◄ رفع کاستی ها با شیفت کردن از لوکوموتیو دیزلی به برقی یا سهولت و قیمت تعمیر و نگهداری لوکوموتیو ها؟

سعید قصابیان: 

مقدمه : مطالعات امکان سنجی برقی کردن راه آهن ایران به دهه  پنجاه بر می گردد اما این پروژه هنوز هم به مرحله اجرا نرسیده است. این مطالعات گاهی برای مسیر های خاصی بوده ( تهران – خرمشهر‌، بافق- بندر عباس، تهران - مشهد ) و گاهی کل خطوط را شامل می شده ( از جمله مطالعات مرکز تحقیقات راه آهن و دانشکده راه آهن دانشگاه علم و صنعت و مطالعات مشاورین مختلف[i]).

از آنجا که برقی سازی نه یک الزام و ضرورت بلکه یک انتخاب است و با توجه به چالش های پیش رو از جمله :

• هزینه های شیفت از سیستم دیزل الکتریک به سیستم تمام برقی ( اعم از سرمایه گذاری در زیر ساخت، هزینه نگهداری زیر ساخت ( شبکه بالاسری علاوه بر خط و ابنیه )، تامین ناوگان برقی، سیستم نگهداری ناوگان و تامین انرژی قطار و‌... )

• نحوه تامین مالی این پروژه

• اولویت بندی و فاز بندی اجرای پروژه  

• نرخ برگشت سرمایه گذاری در این پروژه  

باید توجیهات و استدلال های قوی و دلایل کافی برای صرف چنین هزینه ها روی میز تصمیم گیران گذاشته شود. بدیهی ست انجام محاسبات دقیق کمی و محاسبه نرخ برگشت داخلی( IRR ) و رسیدن به قیمت تمام شده پروژه به ازای هر مسافر ( یا بازای هر کانتینر) باید به مشاور ذیصلاح و واجد شرایط سپرده شود. گرچه چندین بار مطالعه برقی کردن انجام شده، اما همه این مطالعات به دلیل گذشت زمان و تغییر شرایط ( به خصوص شرایط مالی) برای کاربست امروز قطعاً نیاز به بازنگری دارند.

با توجه به محدودیت منابع، بدیهی ست که پروژه برقی کردن نمی تواند در کل شبکه اجرا شود و لذا اولویت بندی اجرای پروژه ( بر اساس انبوهی و سهم ریل از حمل بار و مسافر و گلوگاه های ترافیکی شبکه ریلی ) نیز باید از مشاور مطالبه شود.

در این شرایط و در غیاب یک مشاوره قوی، در این سلسله یادداشت ها تلاش شده ویژگی های عنوان شده برای برقی سازی در ترازوی علمی ارزیابی شوند. هر بار یک جنبه از برقی سازی بصورت یک موضوع مورد بحث قرار میگیرد و انشالله به فرایند تصمیم گیری کمک خواهد کرد[ii].

موضوع اول به مقایسه راندمان در دو سیستم، موضوع دوم به نسبت توان به وزن لوکوموتیوها، موضوع سوم به مزیت لوکوموتیو برقی در گلوگاه های ترافیکی و موضوع چهارم به اولویت بندی برقی سازی و موضوع پنجم به مقایسه آلایندگی دو سیستم با توجه به شرایط ایران اختصاص داشت که همگی در آرشیو " تین نیوز " در دسترس هستند.  

موضوع ششم: سهولت و قیمت تعمیرات و نگهداری لوکوموتیو ها

گفته می شود که تعمیرات و نگهداری لوکوموتیو برقی ارزان تر و آسانتر از تعمیرات و نگهداری موتور دیزل است و این به عنوان یکی از مزیت های لوکوموتیو برقی معرفی می شود که این ادعا نیازمند دقت بیشتری ست. باید بپرسیم علت گرانی و صعوبت تعمیرات لوکوموتیو دیزل پیچیدگی فنی و تعداد زیاد قطعات آنست یا ماجرا چیز دیگریست. پاسخ، آن چیز دیگر است!

اصولی که برای تعمیرات و نگهداری هر نوع ماشین بیان می شود ارتباطی زیادی با نوع ماشین و تعداد قطعات و پیچیدگی فنی ماشین ندارد.  

اگر بهره برداری از ماشین توسط افراد آموزش دیده انجام شود،اگر بازدیدهای مقرره ماشین طبق برنامه انجام شود، اگر پرسنل برای تعمیر آن ماشین آموزش کافی دیده باشند،اگر ابزار و مواد مناسب در اختیارشان باشد و به موقع به دستشان برسد، اگر پرسنل زمان کافی برای انجام کار تعمیر و نگهداری داشته باشند،اگر ماشین آشیانه مناسب داشته باشند،اگر سیستم ثبت خرابی ها و تعمیرات و سابقه کارکرد ماشین را جمع آوری کرده باشند، اگر عیوب ریشه یابی شوند، اگر ارتباط پیوسته با سازنده وجود داشته باشد و آخرین نسخه دستور العمل ها را در یافت کنند،اگر محیط کار ایمن و تمیز باشد، اگر پرسنل با نظام پاداش منسجمی پشتیبانی شود و امنیت شغلی داشته باشند و‌،..  چه فرقی می کند که نام و نوع و اندازه ماشین چه باشد؟ اگر این اصول به درستی رعایت شوند هیچ تفاوتی نمیکند که ماشین مورد بحث چرخ خیاطی باشد یا لوکوموتیو باشد یا تانک‌.

این در حالی ست که در راه آهن ایران بسیاری از آسیب ها به ناوگان به دلیل بهره برداری نادرست از لوکوموتیو است[iii]، پرسنل عموماً آموزش کافی ندیده اند و با تغییر تیم های راهبری و پیمانکاران تعمیراتی‌،سطح مهارت کارکنان در نوسان است، ابزار و مواد مناسب در اختیار پرسنل تعمیرات و نگهداری قرار نمی گیرد، پرسنل زمان کافی برای انجام کار ندارند ( به خصوص پست های بازدید)‌، سیستم ثبت خرابی ها و تعمیرات و سابقه کارکرد لوکوموتیو ناقص است و تغییر دائم پیمانکار تعمیرات این کاستی را تشدید می کند، در سال های اخیر ارتباط پیمانکاران با سازندگان لوکوموتیو قطع می باشند و آخرین ورژن دستور العمل ها را در یافت نمی کنند، محل استقرار ناوگان نامناسب است ( مکان تعمیرات ترنست ها در محوطه کارخانجات را بیاد آورید)‌، محیط کار نه ایمن است و نه تمیز‌، بازدید ناوگان به درستی انجام نمی شود ( به وضعیت پست های بازدید رجوع کنید)‌، پرداخت حقوق و دیگر مطالبات کارکنان به تعویق می افتد و پرداخت صورت وضعیت های پیمانکاران تعمیراتی و موجران لوکوموتیو با تاخیر زیاد پرداخت می شود، اگر تعمیرات لوکوموتیو های دیزل الکتریک با کیفیت و ارزان تمام شود باید تعجب کرد!!!

در شرایطی که از لوکوموتیو های خارج از سرویس قطعه باز می کنیم و بر روی لوکوموتیو های در حال تعمیر می بندیم و تعدادی از لوکوموتیو ها را عملا به انبار قطعه یدکی دیگر لوکوموتیو ها تبدیل می کنیم چه فرقی می کند که این لوکومو تیو دیزل الکتریک باشد یا برقی؛ همان بلایی که دیروز بر سر ترنست ها آوردیم و همان بلایی که امروز بر سر لوکوموتیو های زیمنس آورده ایم و در گذشته بر سر دیگر لوکوموتیو ها آوردیم. با این شیوه منحصر به فرد، اگر تعمیرات لوکوموتیو های دیزل الکتریک با کیفیت و ارزان تمام شود باید تعجب کرد!!!

اگر اعتراف داریم که در تعمیر و نگهداری لوکوموتیو دیزل الکتریک کاستی داریم، علاجش شیفت کردن به لوکوموتیو برقی یا انواع دیگر نیست.در این صورت همین کاستی را به لوکوموتیو های برقی هم تعمیم خواهیم داد و همان بلائی را که بر سر لوکوموتیو های دیزل الکتریک موجود آورده ایم بر سر لوکوموتیو های برقی آینده هم خواهیم آورد.علاج کار بهبود نظام تعمیر و نگهداری ست نه تعویض نوع لوکوموتیو!

جمع بندی: مشکلات مدیریت تعمیرات و نگهداری لوکوموتیو دیزل الکتریک نه به دلیل دیزل الکتریک بودن آن بلکه به دلیل سوء مدیریت نگهداری و تعمیرات است و ارتباط زیادی با این ندارد که این نوع لوکومو تیو چند قطعه دارد و آن نوع دیگر چند قطعه.

توضیحات