◄ پروژه انتقال آب دریای عمان به درون کشور؛ کاری بسیار پر هزینه اما تنها راه حل در شرایط فعلی

 محمد اسمعیل علیخانی:     توسعه موزون یا متوازن، نتیجه مطالعات آمایشی   مبتنی بر منابع مختلف  طبیعی ( آب و هوا و محیط زیست)، مادی (درآمد تولید ناخالص داخلی )،  نیروی انسانی ، منابع مواد و مصالح و سوخت  و ... است.

 مطالعات مناطق جمعیت پذیر، جمعیت فرست، مناطق مناسب برای کشاورزی و  مسیر خطوط نفت و گاز، محل نیروگاه ها اعم از تجدید.پذیر و تجدید ناپذیر  و... را معین می کند.

توسعه با برنامه و موزون این مولفه ها یک شبکه حمل و نقل از جمله شبکه جاده ای برون شهری را تعریف می کند.

انجام مجموعه مطالعات بالا  از عهده خبرگان دانشگاهی و حتی دستگاه مربوط و مرتبط چون سازمان برنامه هم بر نمی آید. از دوران هایی که شاهان  مسیر توسعه را با نوک شمشیر بروی زمین ترسیم می کردند ( پتر کبیر) یا صدر اعظم مقتدر و اندیشمندی که در مدت کمتر از سه سال  در یک کشور فلک زده حرکتی ایجاد می کند و به جرم آن رگ دستش زده و قطع می شود( امیر کبیر)   و …سالها گذشته است.  توسعه همه جانبه موزون کاری است فراتر از توان یک یا دو شرکت.

 قبلا گفته ام و تکرار می کنم ما در زمینه ظرفیت سازی برای ایجاد شرکت های بزرگ سهامی عام وابسته به بخش خصوصی دارای قابلیت مطالعه آمایش سرزمین و توسعه همه جانبه  حمل و نقل، انرژی، آب و فاضلاب، صنعت، کشاورزی، ساختمان و شهر سازی، محیط زیست  و حتی امور پدافندی، همه باهم سال ها غفلت ورزیده ایم.  ارجاع این امور چند جانبه به دانشگاه ها  هم نتیجه ای به بار نمی آورد.

 ارجاع یک پروژه یا مقایسه و اولویت بندی دو گزینه خاص یک پروژه به دانشگاه ها و مراکز پژوهشی  حتما مفید و نتایج قابل اعتنا خواهد بود، اما آنچه امروز کشور ما با آن مواجه است، ناترازی در همه شئون اقتصادی و … است.

 ارزیابی وضع موجود و ارائه راهکار نیز مستلزم بررسی میدانی، جمع آوری اطلاعات در همه بخش ها و زیر بخش ها از یک سو و ارزیابی امکانات مالی و انسان افزار و سخت افزار ها ، نرم افزارها، سازمان و تشکیلات  و در نهایت اجرای طرح ها و پروژه های مختلف موازی به صورت هماهنگ است.  شاید ارجاع یک سوژه به دانشگاه ها ( حداقل دو یا سه دانشگاه همزمان) چاره ساز باشد.

 مثلا: حل مشکل کمبود آب در سه مرحله: کوتاه مدت ، میان و بلند مدت که می تواند منتهی به چندین اقدام موازی به شرح زیر باشد:

 - توقف برج سازی و بلند مرتبه ها در کلان شهرهای ایران و در اولویت اول تهران

- توسعه پارکینگ سازی

- توسعه روند جذب جمعیت در سواحل جنوب

- امکان سنجی  تهیه آب قابل اتکا برای حداقل پنج کلان شهر کشور و اول از همه تهران و البته از خلیج فارس و دریای عمان

 تذکر: مطالعات آمایش سرزمین دهه پنجاه و خروجی مطالعات طرح جامع تهران در همان دهه  سقف جمعیت تهران تا زمان حاضر به علت کمبود آب را ۵ میلیون نفر تعریف کرده   که با بی توجهی این جمعیت از مرز دو برابر هم گذشته  و در حال حاضر تخریب بناهای ساخته شده غیر ممکن و فاجعه بار است.

 همان مطالعات آمایش سواحل خلیج فارس و دریای عمان را منطقه جمعیت پذیر و استقرار صنایع سنگین آب بر تعریف کرده که در زمان حاضر یعنی ۱۴۰۴ باید حدود ۵۰ میلیون نفر در آنجا ساکن بودند که بازهم رعایت نشده و حتی با دهن کجی صنایع فولاد با لابی نمایندگان مجلس از بندرعباس به اصفهان …..و به وضع فاجعه بار کنونی منتهی شده  است.

در حال حاضر چاره ای جز انتخاب یک راه حل میانه وجود ندارد:

 ۱- توقف ساخت و ساز در کلان شهرها

۲- انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به درون سرزمین و برای مصرف آب شهرهایی مانند تهران، یزد  …اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز( اگر انتقال آب از ارس  و مانند برای تبریز و ارومیه امکان پذیر نباشد).

 قرار بود جمعیت به کنار ساحل و مجاور آب برود  اینک باید با هزینه ای بیشتر آب را به فلات ایران آورد و هزینه بیشتری را پذیرفت.  

 سازمان برنامه، دستگاه های اجرایی به خصوص وزارت راه و شهرسازی، شهرداری ها و وزارت کشور، دستگاه قانون گذاری، دانشگاه ها، مراکز پژوهشی،  احزاب و گروه های  سیاسی حدود چهل سال دم فرو بستند و در مجلس های ادوار مختلف کسی برای منع افزایش تراکم در کلانشهرها یقه خود را پاره نکرد تا آنجا که کار به اینجا رسید اما  حدود ده سالی است  که کم کم صداهایی شنیده می شود، زمانی که بیشتر مردم عادی هم موضوع را فهمیدند و کم کم مشکل را حس کردند.

 پروژه انتقال آب به درون سرزمین اگرچه کاری بسیار پر هزینه است اما تنها راه حل است.  عربستان سعودی در حال اجرای بزرگترین پروژه انتقال آب دریای سرخ و خلیج فارس به درون سرزمین است.  طول کانال ها ( و شاید  در جاهایی ده ها لوله موازی )  را ۱۲۰۰۰ کیلومتر اعلام کرده اند ( که یاد آور انتقال آب آمو دریا و سیر دریا به ترکمنستان  البته در طولی به مراتب بیشتر و بدون پیامد فاجعه بار خشک شدن دریاچه ارال  در دوران شوروی سابق).بسیاری این پروژه را بزرگترین در تاریخ می دانند که سرزمین های سوخته و تفتیده را گلستان می کند.  

به طور قطع مطالعات توجیهی این پروژه عظیم توسط چندین مهندس مشاور صاحب نام در جهان انجام شده و نتیجه مثبت بوده  است.  قطعا برای مسئله مهم شیرین کردن آب شور دریا و پیامدهای زیست محیطی مواد اضافی در آب شیرین کن ها…. هم راه حلی پیدا کرده اند.  ایجاد نیروگاه های برق از منابع تجدید پذیر  را هم در سطحی وسیع در دست اجرا  دارند، درآمد موقت نفت  را تبدیل به سرمایه های مداوم می کنند.

در حال حاضر پس از رفع بحران های موجود در کشور، بزرگترین مشکل تهیه و اجرای این پروژه تامین منابع مالی آنست، برای این کار ما منبعی بهتر از گاز و نفت نداریم.  افزایش درآمد نفت و گاز هم نیازمند سرمایه گذاریست.

 ظاهرا این دو پروژه باید به هم   گره بخورد و در کنار هم عملی شوند. به نظر من این موضوع می تواند در همه دانشگاه ها به بحث و تبادل نظر گذاشته شود.