◄ جای خالی شورای عالی ایمنی در فهرست شوراهای بی پشتوانه/ هفت روش برای تقویت فرهنگ ایمنی حمل و نقل

علی اکبر عادلی:  با تشدید تصادفات جاده ای یاد سفری افتادم که در سال 1374 باهمکاران به ترکیه  داشتم.یکی از برنامه های این سفر، بازدید از مرکز پلیس ترکیه بود.  طبق برنامه رفیتم  و از فرآیند صدور کارت شناسایی خودرو و گواهی نامه، بی هیچ گونه محدودیتی بازدید و از همه زوایای مرکز پلیس و راهنمایی و رانندگی  آنها فیلم برداری کردیم . نشریه  راه و ترابری تازه انتشار یافته بود پس از بازگشت، برای ارتقای ایمنی و کاهش تصادفات کشور،  مشاهدات خودم را در قالب  یک گزارش تهیه و در نشریه راه و ترابری که مسعود مهاجر عزیز سردبیری آن را بر عهده داشت، چاپ کردم. خیلی دوست داشتم خلاصه آن‌ گزارش را به عنوان یاداشت در شماره نوروزی ماهنامه دوباره  چاپ کنم. متاسفانه هر کاری کردم نشریه را گیر نیاوردم. یکی از موضوعاتی که در این گزارش پیشنهاد داده بودم، تشکیل شورای عالی ایمن یدر ایران بود. شورایی با مشارکت وزارت خانه ها و ارگان های مختلف  از جمله وزارت کشور (پلیس راهور)، وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت راه و ترابری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان استاندارد، بیمه مرکزی ایران، سازمان برنامه و بودجه و دیگر سازمان های مرتبط که با جلوگیری و حذف تصمیم گیری های موازی و بی حاصل، می توانستند بر اساس خرد جمعی و با تدوین مقررات و اشاعه فرهنگ ایمنی در همه زمینه ها و اجرای آنها  توسط اعضای شورا، میزان مرگ و میر ناشی از حوادث اجتماعی، به ویژه تصادفات را کاهش دهند. این شورا همه مسائل ایمنی از جمله ترافیک را تحت پوشش خود قرار می داد. جستجو کردم ببینم در فهرست شورا های عالی، چنین عنوانی وجود دارد یا نه. 104 شورای عالی پیدا شد که میان این فهرست، شورای عالی خرما به چشم می خورد اما اثری از شورای عالی ایمنی نبود. حتی «شورای عالی هماهنگی حمل‌ و نقل و ایمنی کشور» که در سال 1392 تشکیل شده است در فهرست 104 شورای عالی دیده نمی شد. شورای عالی هماهنگی حمل و نقل و ایمنی هم تا کنون کار خاصی برای کاهش آمار تصادفات انجام نداده است. این شورا اخیرا جلسه ای با حضور معاون اول رئیس جمهور برای سفرهای نوروزی برگزار و به نکاتی اشاره کردند که سال ها است گفته می شود ولی مشکل هم چنان پا برجا است. گردانندگان این شورا باید بدانند که ارتقای ایمنی فقط با اصلاح نقاط حادثه خیز و برنامه ریزی کاهش تصادفات ایام نوروزی محقق نمی شود.

در هرحال، از میان 104 شورای عالی، شوراهای عالی 18 گانه به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و به عنوان قانون ابلاغ شده اند. مابقی  بر اساس مصوبه هیئت دولت است که ریاست همه آنها بر عهده رئیس جمهور و یا معاون اول او است. کاری به این ندارم که چرا این همه شورا تشکیل شده و چه کار مفیدی تاکنون انجام داده است. البته اضافه بر اینها، شورا هایی در دانشگاه ها و اکثر سازمان های دولتی وجود دارد که مصوبات آنها هم جایگاه قانونی ندارد. اما اگر شورای عالی ایمنی تشکیل و به تصویب مجلس می رسید، با استفاده از جایگاه قانونی خود می توانست ایمن سازی جامعه را به طور اساسی مورد پیگرد قرار دهد. آن چه که این شورا در گام نخست می توانست انجام دهد شکل دادن و توسعه فرهنگ ایمنی قوی، از بالا به پائین بود. چون سیاست های ایمنی مانوری ناکافی و تاثیرگذار هم نیست.

برای شکل دهی واقعی فرهنگ ایمنی قوی، مدیریت ها باید فعالانه با مردم و رفتار های اجتماعی آنها درگیر شوند و منابع آموزشی و پشتیبانی لازم را برای توسعه محیط ترافیکی ایمن فراهم کنند. از مدل سازی رفتار ایمن رانندگان گرفته تا شناخت و پاداش دادن به شیوه های ایمن، راه ها و روش های زیادی وجود دارد که مدیریت ها می توانند فرهنگ ایمنی قوی را از بالا به پائین شکل دهند.

در ادامه ضمن تاکید بر ایده سال 1374 خودم یعنی تشکیل" شورای عالی ایمنی" روش هفت گانه ای را که مدیریت های ترافیکی کشور و حتی مدیریت های محیط کاری می توانند از آنها درشکل دهی فرهنگ ایمنی قوی از بالا به پائین استفاده کنند، بررسی خواهیم کرد. با پیروی از این راهبرد ها، سازمان های حمل و نقل  می توانند فرهنگ ایمنی  ای ایجاد کنند که نه فقط از رانندگان محافظت می کند بلکه به موفقیت کلی ایمنی در جامعه کمک خواهد کرد.

1-راهبری

برای پرورش فرهنگ ایمنی ترافیک، مدیریت ها باید از الگوهای استاندارد استفاده کنند. این مستلزم مدل‌ سازی رفتار رانندگی ایمن، پایبندی به پروتکل‌ های ایمنی، و متعهد بودن مدیریت ها در برابر اقدامات ایمنی است. شاید در گذشته، مدل سازی و شبیه سازی کار سختی بوده اما امروز ما تجهیزات هوشمند و هوش مصنوعی را در اختیار داریم و می توانیم برای توسعه فرهنگ ایمنی و حتی برای شبیه سازی تصادفات از این فن آوری ها به راحتی استفاده کنیم. هنگامی که رانندگان مدیریت  ها را در اولویت قرار دادن‌ رفتار ایمنی مشاهده کنند، تمایل بیشتری به پیروی از نکات ایمنی پیدا می کنند. رفتار مدیریت ها، نیروی راهبری است که فرهنگ ترافیکی را شکل می دهد. مدیریت ها با نشان دادن رفتارهای ایمن خود، اهمیت ایمنی را تقویت می کنند و این اطمینان را به رانندگان و کل جامعه القا می کنند که حفظ جان آنها یک اولویت است. ترویج الگو های استاندارد با استفاده از هوش مصنوعی به رانندگان انگیزه می‌دهد تا امنیت خود و سایر کاربران جاده ای را در نظر بگیرند و  جاده ها و خیابان های ایمن‌ تر و سازنده‌ تری را برای خود و سایر کاربران ایجاد کنند. هنگامی که در جاده و خیابان شهرهای کشور مجریان قانون خود قوانین را زیر پا می گذارند و یا با متخلفین برخورد نمی کنند، نباید انتظار داشت که بقیه کاربران با مشاهده این صحنه ها در انتشار فرهنگ ایمنی همکاری کنند.

2- رانندگان را در گیر  مسائل ایمنی کنیم

برای تقویت فرهنگ ایمنی قوی، مدیریت  ها باید به طور فعال رانندگان - نه فقط نمایندگان انجمن های صنفی - را در برنامه‌های ایمنی، کمیته‌ ها و جلسات آموزشی مشارکت دهند. رانندگان، اغلب دانش دست اول ارزشمندی از خطرات بالقوه دارند و می توانند پیشنهادهای روشنگری برای افزایش پروتکل های ایمنی ارائه دهند. مشارکت رانندگان در طرح‌ های ایمنی نه تنها به آنها احساس مالکیت بر ایمنی خود می‌دهد، بلکه آنها را قادر می‌ سازد تا نقش فعالی در شناسایی و کاهش خطرات  جاده ای و شهری داشته باشند. این رویکرد مشترک همچنین اعتماد ایجاد می کند و این تصور را تقویت می کند که ایمنی یک مسئولیت مشترک است. با ایجاد فرهنگی که در آن رانندگان تشویق می شوند تا نگرانی های ایمنی خود را بیان کنند و در ابتکارات بهبود ایمنی هم مشارکت کنند، مدیریت  های ترافیکی و ایمنی می توانند یک فضای رانندگی  ایمن و فراگیر ایجاد کنند که به نفع همه خواهد بود.

3- ارتباطات مؤثر را تقویت کنیم

ارتباط موثر یک روش حیاتی در ایجاد یک فرهنگ ایمنی قوی است. مدیریت ها مسئول، باید اطمینان حاصل کنند که  خط مش ها و پروتکل های ایمنی به طور شفاف و مختصر قابل درک در اختیار کاربران قرار می گیرد  و جایی برای سردرگمی یا تفسیر نادرست باقی نمی گذارد. این مستلزم ایجاد محیطی است که در آن کاربران جاده ای  احساس راحتی کرده و سؤالات و نگرانی های خود را در مورد مسائل ایمنی بیان کنند. جلسات منظم ایمنی و جلسات آموزشی می تواند به عنوان فرصت هایی برای مدیریت ها و تقویت اهمیت ایمنی، ارائه به روز رسانی در مورد هر گونه تغییر در پروتکل های ایمنی و جستجوی بازخورد از کاربران جاده ای باشد. با پرورش فرهنگ باز و شفاف ارتباطات، مدیریت می تواند اطمینان حاصل کند که کاربران جاده ها و شهر ها نقش خود را در حفظ یک فضای رانندگی ایمن درک و با احساس قدرت  نقش خود را در ارتقای ایمنی ایفا کنند.

4- تامین منابع

برای ایجاد و حفظ یک فضای رانندگی  ایمن، مدیریت ها باید برای اطمینان از رانندگی ایمن منابع لازم را برای همه کاربران جاده ای و شهری  فراهم کند. آموزش ایمنی کافی نیز برای تجهیز کاربران جاده ای، به ویژه رانندگان وسایل نقلیه تجاری  به دانش و مهارت های لازم برای شناسایی و کاهش خطرات احتمالی حیاتی است. اضافه بر این، مدیریت ها و تصمیم گیران باید اطمینان حاصل کنند که اطلاعات  گافی  برای ارتقای ایمنی، به ویژه در مناطق پرخطر وجود دارد. با ارائه نکات و منابع ایمنی، مدیریت های ایمنی تعهد خود را نسبت به رانندگان  نشان می دهند و فضایی را ایجاد خواهند کرد که ایمنی در اولویت قرار دارد.

5- رفتار ایمن را بشناسیم و به آنها پاداش دهیم

سیاست گذاران ایمنی باید به طور جدی رانندگانی را که رفتار ایمن از خود نشان می‌دهند به رسمیت بشناسند و به آنها پاداش دهند تا ذهنیت ایمنی را تشویق کنند. نباید تصور کنیم که با اهدای لوح تقدیر به بعضی از رانندگان نمونه وسایل نقلیه تجاری در  روز حمل و نقل  می توانیم ایمنی را گسترش دهیم. پاداش باید  برای  همه طبقات  راننده  از شخصی گرفته تا تاکسی و رانندگان وسایل نقلیه عمومی باشد. پاداش  ها باید ارزشمند و انگیزشی و ادامه دار همراه با فیلم هایی از رانندگی ایمن پاداش گیرنده ها باشد، این رویکرد نه تنها اهمیت ایمنی را تقویت می کند، بلکه به انگیزه ای برای رانندگان در ادامه اولویت دادن به ایمنی تبدیل می شود.برنامه اهدای پاداش ها و  تجلیل از رانندگانی که ایمنی را در اولویت قرار می دهند باید فراگیر و با تیلیغ فراوان انجام گیرد تا باعث تقویت بیشتر فرهنگ ایمنی شود. این رویکرد همچنین می تواند حس غرور و مالکیت را میان  رانندگان مختلف القا کند، زیرا آنها متوجه می شوند که نقش آنها در توسعه رانندگی  ایمن ارزشمند و قابل تقدیر و قدردانی است..

6- بررسی حوادث و تصادفات

هنگامی که حادثه و تصادفی رخ می دهد، مسئولین ایمنی و ترافیک باید تحقیقات دقیقی را برای شناسایی علت اصلی و اقدامات اصلاحی مناسب برای جلوگیری از وقوع حوادث و تصادفات مشابه در آینده، انجام دهند. این رویکرد بر تعهد تزلزل ناپذیر مدیریت ها به ایمنی تاکید می کند و این پیام را تقویت می کند که ایمنی یک اولویت است. بررسی و شبیه ساری تصادفات، بینش های ارزشمندی را در مورد خطرات بالقوه ارائه می دهد و می تواند به شناسایی فرصت ها برای افزایش پروتکل های ایمنی کمک کند. مدیریت ها با رسیدگی سریع و مؤثر به تصادف ، پیام روشنی را ارسال می کنند که ایمنی و سلامت جامعه راننده  در درجه اول اهمیت قرار دارد. این رویکرد، فرهنگ بهبود مستمر را تقویت می کند.

7-  بهبود مستمر

پیگیری ایمنی یک فرآیند مداوم و مستمر است و مدیریت ها باید به طور مستمر سیاست ها و رویه های ایمنی را ارزیابی و اصلاح کنند. با انجام ممیزی‌ ها و بررسی‌ های منظم ایمنی، مدیریت های ایمنی و ترافیک می‌توانند زمینه‌ های بهبود را شناسایی و اطمینان حاصل کنند که ایمنی  هم چنان در اولویت اصلی باقی است. این رویکرد مدیریت ها را قادر می‌سازد تا به طور فعال خطرات بالقوه را شناسایی کرده و قبل از تبدیل شدن به تصادف، آنها را  مورد رسیدگی قرارداده و اصلاح  کنند. علاوه بر این، این توجه اهمیت ایمنی را تقویت و فرهنگ بهبود مستمر ایمنی را ترویج می کند. مدیریت ها با اصلاح و ارتقای مداوم پروتکل های ایمنی، تعهد تزلزل ناپذیر خود را نسبت به فراهم نمودن فضای ایمن رانندگی نشان می دهند. تکرار می کنم این رویکرد، حس مالکیت و مسئولیت پذیری را در بین رانندگان القا می کند، زیرا آنها به  اهمیت نقش خود در حفظ محیط رانندگی  ایمن پی می برند.

به طورکلی ایجاد یک فرهنگ ایمنی قوی، عامل حیاتی در هر سازمان موفق است و مدیریت نقشی اساسی در شکل‌ دهی این فرهنگ ایفا می‌کند. هفت راه مورد بحث در بالا چارچوبی را برای مدیریت فراهم می کند تا فرهنگ ایمنی را پرورش دهد. فرهنگ ایمنی قوی نه تنها ازرانندگان و همه کاربران جاده ای محافظت می کند، بلکه به افزایش بهره وری، بهبود روحیه و کاهش هزینه های مرتبط با تصادفات کمک می کند. فرهنگ ایمنی یک سرمایه گذاری صحیح است که به نفع همه اقشار جامعه بوده و به موفقیت بلندمدت سیاست گذاران ایمنی در کاهش تصادفات کمک می کند.