۱۰ الزام برای هشدار بهارستان به اپراتور هندی چابهار

مجتبی یوسفی از بدعهدی اپراتور هندی در بندر چابهار انتقاد کرد و خواستار فسخ قرارداد در صورت ادامه روند فعلی شد تا توسعه شرق کشور و حقوق مردم آسیب نبیند.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد، «گزارش ها حاکی از آن است که اپراتور هندی در بندر چابهار به تعهدات خود عمل نکرده است. اگر این روش فعلی ادامه پیدا کند مجلس از ابزار نظارتی استفاده می کند و عملا این قرارداد با هندی ها باید فسخ شود و دولت اجازه ندهد جلوی توسعه شرق کشور گرفته و حق مردم ضایع شود». این جملات بخشی از صحبت های انتقادی مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس خطاب به وزیر راه و شهرسازی است. اجرای پروژه توسعه بندر چابهار ریشه در دهه های گذشته دارد و هند به عنوان شریک اصلی، تعهداتی برای سرمایه گذاری و عملیات در این بندر داشته است. طی ماه های گذشته بارها صحبت از بدعهدی یا تاخیر هندی ها در اجرای این پروژه شنیده شده و در مقابل برخی مسئولان از گام های عملی و اجرایی طرف هندی صحبت کرده اند.

بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که در جنوب شرقی کشور در ساحل دریای عمان در دهانه اقیانوس هند واقع شده است. اهمیت این بندر در امکان اتصال کشورهای محصور در خشکی افغانستان و آسیای مرکزی به آب های آزاد است. با اتصال راه آهن چابهار به زاهدان امکان اتصال ریلی بندر به شبکه ریلی ایران، آسیای مرکزی و ترکیه فراهم می شود. بندر چابهار در کنار دیگر بنادر جنوبی کشور امکان اتصال ریلی به کریدور شمال-جنوب (شبکه غرب دریای خزر) را تا زمان احداث راه آهن رشت-آستارا و از آنجا با بهره گیری از راه آهن جمهوری آذربایجان و روسیه را نخواهند داشت.

در این میان برخی مقام های هندی از مدت ها قبل از رسیدن به سرزمین های دور تا روسیه نیز با اجرایی شدن پروژه توسعه بندر چابهار یاد کرده بودند. کارشناسان می گویند؛ بندر چابهار در حال حاضر بخش مهمی از پروژه کریدور تجاری بین المللی شمال-جنوب را تشکیل می دهد که هدف آن اتصال شهر های بزرگی مانند بمبئی به عنوان کانون مالی هند و باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، از طریق ایران است. دی ماه سال گذشته بود که مسئولان اداره کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان اعلام کردند؛ هر ۶جرثقیل بندر شهیدبهشتی چابهار که توسط اپراتور هندی تامین شده، فعال شده اند. همان زمان اعلام شد که اجرای پروژه مشترک برای توسعه بندر چابهار از موضوعات مورد توافق دولت های ایران و هند طی سال های اخیر است. با این اوصاف، پس از گذشت ۸ماه از این خبرها، یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از وضعیت پیشرفت این پروژه انتقاد کرده و حتی گفته است که اگر روش فعلی ادامه پیدا کند، امکان فسخ این قرارداد بین المللی نیز وجود دارد.

انتقاد نماینده مجلس چه بود؟

چند روز پیش بود که مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه موضوع سرمایه گذاری خارجی و حضور سرمایه گذاری هندی در بندر چابهار یک بحث قدیمی است و در طول سال های گذشته با شرکت هندی فرازونشیب جدی داشتیم، گفت: شاهد عدم انجام تکالیف توسط طرف هندی و تاخیر در انجام کار هستیم، در حالی که کشورمان ظرفیت بسیار خوبی برای حضور سرمایه گذاران بخش خارجی دارد. باید توجه داشت توسعه در شرق دنیا صورت می گیرد و با توسعه کشورهای آسیایی در حوزه منطقه ای ما اقتصادهای جدیدی ظهور پیدا کرده اند و در دنیا هم از لحاظ منابع و هم توسعه نقش آفرین هستند. 

این نماینده مجلس با اشاره به نظارت مجلس بر پروژه بندر چابهار و حضور سرمایه گذار هندی در این بندر گفت: هم در مجلس یازدهم و هم دوازدهم این موضوع را به طور جدی پیگیری می کنیم و در مجلس بحث داوری نهاد بین المللی در این پروژه را تعیین تکلیف کردیم و به دولت اجازه دادیم بخشی از قرارداد که محل مناقشه بود را به داور بین المللی ارجاع دهد. طبق قانون مجلس برای داوری پروژه های خارجی باید ورود کند و اگر طرف خارجی به تعهدات عمل نکند، مجلس می تواند نسبت به تعیین تکلیف داروی بین المللی پروژه اقدام کند. 

یوسفی با بیان اینکه با توجه به عملکرد اپراتور هندی با جدیت بیشتری عملکرد طرف خارجی مورد بررسی قرار می دهیم، گفت: این نظارت جدی برای جلوگیری از تاخیر در رشد و توسعه بندر چابهار است و به نظر می رسد طرف هندی به تعهدات خود عمل نکرده است. وی با تاکید بر اینکه باید این پروژه را با سرعت بیشتری ادامه دهیم و می توانیم از پتانسیل داخلی در این بندر استفاده کنیم، افزود: باید بگویم متاسفانه در بندر چابهار هیچ پیشرفتی در میدان نداشتیم و گزارش ها نشان می دهند که طرف خارجی به تعهدات خود عمل نکرده است.

پشت پرده بدعهدی هندی ها در چابهار

عدم پایبندی هند به تعهداتش در چابهار نه تنها یک مسئله فنی، بلکه نتیجه پیچیده ای از عوامل ژئوپلیتیکی، اقتصادی و دیپلماتیک است. هند از سال ۲۰۱۸، پس از خروج آمریکا از برجام، با ترس از تحریم های ثانویه روبه رو بود. با وجود معافیت ویژه آمریکا برای چابهار (به دلیل اهمیت آن برای افغانستان)، دولت مودی رویکرد محتاطانه ای اتخاذ کرد تا روابطش با واشنگتن را به خطر نیندازد. این امر منجربه تأخیر در تأمین تجهیزات و سرمایه گذاری شد. برای مثال، هند نتوانست جرثقیل های ریلی را به موقع وارد کند، زیرا شرکت های غربی از همکاری امتناع ورزیدند. در سال ۲۰۲۵، پیشنهادهای جدید آمریکا برای لغو این معافیت، ابهام بیشتری ایجاد کرده است.

اختلافات بر سر بندهای قرارداد، مانند محل داوری (هند خواهان داوری در هند بود، ایران در ایران)، سال ها مذاکرات را به تأخیر انداخت. علاوه بر این، هند نتوانست شرکای خصوصی غربی جذب کند، زیرا تحریم ها سرمایه گذاران را دلسرد کرد. تحلیل ها نشان می دهد که بوروکراسی داخلی هند و اولویت بندی روابط با آمریکا، نقش کلیدی در این ناکامی داشت. هند همچنین با مشکلات تأمین تجهیزات روبه رو بود، زیرا تحریم ها زنجیره تأمین را مختل کرد. علاوه بر این، همه گیری کرونا و نوسانات اقتصادی، سرمایه گذاری را کند کرد. تحلیل ها نشان می دهد که هند بیش از حد به معافیت های آمریکا وابسته بود و استراتژی جایگزینی نداشت.

ظهور طالبان در افغانستان (۲۰۲۱) نیز ارزش استراتژیک چابهار را برای هند کاهش داد، زیرا مسیرهای تجاری به آسیای مرکزی مختل شد. همزمان، توافق ۲۵ساله ایران-چین (۲۰۲۱) و توسعه بندر گوادر پاکستان توسط چین، هند را تحت فشار قرار داد. ایران ناراضی از تأخیرهای هند، به سمت چین گرایش یافت و حتی تهدید به ادغام چابهار با گوادر کرد. این رقابت، هند را وادار به امضای توافق۲۰۲۴ کرد، اما تحلیلگران هشدار می دهند که بدون حل مسائل لجستیکی مانند تکمیل خطوط راه آهن، پروژه همچنان ناکارآمد خواهد ماند.

تضعیف موقعیت هند در منطقه

بندر چابهار، به عنوان یکی از مهم ترین پروژه های استراتژیک ایران در خلیج عمان، قرار بود نمادی از همکاری های منطقه ای بین ایران و هند باشد، اما سال ها تأخیر در اجرای تعهدات از سوی اپراتور هندی، شرکت India Ports Global Limited (IPGL)، این پروژه را به یک داستان ناکامی تبدیل کرده است. این گزارش، براساس بررسی اسناد و اخبار اخیر، زمان بندی اجرای پروژه را مرور می کند و دلایل عدم عمل کردن هند به تعهداتش را تحلیل می کند. در حالی که توافق ۱۰ساله اخیر در سال۲۰۲۴ نوید پیشرفت می دهد، سایه تحریم ها و مسائل ژئوپلیتیکی همچنان بر آینده این بندر سنگینی می کند.

بدعهدی یا تاخیر هند در اجرای پروژه توسعه بندر چابهار نه تنها موجب از دست رفتن فرصت های اقتصادی ایران شده، بلکه موقعیت هند در منطقه را نیز تا اندازه ای تضعیف کرده است. بااین حال، توافق ۲۰۲۴ می تواند نقطه عطفی باشد، اگر هند تعهداتش را این بار جدی تر پیگیری کند. مقامات ایرانی امیدوارند که چابهار به هابی برای تجارت منطقه ای تبدیل شود، اما سایه تحریم ها و تنش های جهانی، آینده را نامعلوم نگه داشته است. این داستان، درس مهمی برای دیپلماسی اقتصادی در دنیای پرتلاطم امروز است.