◄ چرا در کشورهای توسعه یافته پلیس ترافیک مستقیما رانندگان متخلف را مجازات نمی کند؟
در استان خراسان رضوی، یک راننده وانت با ریختن بنزین روی مامور پلیس، اقدام به سوزاندن وی کرد این رخداد در تعاقب واژگونی اتوبوس اسکانیا در محور کوار فیروزآباد بود که منجر به از دست رفتن جان 22 نفر از هموطنان شد.
عباس محمودآبادی: هفته گذشته با وجود اخبار بی شمار خصوصا در حوزه مسایل بحران آب و برق، یک خبر ترافیکی کارشناسان حمل و نقل را متعجب کرد. خبری منتشر شد که در استان خراسان رضوی، یک راننده وانت با ریختن بنزین روی مامور پلیس، اقدام به سوزاندن ایشان نموده است. چند روز پس از آن، از قول فرمانده پلیس راه کشور خبر تکمیلی منتشر شد که راننده وانتی که اقدام به سوزاندن مامور پلیس نموده، خودکشی کرده است. این رخداد در تعاقب واژگونی یک دستگاه اتوبوس در محور کوار فیروزآباد روز شنبه مورخ 28 تیرماه بود که منجر به از دست رفتن جان 22 نفر از هموطنان شده بود و هنوز جامعه کارشناسان ترافیک و حمل و نقل از شوک آن خارج نشده بودند.
در خصوص سانحه واژگونی اتوبوس، رخداد کاملا قابل پیش بینی بود و در مطلبی که در تاریخ 14 فروردین 1404 در همین رسانه منتشر شد، هشدار داده شده بود که اگر تصمیماتی اساسی در حوزه نظارت بر رفتارهای رانندگان در راه های کشور اتخاذ نگردد، واژگونی اتوبوس ها به روالی معمول تبدیل خواهد شد ( لینک مطلب ) و چنان نیز شد و نگاه خوش بینانه ای هم در این حوزه فعلاً متصور نیست. اما آتش زدن مأمور پلیس، داستان دیگری است که باید با دقت به ریشه های بروز چنین حادثه ای فکر کرد. این رخداد دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، ساختاری و ترافیکی است که اینجانب نظرات خود را معطوف به بعد ترافیکی آن می کنم و امیدوارم که متخصصان حوزه های دیگر نیز موضوع را از ابعاد دیگر خصوصاً وضعیت اجتماعی، اقتصادی، عملکردی و معیشت رانندگان وانت و ارتباط آنها با نحوه رانندگی در راه ها بررسی نمایند.
در بسیاری از کشورها، نظام برخورد با تخلفات ترافیکی به این صورت است که تخلفات صرفاً ترافیکی تعریف شده اند و مأموران پلیس ترافیک با مشاهده تخلف رانندگان، آنها را متوقف می نمایند و به راننده متخلف زمان رسیدگی دقیق به تخلف او را در مرجع قضایی ابلاغ می نمایند. مراجع قضایی عموماً محلی هستند ولی در مواردی راننده می تواند درخواست نماید که تخلف او در حوزه قضایی دیگری رسیدگی شود. همراه با ابلاغیه فوق، گزارشی از تخلف نیز تهیه و به مرجع قضایی ارایه می شود. پس از آن راننده متخلف در موعد مقرر، به مرجع قضایی مراجعه و تخلف ایشان در ساختاری قضایی مورد رسیدگی قرار گرفته و منجر به صدور رای می شود. پیشرفت های دهه های اخیر سبب شده است که بخشی از اقدامات مأموران را ادوات و تجهیزات ترافیکی انجام می دهند و رانندگان نیز با دریافت پیامک یا از طرق دیگر از زمان رسیدگی به تخلف خود آگاه می شوند ولی در ماهیت عملکردی و نظام رسیدگی به تخلفات رانندگی، تفاوتی بین دو روش وجود ندارد. نکته بسیار جالب آن است که در زمان رسیدگی به تخلف، استدلال رانندگان با دقت استماع می گردد و حتی کارشناسان حمل و نقل و ترافیک نیز در جلسه حضور دارند که عموماً بر تکرار موارد خاصی از تخلفات نظر کارشناسی دارند و حتی در صورت بروز تخلفات مکرر، وضعیت مسیر را از منظر طرح هندسی مورد بررسی قرار داده و یا در مواردی اصلاحیه های مقررات را نیز پیشنهاد می دهند.
اما در ایران، روند کاملاً متفاوت است. اولاً تعاریف قانونی از تخلفات رانندگی دارای اشکالات اساسی است که در این خصوص خوانندگان محترم را به مطالعه مطلب مفصل و دقیق منتشر شده در اینجا جلب نموده و از تکرار مطالب منشتره اجتناب می شود و ثانیاً روش کار آن است که مأموران پلیس در صورت مشاهده تخلف، راننده را متوقف و مستقیماً مجازات (یا در عبارت پلیس، اعمال قانون) می کنند. این روش در اساس ناکارآمد است چرا که اولاً جمع شدن تمامی وظایف و اختیارات مشاهده تخلف، تشخیص تخلف، رسیدگی به تخلف و در نهایت صدور حکم مجازات در یک نفر یا حتی نهاد از منظر آیین دادرسی واجد اشکال است و ثانیاً محل و زمان رسیدگی به موضوع در جاده و هنگامی که هم راننده و هم مأمور پلیس در وضعیتی پرتنش و غیر قابل کنترل با یکدیگر قرار دارند، مناسب نیست. قطعاً می توان حدس زد که در حادثه اخیر چه فضای پرتنشی حاکم بوده که راننده وانت اقدام به سوزاندن مأمور پلیس نموده است و از این روست که رسیدگی به تخلف رانندگی در بسیاری از کشورهای دیگر در محلی دور از مکان تخلف، با حضور افرادی ثالث و مستقل و در فضایی دور از تنش صورت می گیرد که هم مبانی آیین دادرسی رعایت گردد و هم شرایط تنش آلود صحنه بروز تخلف بر صدور حکم مجازات تاثیر نداشته باشد.
شرایط توضیح داده شده فوق نشان می دهد که نه تنها با وجود رخداد حوادث مشابه رانندگی خصوصا برای اتوبوس های برون شهری، توفیقی در مدیریت حوادث به وجود نیامده است، بلکه مأموران پلیس ترافیک و رانندگان عمومی هم در فضایی پرتنش غوطه ور شده اند. خلاصه کلام آن است که در مدیریت نظارت بر تردد ناکارآمد هستیم و در حوزه ایمنی ترافیک و نظارت بر حمل و نقل و تردد فقط یک راه راهکار وجود دارد که تمامی روش های اشتباه مورد استفاده در امور نظارت بر حمل و نقل و ترافیک مورد بازنگری قرار گرفته، متوقف شده و بهترین راهکارهای عملیاتی مورد استفاده در کشورهای پیشرفته بدون تعصب و پیش قضاوت به مورد اجرا گذارده شوند. در غیر این صورت در کماکان بر روی همین پاشنه خواهد چرخید. نه تلفات ناشی از تصادفات کاهش خواهند یافت و نه خبری از موثر واقع شدن روش های نظارتی در حمل و نقل و ترافیک شنیده خواهد شد.
* عباس محمود آبادی متخصص حمل و نقل و ترافیک
