؛ اختلافاتی که تهدیدی برای ورود جهان به رکود و بی ثباتی اقتصادی به شمار می رود. از زمان بازگشت دوباره دونالد ترامپ به کاخ سفید، بار دیگر آتش تقابل بین دوقدرت اقتصادی، زبانه کشید. حالا پس از چندین ماه تقابل تعرفه ای، دوطرف زمین مشترکی برای تفاهم پیدا کرده اند. چین متعهد شد بار دیگر صادرات مواد معدنی کمیاب به ایالات متحده را از سر بگیرد و آمریکا وعده داد نرخ تعرفه اعمال شده روی کالاهای چینی را کاهش دهد.

مذاکرات اخیر بین ایالات متحده و چین گامی مثبت برای کاهش تنش های تجاری و بازگرداندن ثبات به روابط اقتصادی دوجانبه است؛ بااین حال، شکنندگی این آتش بس و وابستگی متقابل دوکشور به منابع و فناوری های یکدیگر، چالش های پیش رو را پررنگ می کند. تصمیم گیری درباره تمدید توقف تعرفه ها و پیشرفت به سوی توافق های جامع تر، به اراده سیاسی رهبران دوکشور و توانایی تیم های مذاکره کننده برای مدیریت اختلافات بستگی دارد. در حال حاضر، این چارچوب نویدبخش یک دوره تنش زدایی موقت است، اما پایداری آن با گذشت زمان مشخص خواهد شد.

تصمیم های هزینه ساز ترامپ برای تجارت

بسیاری معتقدند که وارد کردن شوک جنگ تعرفه ها به تجارت جهانی و سپس عقب نشینی از آن توسط دونالد ترامپ تاثیر بسیاری در حوزه تجارت بین المللی و همچنین حمل ونقل داشته است. اقدامات صورت گرفته طی ماه های گذشته از سوی رئیس جمهور آمریکا موجب شده تا بازار حمل و نقل دریایی به بدترین شکل ممکن ناآرام و بلاتکلیف شود و سپس تلاش کرده آن را متعادل کند.

از زمان روی کار آمدن ترامپ در دوره جدید، تنش ها و چالش ها در تجارت جهانی بیشتر شده و هر روز شاهد اتفاقات منفی جدیدی در این عرصه هستیم. این تحولات که توسط یک فرد و با همکاری هم پیمانانش رقم خورد، خساراتی به بار آورد که جبران آن ها برای تجارت دریایی جهانی به این زودی ها ممکن نیست. روزی علیه کانادا، مکزیک و دانمارک بیانیه صادر کرد، روز دیگر مسئولان کانال پاناما را تهدید کرد و در نهایت با اعمال تعرفه های گزاف علیه چین و سایر کشورها، حمل و نقل دریایی را به هم ریخت.

رئیس جمهور تازه به قدرت رسیده آمریکا تنها به همین اقدامات بسنده نکرد، بلکه صنعت کشتی سازی چین را هدف قرار داد و سعی کرد برای کشتی های چینی که قرار است در بنادر آمریکا پهلو بگیرند، عوارض و هزینه ها را براساس تناژ تعیین کند، اما پس از مواجهه با اعتراضات جهانی، به این نتیجه رسید که چنین تصمیمات عجولانه ای می تواند به ضرر آمریکا تمام شود. از این رو، مجبور شد این تصمیم را تا اکتبر۲۰۲۵ میلادی به تعویق بیندازد. حالا پس از گذشت چندماه که بازار حمل ونقل دریایی به دلیل فرمان های اجرایی ترامپ به آشوب افتاده است، رئیس جمهور آمریکا به نقطه شروع بازگشته و از توافق تجاری با چین خبر می دهد. ای کاش این شجاعت را داشت که به اشتباهات خود در این چندماه اعتراف کند؛ چیزی که به نظر نمی رسد.

خسارات غیرقابل جبران و بازگشت

 به نقطه صفر

بدون شک، خسارت ناشی از تصمیم گیری های یکجانبه ترامپ که ابتدا با تهدید آغاز می شود و چندروز بعد یا تکذیب می شود یا با تعدیل همراه، به هزینه کشورهای مختلف تمام شده است. با یک حساب سرانگشتی می توان به خوبی دریافت که در این مدت، میلیاردها دلار خسارت از محل تصمیمات یکجانبه رئیس جمهور آمریکا به حمل ونقل دریایی وارد شده است. همانطور که اشاره شد، آنچه در ماه های اخیر جهان شاهد آن بوده تصمیمات ناگهانی علیه کشورهای واردکننده کالا به آمریکا و به ویژه چین بوده است.

افزایش تعرفه های غیرقابل تصور علیه چین و اقدامات تلافی جویانه آن باعث شد که اختلال در حمل ونقل دریایی به اوج خود برسد. این کار ابتدا باعث شد که تخلیه و بارگیری در اکثر بنادر دنیا به حالت تعلیق درآید و نوعی رکود در صنعت کشتیرانی حاکم شود، اما با کاهش تعرفه ها که به نوعی اقدام خوشایندی بود، چین و آمریکا به کاهش تعرفه ها پرداخته و جنب و جوشی در بنادر ایجاد شد. هرچند این کار باعث افزایش نرخ حمل ونقل نیز شد.

نشست مقامات دوقدرت اقتصادی در لندن، هفته گذشته برگزار شد. این نشست بن بستی را که چند هفته پس از توافق اولیه در ژنو ایجاد شده بود، شکست داد. توافق ژنو به دلیل ادامه محدودیت های چین بر صادرات مواد معدنی حیاتی به آمریکا شکست خورد و دولت ترامپ را مجبور به ممنوعیت صادرات نرم افزارهای طراحی نیمه هادی، هواپیما و سایر کالاها به چین کرد. حالا پس از توافق دوکشور در لندن، وزیر بازرگانی آمریکا معتقد است که توافق حاصل شده در لندن، محدودیت های صادرات مواد معدنی و آهن رباهای کمیاب چین و برخی محدودیت های صادراتی اخیر ایالات متحده را به طور متعادل حذف خواهد کرد.

همانطور که گفته شد، سیاست های تعرفه ای متغیر ترامپ بازارهای جهانی را آشفته کرده و باعث ازدحام و سردرگمی در بنادر اصلی شده است. این امر ده ها میلیارد دلار ضرر فروش و هزینه های بالاتر برای شرکت ها به همراه داشته است. بانک جهانی چندروز قبل پیش بینی رشد جهانی را برای سال۲۰۲۵ با ۴دهم درصد کاهش به ۲.۳درصد رساند و اعلام کرد که تعرفه های بالاتر و افزایش عدم قطعیت، مانعی قابل توجه برای تمام اقتصادهای جهان ایجاد خواهد کرد. تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که توافق ایالات متحده و چین ممکن است مانع از فروپاشی توافق ژنو بر سر کنترل های صادراتی متضاد شود، اما برای حل اختلافات عمیق بر سر تعرفه های یکجانبه ترامپ و شکایات دیرینه ایالات متحده از مدل اقتصادی دولت محور و صادرات محور چین، کار چندانی نخواهد کرد.

کشتیرانی جهان نظاره گر جنگ با ایران

صنعت کشتیرانی جهانی نفس های خود را در سینه حبس کرده و با نگرانی نظاره گر درگیری تازه بین اسرائیل و ایران است. در این میان هیچ حادثه ای این صنعت را تهدید نمی کند ضمن اینکه برخی کشور ها در حال حاضر به خطوط کشتیرانی توصیه های ایمنی را ارائه می دهند تا از جنوب دریای سرخ و خلیج عدن عبور نکنند. خبرگزاری بلومبرگ گزارش داده است؛ مرکز اطلاعات دریایی مشترک اعلام کرد تنگه هرمز همچنان باز است و ترافیک تجاری بدون وقفه جریان دارد. همچنین مرکز اطلاعات دریایی مشترک JMIC هیچ نشانه ای از افزایش تهدید برای محیط دریایی  مشاهده نشده است. عملیات تجارت دریایی بریتانیا اولین هشدار خود را درباره احتمال افزایش تنش صادر کرده و به کشتی های تجاری توصیه کرده که از عبور در منطقه جنوب دریای سرخ و خلیج عدن خودداری کنند. وزارت کشتیرانی یونان از مالکان و اپراتور های کشتی یونانی خواست جزئیات عبور برنامه ریزی شده خود از تنگه هرمز را ارسال کنند.

براساس اطلاعات پایگاه داده خطوط کشتیرانی eeSea پایانه های جبل علی دبی به ۱۳۲سرویس خطوط کشتیرانی خدمات ارائه می دهند که ۳۰مورد از آن ها خطوط تغذیه کننده درون خلیج فارس و خاورمیانه هستند و بقیه از تنگه هرمز عبور می کنند. ابوظبی میزبان ۵۵سرویس است که ۱۳مورد از آن ها خطوط تغذیه کننده درون خلیج فارس و خاورمیانه هستند. هر دو بندر همچنین به عنوان یک خط حمل و نقل حیاتی برای طیف وسیعی از تجارت های دریایی عمیق عمل می کنند. بندر کمتر استفاده شده «خور فکان» در شارجه میزبان چهار سرویس است که یکی از آنها خط تغذیه کننده است.

خبرگزاری «لوید استار» نیز در گزارشی نوشت: وضعیت صنعت کشتیرانی بی ثبات است. در حال حاضر، هیچ مدرک مستقیمی مبنی بر هدف قرار گرفتن کشتیرانی تجاری وجود ندارد. بااین حال، با توجه به نزدیکی نقاط حساس منطقه ای به مسیر های دریایی و گلوگاه های اصلی نباید احتمال تشدید سریع تنش ها در محیط دریایی را نادیده گرفت.

کارشناسان معتقدند که بسته شدن کامل تنگه هرمز تأثیر زیادی بر زنجیره های تأمین کانتینر خواهد داشت، زیرا عملاً مراکز حمل ونقل دبی و ابوظبی را قطع می کند و مسیر های صادرات و واردات بنادر دروازه خلیج فارس در عربستان سعودی، قطر، بحرین، کویت و عراق را قطع می کند. به هرحال هرگونه بسته شدن تنگه هرمز باعث تغییر مسیر خدمات و افزایش وابستگی به بنادر ساحل غربی هند برای اتصال خاور دور به شبه قاره هند خواهد شد. اختلال اجتناب ناپذیر و ازدحام بنادر و همچنین احتمال افزایش قیمت نفت، باعث افزایش شدید نرخ حمل و نقل کانتینری دریایی خواهد شد.

انگلیس نگران حفاظت از محموله های خلیج فارس

پنی موردانت، وزیر دفاع بریتانیا اعلام کرده که بریتانیا «نگران حفاظت از محموله هایش در تنگه هرمز» است. آنطور که یورونیوز گزارش داده، نگرانی بریتانیا پس از آن ابراز می شود که تنش ها با ایران در ارتباط با عبور کشتی ها و نفتکش ها از تنگه هرمز بالا گرفته است. روابط میان تهران و غرب به ویژه بریتانیا پس از توقیف ابرنفتکش حامل نفت ایران در تنگه جبل الطارق رو به تیرگی گذاشت. در روزهای پس از توقیف این نفتکش، گزارش هایی مبنی بر تلاش سپاه پاسداران برای توقیف کردن یک نفتکش بریتانیایی و هدایت آن به آب های ایران منتشر شده بود، لذا تهران این ادعا را تکذیب کرده است. در روزهای گذشته اخباری مبنی بر افزایش حضور نظامی بریتانیا در خلیج فارس مطرح شده بود. با این حال، سفارت بریتانیا در تهران با انتشار توئیتی نوشت: «کشتی هایی که عازم خلیج فارس هستند مطابق یک رویه چرخشی مشخص جایگزین کشتی های دیگر می شوند. بنابراین سطح کلی نیروهای ما در منطقه -برخلاف آنچه برخی رسانه ها القا کرده اند- افزایش نمی یابد.»

سرنوشت ایده انسداد تنگه هرمز

تنگه هرمز که خلیج فارس را به دریای عمان متصل می کند، محل عبور روزانه حدود ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده های نفتی است که تقریباً یک پنجم محموله های نفتی جهان را تشکیل می دهد. به همین دلیل هرگونه تلاش برای مسدود کردن آن، بازارهای انرژی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. بااین حال، تحلیلگران بر این باورند که اولا اختلال کامل در جریان نفت جهانی با بستن این آبراهه بعید است و دیگر اینکه، این اقدام احتمالا در عمل غیرممکن است. ایران پیش از این در سال۲۰۱۸ میلادی یعنی زمانی که تنش ها پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای و اعمال مجدد تحریم ها افزایش یافت، یک بار تهدید به بستن تنگه هرمز کرد.

تنگه هرمز به عنوان یکی از مهم ترین مسیرهای انتقال نفت و انرژی، بار دیگر تحت تهدید بستن از سوی ایران قرار دارد. سرتیپ اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران، اعلام کرده که بررسی گزینه بستن این تنگه در دستور کار است. آیا این تهدید واقعی بوده یا تنها یک لفاظی سیاسی است؟ این موضوع با توجه به وضعیت کنونی روابط ایران و غرب و جنگ میان ایران و اسرائیل و تنش های جاری در منطقه، اهمیت ویژه ای دارد.

در شرایطی که تنش ها میان ایران و اسرائیل به طرز بی سابقه ای رو به افزایش است، تهدید ایران به بستن تنگه هرمز به عنوان یکی از حیاتی ترین شریان های نفتی جهان بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. این اقدام می تواند نه تنها بر بازارهای جهانی انرژی تأثیر بگذارد، بلکه به تشدید تنش های نظامی و سیاسی بین المللی منجر شود. اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در روز ۲۴خرداد طی مصاحبه ای تأکید کرد که بررسی گزینه «بستن تنگه هرمز» هم اکنون در دستور کار ایران قرار دارد و دولت با قاطعیت کامل تصمیم مناسب را اتخاذ خواهد کرد.

با افزایش تنش ها در پی حملات اسرائیل به ایران، بار دیگر این نگرانی مطرح شده که آیا ممکن است تهران در اقدامی تلافی جویانه یکی از حیاتی ترین شریان های نفتی جهان یعنی تنگه هرمز را مسدود کند؟ تنگه هرمز که خلیج فارس را به دریای عرب متصل می کند، محل عبور روزانه حدود ۲۰میلیون بشکه نفت و فرآورده های نفتی است که تقریباً یک پنجم محموله های نفتی جهان را تشکیل می دهد. به همین دلیل هرگونه تلاش برای مسدود کردن آن، بازارهای انرژی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

تحلیل تهدید بستن تنگه هرمز از سوی ایران می تواند ابعاد مختلفی را شامل شود. این تنگه به عنوان یک کریدور مهم، روزانه مسیر عبور میلیون ها بشکه نفت را فراهم می کند و هرگونه اختلال در آن می تواند به طور مستقیم بر بازارهای جهانی انرژی تأثیر بگذارد. با توجه به اینکه حدود ۲۰درصد نفت جهان از این تنگه عبور می کند، واکنش های اقتصادی شدید از سوی کشورهای واردکننده و تولیدکننده نفت می تواند به سرعت شکل گیرد. تحلیلگران معتقدند که اگرچه تهدید به بستن تنگه هرمز به عنوان یک ابزار دیپلماتیک در دست ایران به کار گرفته می شود، اما عوامل متعدد داخلی و خارجی مانع از عملی شدن این تهدید هستند. یکی از مهم ترین موانع، وابستگی اقتصادی ایران به درآمدهای نفتی و تأثیرات منفی چنین اقدامی بر اقتصاد خود ایران است.