بازدید سایت : ۷۹۲۸۴

چرا سفر مهم است؟

چرا سفر مهم است؟
تین نیوز |

در مجموعه نوشته های دوازده گانه ای که اولین قسمت آن را می خوانید، از دوازده مفهوم مهم در زندگی امروز صحبت خواهم کرد که در طول سفرهایم به درک جدیدی از آن ها رسیده ام. هر قسمت این مجموعه با چند عکس منتخب از آرشیو شخصی ام از سفرها همراه خواهد بود که تکمیل کننده ی معنای مفهومی و حسی متن است. اهمیت این عکس ها به لحاظ انتقال معنای حسی کمتر از متن نیست.

فقط یازده سالم بود که سفر به بیست و دو سالگیرا خواندم و دلم چنان آتش گرفت که هنوز می سوزد. آن کتاب کوچک، روایتی حماسی از دو دوست نوجوان پانزده ساله بود که به سودای دریای مازندران با دوچرخه هایشان راهی شمال می شوند و در مسیر با چنان ماجراهای پیش بینی نشده ای مواجه می شوند که بارها از خود می پرسند: آیا به رفتنش می ارزید؟ ولی ادامه می دهند و داستان با صحنه ای که آن دو دوست با تنی خسته ولی روحی درخشان در دریا غوطه می خورند به پایان می رسد. بیست و دوسالگی در آن کتاب نماد بلوغ و بزرگسالی بود که آن دو نوجوان پانزده ساله به مدد تجربه ی آن سفر حماسی با دوچرخه به آن جهش کردند.
kHDDFsu8MyUT
دروازه آمرسفورت، اوترخت، هلند

بزرگ تر که شدم فهمیدم که ساختار آن داستان دقیقاً از یک کهن الگوی اسطوره ای تبعیت می کند که در همه ی فرهنگ های باستانی به اشکال گوناگون تکرار شده است.

کهن الگوی سفر قهرمان که از سه بخش اصلی تشکیل شده: 1- جدایی 2- تشرف 3- بازگشت.

در مرحله ی جدایی، شاهد دل کندن دردناک قهرمان از محیط امن و آشنایش (خانواده و زادگاه ) هستیم و نهایتاً دل به دریای ناشناخته ها زدنش. مرحله ی دوم (تشرف)، ماجراهای او در جهان ناشناخته هاست که مستلزم عبور از منازل مختلف و تجربه ی سختی های پیش بینی نشده است که به تحول درونی قهرمان و تولد شخصیت جدید او منتهی می شود. در مرحله ی آخر قهرمان به زادگاهش برمی گردد ولی دیگر همان آدم قبل از سفر نیست. گیلگمش آشوری، بودای هندی و کورش ایرانی پیش از دست یافتن به مقام معنوی شان، همین الگوی جدایی از محیط امن اولیه و سپس تجربه ی ماجراهای در پی آن و نهایتاً بازگشت را تکرار می کنند. انگار دستیابی به روشن بینی و کشف معناهای بدیع زندگی مستلزم انتقال گرانیگاه های معنایی به مرزهای تازه و محدوده های تجربه نشده است. بر همین اساس ارسطو و برخی دیگر از فلاسفه ی یونان باستان بارها از مفهومی به نام  Eudaimonia  نام می برند که منظورشان نوع خاصی از شادی پایدار و رشد و شکوفایی روح است که از یافتن معناهای جدید در زندگی ناشی می شود.

آلن دوباتن در کتاب هنر سیر و سفر  The art of travel2 یادآوری می کند که در ورای علاقه ی ما به سفر، جست وجوی جنبه های متفاوت حقیقت و کشف معناهای جدید در زندگی نهفته است و می توان این علاقه را به عنوان کلیدی برای درک مفهوم Eudaimonia در نظر گرفت. او به رساله ای یونانی با عنوان "در باب متعالی بودن" که در قرن دوم میلادی نوشته شده اشاره می کند. در این رساله حس ناب "امر متعالی" که مسافر در بدو ورود به طبیعت بکر و ناشناخته تجربه می کند، مورد بررسی قرار گرفته است. همین نوع جستجوی "امر متعالی" بعدها دستمایه ی جنبش رمانتیسیم قرن هیجدهم و نوزدهم اروپا و محرک خلق آثار هنری و فلسفی چشمگیر گردید. دوباتن در این کتاب می کوشد تا به انسان مدرن نشان دهد چطور می تواند از خود عبور کند و سفر را به نوعی تجربه ی روحانی برای بازیابی معناهای جدید بدل کند و این ما را به یاد یکی از شاهکارهای ادبیاتمان یعنی منطق الطیر عطار می اندازد که شرح سفر اسطوره ای مرغانی است در جستجوی معنای خود.

سفر در زندگی امروز از یک جایگاه بسیار مهم دیگر هم برخوردار است و آن نقش نجات بخشی است که در شکستن روزمرگی ایفا می کند. منظور از روزمرگی هم همان هیولایی است که از ورای کار و زندگی تکراری و کلیشه ای در شهرهای بزرگ امروز، همه ی هستی ما را بی رحمانه می بلعد.

سفر چون ما را در موقعیت های تازه قرار می دهد، امکان متفاوت و غیرکلیشه ای نگاه کردن به پدیده های جهان را فراهم می کند. حتی به ما یاد می دهد که پدیده های آشنا را با نگاهی تازه ببینیم تا بتوانیم زیبایی هایشان را دوباره و عمیق تر کشف کنیم و به این ترتیب به آشنایی زدایی از پدیده های آشنا بپردازیم که یکی از کلیدهای بنیانی و تکنیک های مهم در هنر است. این حقیقت را هوشنگ سیحون خیلی خوب می دانست که برای اولین بار ده ها سال پیش دانشجویان معماری را به سفر و ایران گردی برد و از آن ها خواست که زیبایی های ناب تازه کشف شده را طراحی و کروکی کنند.

من هم ایران گردی هایم را از اوایل دوران دانشجویی شروع کردم و بارها اشکم در مقابل زیبایی بی بدیل میراث معماریمان جاری شد. به خاطر دارم که در همان ایام در سفری که به اردستان و زواره رفته بودم چنان مجذوب زیبایی مینیمال بدون تزِئینات اضافی و تک رنگ و تک مصالح فضاهای کهن شده بودم که گشت و گذارم در آن حاشیه ی کویر را تقریباً تا پایان رسیدن پول هایم ادامه دادم و زمانی که به خانه برگشتم تنها چند سکه ته جیبم باقی بود. بعدها که وارد کار و زندگی جدی حرفه ای شدم، باز هم سفر جایگاه مهم اش را برایم حفظ کرد و سنگین ترین فشارهای کاری در پیچیده ترین و پردردسرترین پروژه ها که گاهی هفته های متوالی تا ساعت ها پس از نیمه شب ادامه پیدا می کرد را به امید سفری که برای بعد از تحویل پروژه برنامه ریزی کرده بودم تحمل می کردم.

چیزی در درونم بود که خرید تجربه را از خرید ماده برایم جذاب تر می کرد و به همین دلیل به جای این که مثلاً ماشینم را یک مدل جدیدتر کنم ترجیح می دادم به سفر به جاهای جدید بروم و در این سفرها بود که به مرور فهمیدم چقدر آدم ها در همه جای دنیا در عمیق ترین لایه های روانی شان شبیه یکدیگرند به خصوص در عمیق ترین غم هایشان. در نتیجه مرز خودی و غیرخودی برایم کمرنگ شد.

F46c7xfvcHCE
حومه پروجیا، توسکانی، ایتالیا

سفر در زندگی بسیاری از شخصیت های تاریخی که به هر دلیل تحسین شان می کردم هم نقش مهمی داشت. مثلاً معمار سینان (معمار ارشد سلطان سلیم و سلطان سلیمان عثمانی) که در طول زندگی پرماجرایش هم جنگاور (افسر) بود و سابقه ی فرماندهی واحدی از ارتش عثمانی در نبرد جزیره ی رودس را در کارنامه داشت و هم جهانگرد بود و هم معمار (چه ترکیب فوق العاده ای !) ، پیش از ساخت مهم ترین آثارش سفرهای طولانی به ایران صفوی و مصر را تجربه کرده بود و بر اساس زندگی نامه ی خودنوشتش3  نه تنها از بناهای فاخری که در آن سفرها بازدید کرده بود بلکه حتی از دقیق شدن در ویرانه های آثار باستانی هم چیزهای فراوان آموخته بود. او نهایتاً این آموزه ها از معماری ساسانی تا سلجوقی را در ظرفی به نام معماری عثمانی بازتعریف کرد. یعنی در گونه ی خاصی از معماری که نتیجه ی همجوشی fusion معماری بیزانسی (روم شرقی) با معماری ایرانی است و به این ترتیب سینان موفق شد بزرگترین شاهکارش یعنی مسجد سلیمیه ی ادرنه (حدود دویست کیلومتری غرب استانبول) را طراحی و اجرا کند که به نظر نگارنده آن چه در حوزه ی آکادمیک، معماری اسلامی نامیده می شود را به لحاظ تکنیک های تعریف فضا به نقطه ی اوج نهایی و تاریخی خود رساند.

معمار سینان و بسیاری چهره های تاریخی و اسطوره ای که از آنها نام بردم، پیش از تولد دوباره به سرزمین های دور سفر کردند ولی آیا همیشه برای سفر باید به افق های دور نظر کرد؟ من سابقاً چنین فکر می کردم تا روزی که بهروز وثوقی با بازی درخشانش در فیلم کندو4 (اثر فریدون گله) به من یاد داد که انسان می تواند پرماجراترین و عمیق ترین سفرها را نه در سرزمین های دور بلکه در همان شهر زادگاهش تجربه کند. درون مایه ی این فیلم همان کهن الگوی اسطوره ای سفر قهرمان است ولی این بار با یک قرائت مدرن در شهری معاصر یعنی تهران.

ابی (بهروز وثوقی) که تازه از زندان آزاد شده و در شهرِ در حال مدرن شدن ولی بی رحم تهران هیچ جایگاهی برای خود نمی بیند، در یک شرط بندی تعهد می کند که از راه آهن (جنوب شهر) تا تجریش (شمال شهر) در کافه ها بنوشد و بخورد و هیچ پولی هم پرداخت نکند. قهرمان زخم خورده و فاقد هویت برای بازیافتن هویت و جایگاه ربوده شده اش یک سفر درون شهری را آغاز می کند. سفری که در آن با الگوهای آشنای سفرهای اسطوره ای مواجهیم: قهرمان برای شروع سفر و ادامه ی آن نیاز به کمک یک مرشد دارد (آق حسینی با بازی به یادماندنی داوود رشیدی) و پیش از سفر به حمام می رود (مناسک غسل) و در طول راه از هفت کافه عبور می کند (هفت شهر عشق عطار و هفت خوان رستم). او به مرور کافه های مأنوس جنوب شهر را پشت سر می گذارد و وارد کافه های نامأنوس و برای او خطرناک شمال شهر می شود و از هر کافه ای خسته تر و زخمی تر و البته مست تر خارج می شود. او در حقیقت مقابل خودش ایستاده و باید با خودش روبرو شود و به پایان هفت خوانش برسد. ابی پس از خروج از آخرین کافه مثل همه ی داستانهای اسطوره ای ارمغانی به همراه دارد: یک صندلی به عنوان نمادی از جایگاه در شهری بی رحم که در آخر فیلم با تنی زخمی ولی روحی خشنود در وسط خیابان به رویش می نشیند و می گوید "الهی شکرت".

فیلم کندو که یک بازخوانی مدرن از اسطوره ی کهن سفر قهرمان بود به من یادآوری کرد که می توان به پرماجراترین و عمیق ترین سفرها رفت، نه در سرزمین های دور بلکه در همین تهران و این یافته دست مایه ی یکی از تجربیات منحصربفرد زندگی ام شد که تا امروز مثل یک راز آن را نگه داشته بودم.

سال ها پیش که روحم از آشوب جهان خسته و درمانده بود ناگهان فکری رهایی بخش به سرم زد. تصمیم گرفتم در آن نیم سال به جای هفته ای یک روز تدریس طراحی معماری در دانشکده که مرا یک روز کامل در هفته از دفتر کارم دور نگه می داشت، به سفرهایی متفاوت و تنها، با هیئتی ناشناس به اعماق تهران دست بزنم. به این دلیل می گویم ناشناس که در آن نیم ترم همه در آن روز هفته که تلفنم از صبح تا عصر خاموش بود گمان می کردند در دانشکده مشغول تدریسم و هیچ کس نمی دانست در حقیقت کجا هستم. گم بودن در میانه ی جهان-شهر تهران موقعیتی عجیب و استثنایی بود که در آن ترم هفته ای یک روز تجربه کردم. روزهایی که هر کدام یک سفر بود، نه فقط به دل تهران بلکه به اعماق دل خودم.

راز این سفرهایم را آن زمان فقط یک نفر می دانست که بعدها همسرم شد. کسی که برای او هم مثل من خریدن تجربه از خریدن ماده خواستنی تر بود و در همان ابتدای زندگی مان به من گفت که سفر رفتن و دیدن نادیده ها برایش از انباشتن مادیات لذت بخش تر است. پس همان ابتدا همه ی باک های ماشین های آینده را پر کردیم، همه ی لاستیک های دوچرخه های آینده را باد زدیم، زین بر پشت همه ی اسب های آینده گذاشتیم و زدیم به جاده.

tRaAVBqWVZXD
ساحل وولاگمنی، آنیکا، یونان

 

  • منابع مورد اشاره در متن:

  1. تنکابنی، فریدون (1355)، سفر به بیست و دو سالگی، تهران: نشر کتاب رز
  2. دوباتن، آلن (2002)، هنر سیر و سفر، ترجمه امامی،گلی (1400)، تهران: نشر نیلوفر
  3. چلبی، ساعی مصطفی (1595) ، تذکره البنیان و تذکره الابنیه (خاطرات معمار سنان) ، ترجمه سلطانی، مهدی (1396)، تهران: نشر فرهنگستان هنر
  4. فیلم کندو به کارگردانی فریدون گله، 1354، محصول سییرا فیلم
آخرین اخبار حمل و نقل را در پربیننده ترین شبکه خبری این حوزه بخوانید
منبع: روزن آنلاین
ارسال نظر
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
  • تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
  • انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
  • جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.