◄ خسارت های سنگین بی توجهی به تعمیر و نگهداری لوکوموتیوها

مجتبی کاوه - به گفته رئیس کارگروه لوکوموتیو انجمن صنفی شرکتهای ریلی ، بخش مهمی از مشکلاتی که در ناوگان ریلی کشور می بینیم به دلیل بی‌توجهی به مبحث تعمیر و نگهداری است. مجتبی لطفی در این گفتگو، ریشه ها و راهکارهای بلندمدت و کوتاه مدت معضل تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی را بیان کرده است.

اگر موافق باشید بحث را با گزارشی که آقای عباس قربانعلی بیک کارشناس و پژوهشگر حوزه ریلی به نقل از شرکت زیمنس منتشر کرده است، آغاز کنیم. در بخشی از این گزارش که با عنوان «سند برنامه‌ها، فرصت‌ ها و چالش‌ های نگهداری راه آهن در ایران» منتشرشده، می‌‎خوانیم: قرارداد‌های تعمیر و نگهداری فعلی کوتاه مدت و فاقد انگیزه برای بهینه‌سازی ارزش و دارایی است. ضمنا ساختار تعمیر و نگهداری پراکنده بوده است و مدیریت عملکرد را به چالش می‌ کشد. آقای لطفی! به ما بگویید چالش اصلی از نظر شما در حوزه تعمیر و نگهداری تجهیزات ریلی چیست؟

ما در کشور در حوزه لوکوموتیو با بحران مواجه هستیم و این مسئله‌ای نیست که بتوان آن را کتمان کرد. گزارش زینمس هم به این موضوع از منظر تعمیر و نگهداری اشارات مهمی داشته است. اگر دقیق‌ تر به این موضوع ورود کنیم می‌ بینیم یک ریشه بزرگ و مهم بحرانی که ما با آن مواجه هستیم در بحث تعمیر و نگهداری است.

به عبارت دیگر ما ناوگان نسبتا بزرگی از لوکوموتیو در کشور داریم اما ناوگان کوچکی از لوکوموتیو ما در سرویس است.  ما تعداد زیادی لوکوموتیو خارج از سرویس داریم که علت توقف آنها نارسایی سیستم تعمیر و نگهداری است و تا مسئله تعمیر و نگهداری را حل نکنیم بحران صنعت ریلی هم در حوزه لوکوموتیو حل نخواهد شد. مانند این است که یک مخزنی داریم که نشتی دارد و سوراخ است و ما دائم در آن آب می‌ریزیم. شما هرچقدر لوکوموتیو وارد کنید زمانی که نمی‌توانید آنها را نگهداری و حفظ کنید بی‌فایده است.

 ما تجربه تعمیر و نگهداری را در هر دو بخش دولتی و خصوصی در این سه دهه انجام داده‌ایم و متاسفم که بگویم در هیچ یک از این دو بخش چندان موفق نبوده‌ایم. یعنی زمانی که شاخص‌های تعمیر و نگهداری در بخش خصوصی را برسی کنیم خیلی بهتر از بخش دولتی نیست.

جنابعالی که در هر دو بخش دولتی و خصوصی کار کرده‌اید و در حال حاضر هم رئیس کارگروه لوکوموتیو انجمن صنفی شرکت‌های ریلی را به عهده دارید، ریشه این مشکل را در چه می‌بینید؟

برای اینکه ریشه‌ها و علل اساسی این مشکل را بهتر متوجه شویم بهتر است نگاهی به مدل‌های بین‌ المللی پیشرفته‌ ای که در کشور های دیگر اجرا شده است، داشته باشیم. در کشورهای پیشرفته نه تنها در صنعت ریلی بلکه به صورت عموم برای صنعت و ماشین‌آلات صنعتی، تعمیر ونگهداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. تعمیر و نگهداری در این کشورها، خودش یک صنعت وسیع و یک بیزنس بزرگ است و گردش مالی هنگفتی دارد. در کشور ما مشکل اول این است که به تعمیر و نگهداری تجهیزاتمان اهمیت نمی‌دهیم. شرکت‌های ریلی عموما بحث تعمیر و نگهداری را دوست ندارند. این مبحث برای ما مهم نیست و اصولا اهمیت آن را درک نکرده‌ایم. شما به صورت رندوم چند عکس از لوکوموتیوهای کشورمان بگیرید و در اروپا هم این عکس‌ها را از لوکوموموتیوها بگیرید. با دیدن عکس‌ها متوجه می‌شوید که اصلا غیر قابل قیاس با یکدیگر هستند. یعنی حتی ظاهر لوکوموتیوهای ما هم داد می‌زند که فرسوده‌اند چه برسد به داخل آنها! بدیهی است که موتور این لوکوموتیوها هم با سرویس‌های تعمیر و نگهداری ناکارآمد، وضعیت نامطلوبی دارند. ما دستورالعمل‌های تعمیر و نگهداری را رعایت نمی‌کنیم و آن را به موقع انجام نمی‌دهیم. به همین دلیل است که تجهیزات ما به جای آنکه چهار سال کار کند دوسال کار می‌کند. زمانی که خرابی اتفاق می‌افتد ناچار به صرف هزینه تعمیرات هستیم و هزینه رفع خرابی بیشتر از هزینه نگهداری است و از دوجا ضرر می‌کنیم. به این ترتیب چرخه اقتصادی کسب وکار ریلی مختل می‌شود یعنی نه لوکوموتیو ما کار می‌کند که پول در بیاورد و نه می‌توانیم آن را به درستی تامین ونگهداری کنیم. دردنیا برعکس است و کشور‌های پیشرفته اهمیت بالایی برای تعمیر و نگهداری قائلند. زمانی که لوکوموتیو درآمد دارد مالک خصوصی یا دولتی در ابتدا سهم تعمیر و نگهداری آن را کنار می‌گذارد. در ایران به این شکل نیست. مالک خصوصی این کار را انجام نمی‌دهد و مالک دولتی هم برای هزینه‌ها وابسته به کمک‌های دولتی و بودجه طرح‌های عمرانی و فرآیندهای بروکراسی است و هزینه‌های مازاد در سیستم‌های دولتی آنقدر زیاد است که اگر بخواهد هزینه‌های لوکوموتیو را تامین کند عملا از عهده آن بر نمی‌آید.

به جز نادیده گرفتن اهمیت تعمیر و نگهداری، که یک معضل کلی است، چه موضوع ملموس‌تری در تعمیر و نگهداری لوکوموتیوها گره ایجاد می کند؟

مبحث مهمی که در کنار بحث اولویت دادن و اهمیت بخشیدن به تعمیر و نگهداری لوکوموتیو باید به آن اشاره کرد، بحث مدل‌های تعمیر و نگهداری است. در دنیا مدل‌های تامین و نگهداری پیشرفت بسیاری داشته است. در گذشته مدل‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات ریلی بر اساس مدل‌های قدیمی بود. به این معنی که میزان تعمیرات را ارزیابی و قیمت‌گذاری می‌کردند اما امروزه مدل‌ها خیلی پیشرفت کرده است. در دنیا همانطور که در گزارش زیمنس اشاره شده بود در قراردادهای تامین و نگهداری به سمت قراردادهای طولانی مدت رفته‌اند و قراردادهای ۷ ساله و ۱۰ ساله و حتی ۱۳ساله برای تعمیر و نگهداری یک لوکوموتیو با یک شرکت معتبر می‌بندند. در ایران مدل قراردادهای تعمیر و نگهداری ما از نظر زمانی به این شکل است که طولانی‌ترین قرار دادهایی که داریم ۳ تا 4 ساله است. البته بازهم نسبت به قبل بهتر عمل می‌کنیم و علت آن هم این است که شرکت راه‌آهن پیش قدم شده و قراردادهای یک ساله را تبدیل به قراردادهای ۳ و ۴ ساله کرده است.

 قبلا قراردادها یک ساله بود و زمانی که قرارداد یکساله یا سه ساله است پیمانکار اصلا نمی‌تواند برنامه جامعی برای تامین و نگهداری ببندد. بنابراین مدل‌های قراردادهای ما هم مدل‌های به‌روزی نیست در حالی که در دنیا قراردادها را کیلومتری کرده‌اند. یعنی مدل‌ها بر اساس این است که لوکوموتیوها بهتر نگهداری شوند و بیشتر کار کنند. خوشبختانه ما هم در این مسیر حرکت‌هایی در کشورمان کرده‌ایم و ما هم به سمت مدل‌های کیلومتر لوکوموتیو حرکت کرده‌ایم. به عبارت دیگر مالک لوکوموتیو اگر لوکوموتیو کار کند به شرکتی که تعمیرات و نگهداری را به عهده گرفته پول می‌دهد، نه بابت تعمیرات. روشن است که اگر مالک لوکوموتیو بخواهد بابت تعمیرات پول بدهد، تضاد منافع بوجود می‌آید. به بیان ساده، من به عنوان تعمیرکار هرچقدر تعمیرات بیشتر باشد پول بیشتری دریافت می‌کنم و این به این معناست که هرچقدر لوکوموتیو خراب شود به نفع من است. در مدل روز، برعکس است؛ یعنی اگر این لوکوموتیو خراب نشود و خوب نگهداری شود به نفع من است.

مشروح این مصاحبه را در شماره 60 مجله ندای حمل و نقل ریلی بخوانید