◄ اهمیت حریم راه ها و ضرورت حفظ آنها

 زمانی برای رفتن از تهران به کرج یک راه مالرو، بعدها به ترتیب درشکه و ماشین رو در حد راه فرعی امروزی … کفایت می کرد. امروز علیرغم وجود دو رشته اتوبان 6 و 8 خطه، جاده مخصوص بزرگراهی 6 خطه، جاده قدیم بزرگراه بیشتر ۴ خطه‌، راه آهن شهری و بالاخره قطار عادی، باز هم شاهد راهبندان های قابل تامل در این فاصله هستیم و باز هم در اندیشه توسعه محورهای موجود هستند.

 در حدود صد سال گذشته‌، زمانی که کارهای عمرانی در سطح احداث راه و راه آهن در ایران شکل گرفت‌، در خارج از محدوده و حریم شهرها برای تصرف عرصه اراضی مورد نیاز طرح های عمرانی، وجهی پرداخت نمی شد، اما بهای اعیانی از شخم زمین‌، تا زراعت و درخت و خانه روستایی و مانند آنها ارزیابی و بهای آنها پرداخت می شد، زیرا بر این باور بودند که در خارج از محدوده شهرها‌، وقتی طرح عمرانی از زمینی عبور نماید، اگرچه مقداری از سطح زمین را اشغال می کند ، اما بهای زمین باقیمانده ترقی و نه تنها خسارت زمین از دست رفته راجبران ، بلکه ارزش اراضی باقیمانده سود زیادی عاید مالکان می نماید.

 در داخل حریم شهر ها‌، اگر زمینی تصرف می شد‌، از اراضی که کنار مثلا بلوار یا خیابان واقع می شد، حق مرغوبیت دریافت‌، متقابلا بهای اراضی اشغال شده ارزیابی و پرداخت می شد.

 پس از انقلاب‌، یکی از اولین مصوبه های شورای انقلاب لغو رویه بالا و الزام دولت به پرداخت بهای اراضی در خارج از محدوده و حریم شهرها مربوط به پروژه های در دست اجرا و حتی گذشته بود. این مصوبه موجب آن شد که صاحبان اراضی حریم راه آهن ها و راه ها از زمان پهلوی اول به بعد هر کدام سند در دست برای دریافت خسارت راهی ادارات راه و راه آهن شوند.

 متعاقبا شورای نگهبان بادریافت حق مرغوبیت از اراضی اشغال نشده هم مخالفت کرد.

 طی حدود نیم قرن گذشته بهای اراضی درون و برون شهرها آنقدر افزایش یافته که هزینه خرید، تملک و تصرف اراضی در مواردی بیشتر از بهای تهیه و اجرای طرح های عمرانی است.

با توجه به مراتب بالا ، حفظ حریم راه های اصلی به عرض 45 متر، آزادراه ها 76متر تا 120 متر و بیشتر، راه آهن های یک خطه 34 متر، دو خطه 39 و …. از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است‌، علاوه برآن تغییر کاربری اراضی طرفین  راه ها و راه آهن ها تا عرض 100 متر با تصویب مسئولان حفظ اراضی امکان پذیر است، که باید با دقت زیاد از این امتیاز به نفع تسهیل توسعه آتی، استفاده شود.

  با عنایت به موارد بالا و گران شدن دور از انتظار و باور بهای اراضی در همه کشور اعم از درون و برون شهرها ، حفظ حریم زیربناها برای «توسعه حتمی آتی » بیش از پیش اهمیت پیدا کرده و تجاوز به حریم راه ها‌، راه آهن ها و به خصوص آزادراه ها ( هم چنین تاسیسات جانبی آنها مانند ایستگاه ها‌ی راه آهن، تسهیلات جانبی راه ها‌، فرودگاه ها و بنادر) باید به طور جدی تعقیب و متخلفین ( واگذار کننده گان حریم و متصرف ) علاوه بر تخلیه و استرداد اراضی اشغالی به نحو لازم توجیه و مجازات شوند.

با کمال تاسف در محور های بسیار حساسی به حریم دو آزادراه ( درواقع مهمترین آزادراه های در دست بهره برداری کشور) ابتدا آزاد راه 6 خطه تهران - قم حد فاصل عوارضی و متعاقب آن کرج قزوین در حالی تجاوز ( حریم واگذار) شد‌، که ترافیک هر دو محور سال هاست در سطح هشدار قرار دارد.

 نوع تجاوز به حریم آن طور اتفاق افتاد که تعریض آزادراه از طرفین و اضافه کردن حداقل دو خط در هر طرف را غیر ممکن نمود.  تا آنجا که برای افزایش ظرفیت به دنبال گرانترین راهکار ممکن یعنی دو طبقه کردن این محورها هستند و این در حالی است که هزینه تامین اراضی لازم برای اجرای قطار شهری، به مراتب کمتر و حتی اجرای خط روی پل به عرض حدود ده متر به مراتب ارزان تر از اجرای  پل برای عبور آزادراه چهار به مراتب گرانتر( نزدیک دوبرابر ) خواهدشد.

 اینک برای جبران خطای انجام شده راهی جز استرداد حریم از طرف راه آهن شهری به آزادراه و یا تحمل هزینه قابل ملاحظه وجود ندارد.

 برای جلوگیری از تکرار این خطاها بجا خواهد بود علاوه بر حفظ بدون قید و شرط حریم حتی گردش کار تغییر کاربری تا 100 متری طرفین راه ها و راه آهن ها و…. آن طور تعریف‌، مصوب و اجرا شود، که چند نفر و دور یک میز نتوانند به راحتی و نادانسته چنین خسارت های غیر قابل جبرانی به بار آورند.

 ما تاکنون از دو مورد تجاوز مهم بالا اطلاع پیدا کرده ایم‌، به طور قطع تخلفات محدود به دو مورد بالا نمی باشد. از همین رو بایستی دستورالعمل لازم حاوی اهمیت موضوع صادر و موارد تخلف در سراسر کشور شناسایی و پایش دایمی موضوع به عنوان یک وظیفه برتر در دستور کار واحدهای مربوط قرار گیرد.

 در خاتمه و در مورد آزادراه ها متاسفانه یک کم توجهی موجب تشدید خسارت و چند برابر شدن هزینه توسعه آزادراه ها از یک سو و تهدید امکان تجاوز به حریم آنها شده است.  اکثریت قریب به اتفاق آزادراه ها اعم از 4 و یا6 خطه  در دو باند چسبیده به هم و میانه نیوجرسی و ابعاد میانی حداقل و زهکشی عرضی با دالو های متعدد احداث شده اند.

این کار موجب :

- تقلیل امنیت و تشدید تصادفات

 - افزایش حجم عملیات خاکی و هم چنین بتون‌، بنایی و…

 - مشکل و پر هزینه شدن توسعه از طرفین

 - دعوت متخلفین برای تجاوز به حریم آزادراه مانند دو مورد یاد شده

 در حالیکه احداث دو باند جدا از هم به عرض مثلا 20 متر موجب:

 - افزایش امنیت باتوجه به ارتفاع کم خط پروژه و فقدان مانع صلب در میانه 

 - تقلیل قابل ملاحظه هزینه و حجم عملیات زیرسازی و ابنیه فنی و زهکشی آب ها با قنوهای طرفین و هدایت آب ها به پلها 

- حفظ عرض لازم در میانه برای توسعه آتی

می شود.

 متاسفانه رویه نادرست دوباند چسبیده به هم از گذشته از اولین آزادراه یعنی. تهران- کرج به ارث رسیده و دنبال شده است.

 تذکر: عرض حریم ها مندرج در مقاله بالا درمواردی و حسب موارد یا مصوبات خاص ممکن است متفاوت باشد.