مسیریابی و امکان سنجی احداث کانال دریای عمان به خزر

کانال ایران رود از این جهت بر کانال دوم خزر به دریای سیاه ارجح است که در مسیر آن مناطق کویری قرار دارند اما در مسیر خزر به دریای سیاه دشت های حاصل خیری قرار دارد که تملک و آزاد سازی آنها بسیار سخت و پر هزینه است. اتصال دریای عمان به دریای خزر مشکل بین المللی کاهش آب ورودی به دریای خزر را برای همیشه حل و منجر به اتصال کشورهای منطقه به خلیج فارس می شود و از این محل درآمد قابل توجهی برای نسل های آینده ایجاد خواهد نمود.

در شکل زیر سه صحرای بزرگ که توسط کوه ها محصور شده اند نشان داده می شود.

کویر لوت، کویر مرکزی و جازموریان که این سه صحرا از طریق کانال ایران رود به صورت سقلی قابل اتصال هستند. فاصله ابتدا و انتهای این سه منطقه حدود 1100 کیلومتر است و کشتی ها به آسانی در این مسیر تردد خواهند نمود.یعنی پس از انتقال آب به جازموریان آب با هزینه نسبتا مناسب در کانال کشتیرانی ایرانرود تا مسافت حدود 1100 کیلومتر جریان خواهد داشت.

برای انتقال آب از دریای عمان به جازموریان یک راهکار این است که با کانال تا جایی که اقتصادی است آب تا نزدیک ارتفاعات منتقل شود سپس آب با پمپ های بسیار قوی به چند مخزن بزرگ حدود یک میلیون متر مکعبی پمپ شود آب در زمان هایی که قیمت برق ارزان است پمپ شود و در زمان پیک مصرف برق که قیمت برق بالاست آب از طریق طوله ها به سمت توربین های مولد برق هدایت شود و در مسیر چند نیروگاه متناسب با ارتفاعات احداث شود به این ترتیب هزینه پمپ آب به ارتفاع تامین خواهد شد. و نهایتا آب وارد کانال مد نظر در جازموریان می شود.  البته آب قبل از پمپ شدن مقداری املاح زدایی و شیرین سازی می شود و میزان نمک آن در حد مد نظر کنترل می گردد.

راهکار دیگر همان روش مرسوم در روسیه و چند کشور دیگر است که کشتی ها وارد حوضچه های مد  نظر می شوند و با انتقال آب از مخازن سطح بالاتر به این حوضچه ها کشتی ها به سرعت بالا می آیند تا در مسیر قابل تردد قرار گیرند ممکن است نیاز باشد پنج تا ده حوضچه افزایش و کاهش سطح در مسیر ایجاد شود اما سرمایه گذاری است که تا ده ها و یا صدها سال قابل استفاده خواهد بود.

این پروژه حدودا مشابه کانال اوم اورآسیا است که طرح اولیه و برآورد سرمایه گذاری آن اعلام شده این کانال ازشمال غربی دریای خزر به دریای سیاه متصل می شود و موازی کانال ولگا دن خواهد بود طول آن حدود 850 کیلومتر است. و برآورد سرمایه گذاری آن شش میلیارد دلار اعلام شده است.

به دلیل اینکه مسیر دریای عمال تا دریایی خزر کویر و نسبتا هموار است و هزینه چندانی بابت خرید زمین در مسیر کانال وجود ندارد لذا از این جهت سرمایه گذاری آن کمتر است اما به دلیل اختلاف ارتفاع از دریای عمان تا جازموریان و حدود صد کیلیومتر در شمال  این بخش هزینه قابل توجهی به خود اختصاص می دهد. در مجموع برآورد این پروژه احتمالا بین 6 تا 8 میلیارد دلار باشد.

ضرورت های اجرای این طرح:

1- جلوگیری از بحران شدید آبی پیش رو در نوار شرقی کشور از جنوب زاهدان تا شمال مشهد و سمنان و یزد و کل شهرها و روستاهای دو طرف کانال ایرانرود

2- جلوگیری از خشک شدن تالاب های مرکزی ایران و پیشگری از عواقب آن

3- بستر سازی جهت توسعه مناطق شرقی کشور

4- جلوگیری از کاهش مستمر آب دریای خزر و عواقب ناشی از آن و همچنین ایجاد توان امتیاز گیری از کشورهای حوزه دریای خزر به سبب تامین بخشی از آب ورودی به خزر

5- ایجاد اشتغال پایدار و امنیت بیشتر در مناطق شرقی کشور

6- تاثیرات مثبت این کانال بر شرایط آب و هوای ایران

امتیازات این پروژه:

1- ایجاد خط کشتیرانی بین شمال جنوب و کسب درآمدهای ارزی حاصل از آن و همچنین امتیازهای بین المللی ناشی از آن

2- ایجاد بستر جهت سرمایه گذاری های گسترده داخلی و خارجی در فلات مرکزی ایران در حاشیه ایرانرود

3- ایجاد تحول در صنعت شیلات و کشتی سازی

4- بستر سازی برای توسعه صنعتی و کشاورزی در حاشیه کانال

محل های تامین سرمایه مورد نیاز:

1- از محل تملک کامل زمین مسیر کانال و  پیش فروش زمین های مسیر کانال جهت انواع سرمایه گذاری ها

2- از محل درآمدهای حاصل از جابجایی هر تن بار در مسیر این کانال

3- از محل کمک های بین المللی

4- از محل مجوز بهره برداری از آب کانال برای مصارف مد نظر دولت از محل ساخت هتل و مراکز تفریحی و ساختمان های مسکونی و تجاری در طول مسیر

5- سایر درآمدها

طرح زیر یک پیشنهاد است که هر سه صحرا را پر از آب دریا می کند این طرح با انتقاداتی مواجه شده است هر چند ضرورت دارد ابعاد مختلف آن عمیقا مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

در طول مسیر زیر بعضا به عمق 100 متر خاکبرداری و بعضا به ارتفاع 200 یا 300 متر خاکریزی خواهد شد تا حدود پنج مسیر کشتیرانی با سطوح متفاوت ایجاد شود و کشتی ها از دریای عمان وارد کانال جازموریان تا نزدیک سمنان شوند و از شمال سمنان تا دریای خزر نیز چند کانال کشتیرانی غیر هم سطح ایجاد تا کشتی ها وارد دریای خزر شوند. 

محل اتصال دریای عمان به جازموریان به دلیل اختلاف سطح از دریا نیاز به چند مرحله افزایش سطح آب کانال مشابه کانال ولگا دن می باشد به این ترتیب که آب از کانال دوم ( کانال برگشت ) که ارتفاع بیشتری دارد آب وارد بند اول شده و آب پس از بالا آمدن کشتی را به سطح دوم می رساند  و به همین ترتیب ادامه می یابد تا کشتی به مسیر کانال هموار 1100 کیلومتری می رسد البته لازم است با پمپ های بزرگی که روی ورودی دریای عمان نصب می شوند آب به  حوضچه سطح بالا پمپ شود خصوصا در زمان راه اندازی صدها میلیون متر مکعب آب دریای عمان به حوضچه طراز دوم و سوم پمپ شود.

در این مسیر بخش هایی بین کوه ها قرار می گیرد که با ورود آب به آن دره ها آب ارتفاع می گیرد و وارد مسیر مد نظر می شود.

در انتهای کانال اول حدود 100 متر ارتفاع زیاد می شود که این 100 متر نیز به روش ابتدای کانال عمل شده و کشتی وارد کانال دریای خزر می شود.

از دریای عمان به سمت چازموریان تا حدود 40 متر کانال کشی شود و عمق کانال در حدد 40 کیلومتری به 50 متر می رسد سپس با خاک برداری از ارتفاع بالاتر و خاکریزی به محل کم ارتفاع تر حدود 300 متر از ابتدای کانال اختلاف ارتفاع ایجاد می شود و کشتی ها وارذ حوضچه می شوند درب حوضچه بسته و با ورود آب به آن کشتی تا 300 متر بالا می آید و وارد مسیر کانال جازموریان به سمت کویر لوت می شود. احتمالا با برنامه ریزی دقیق و علمی بتوان با حدود 5 کانال غیر هم سطح کشی ها را از جنوب به شمال هدایت نمود.