◄ کدام شهرها سیستم‌ حمل‌ و نقل عمومی خود را رایگان می‌ کنند؟

تعداد بیشتری از شهرهای بزرگ در آمریکا اجازه استفاده رایگان از سیستم های حمل و نقل عمومی را به مسافران میدهند.

کانزاس سیتی، رالی، ریچموند، المپیا، توسان، الکساندریا، ویرجینیا و شهرهای دیگر در حال آزمایش حذف بلیت در سیستم های حمل و نقل عمومی خود هستند. شهر دنور سیستم حمل و نقل عمومی خود را در تابستان امسال رایگان خواهد کرد. بوستون به طور آزمایشی سه مسیر اتوبوس رانی خود را رایگان کرده و نیویورک 5 خط اتوبوسرانی خود را به صورت آزمایشی رایگان خواهد کرد.

حذف بلیت موجب افزایش جابجایی شده و مشکلات هزینه را به خصوص برای قشر با درآمد کم رفع خواهد کرد و زمان سوارشدن در ایستگاه ها را کوتاه خواهد کرد. طرفداران این طرح همچنین امیدوارند این موضوع افراد بیشتری را تشویق کند که از اتومبیل های خود خارج شده و از سیستم های حمل و نقل عمومی استفاده کنند. ولی تعداد زیادی از کارشناسان سیستم های حمل و نقل عمومی، مسئولان و منتقدان اعتقاد دارند که حذف بلیت سیستم های حمل و نقل قادر نیست وضعیت اسفبار این سیستم ها را در آمریکا بهبود بخشد و موجب می شود منابع مالی محدود، از اولویت های مهم تری شامل سرویس دهی و کیفیت سیستم های حمل و نقل عمومی دور شوند.

شهردار بوستون، میشل وو، که از طرفداران رایگان بودن سیستم های حمل و نقل عمومی از زمان عضویت در شورای شهر بوده است اعتقاد دارد  « تعداد بسیار زیادی از شهروندان احساس می کنند که با توجه به عدم محدودیت سفرها (به دلیل رایگان شدن سیستم های حمل و نقل عمومی)، زندگی شان راحت تر شده است ». به نظر وی  « تفاوت به وجود آمده را زمانی خواهیم دید که موانع مالی برای همه افراد برداشته شود ».

از طرف دیگر تعدادی از متخصصان اعتقاد دارند راه های دیگری نیز برای کمک به اقشار کم درآمد وجود دارد که بتوانند هزینه های سفر خود را بپردازند بدون آنکه سیستم های حمل و نقل عمومی از جهت مالی تحت فشار قرار گیرند. آنها همچنین اعتقاد دارند که سیاست های موثرتری وجود دارد که توسط آنها بتوان افراد را از خودروی خود پیاده کرده و به استفاده از سیستم های حمل و نقل عمومی ترغیب نمود که شامل اعمال هزینه طرح ترافیک و محدودیت پارکینگ می شود.

البته حذف بلیت باعث نمی شود که اتوبوس ها سر وقت حرکت کنند یا قطارها تمیزتر و سریع تر شوند. بر اساس آمارگیری مسافری انجام شده، منظم بودن و تمیزی سیستم های حمل و نقل عمومی راهکارهای هستند که باعث می شوند مردم بیشتری به جای خودروی شخصی از سیستم های حمل و نقل عمومی استفاده کنند.

گروه مشاوره ترنزیت سنتر، در آمارگیری جابجایی سال 2018 از خانواده های با درآمد سالانه کمتر از 35000 دلار در 8 شهر عمده آمریکا به این نتیجه رسید که اعزام منظم، ایمنی، عدم ازدحام و قابلیت اطمینان، اولویت بیشتری نسبت به نرخ کرایه اتوبوس دارند.

براساس اظهارات خانم استفانی لات شا، مدیر اجرایی گروه مشاوره ترنزیت سنتر،  « موضوع رایگان کردن سیستم های حمل و نقل عمومی، مشکلات استفاده مردم از سیستم های حمل و نقل عموم را تحت تأثیر قرارداده است ». به نظر وی،  « تاکنون به این واقعیت توجه نشده که در سطوح مختلف دولت، بودجه کافی در اختیار سیستم های حمل و نقل عمومی قرار نگرفته است ».

تجربیات سیستم های حمل و نقل عمومی رایگان

گرچه اولین برنامه حمل و نقل عمومی رایگان در آمریکا، در دهه 1970 میلادی اجرا شد ولی این ایده در سال های اخیر مورد استقبال قرار گرفته است زیرا شهرها به این سیستم ها به عنوان کاهش دهنده آلاینده های محیط زیست و ابزاری برای برطرف کردن ناعدالتی در جامعه نگاه می کنند.

تمایل به رایگان کردن حمل و نقل عمومی با شروع بیماری کووید 19 سرعت یافت و در این رابطه حدودا 70 میلیارد دلار توسط دولت فدرال برای حل مشکلات ایجاد شده توسط کووید، به سیستم های حمل و نقل عمومی اختصاص داده شد.

بنا به گفته اتحادیه حمل و نقل عمومی آمریکا، حداقل 35 شرکت در آمریکا بلیت را در شبکه حمل و نقل عمومی خود حذف کردند. سناتور ایالت ماساچوست، ادوارد مارکی و نماینده جمهوری خواه آیانا پرسلی لایحه ای را به کنگره ارائه کرده اند که براساس آن 25 میلیارد دلار به دولت فدرال و ایالت های مختلف جهت کمک به رایگان سازی سیستم های حمل و نقل عمومی تخصیص داده خواهد شد.

موضوع حذف بلیت سیستم های حمل و نقل عمومی از زمانی بطور جدی مطرح شد که تعداد سفرها با این سیستم ها در کل کشور بعد از آنکه در زمان کرونا مردم به سمت دورکاری رفتند نزولی شد. در حال حاضر تعداد مسافران سیستم های حمل و نقل عمومی حدود 70 درصد قبل از شیوع کرونا، در آمریکا است و کسری بودجه این سیستم ها تهدید جدی برای حذف سرویس ها، تعدیل نیرو و افزایش کرایه می باشد.

در شهر بوستون، تعداد مسافران در سه مسیری که کرایه ها حذف شده، بین سال های 2021 و 2022 بیش از 35 درصد افزایش داشته و این درحالی است که تعداد مسافران در سایر خطوط اتوبوسرانی 15 درصد افزایش یافته است.

براساس آمارهای مسافری، 26 درصد مسافرانی که از مسیرهای رایگان استفاده کردند ماهانه بیش از 20 دلار صرفه جویی کرده اند.

شهردار بوستون خانم وو همچنین گفته است که راندمان سرویس دهی اتوبوس های رایگان بیشتر است زیرا آنها نباید منتظر پرداخت هزینه بلیت باشند. براساس اطلاعات شهرداری، زمان سوارشدن مسافران در 2 مسیر رایگان شده 6 درصد کوتاه تر شده است و این درحالی است که در مسیر سوم رایگان، این صرفه جویی 23 درصد می باشد.

شهر ریچموند ابتدا در ماه مارس سال 2020 خطوط رایگان خود را راه اندازی کرد و بنا دارد این سیاست را تا ماه ژوئن سال 2025 ادامه دهد. مقامات مربوطه اعلام کرده اند که رایگان سازی سیستم های حمل و نقل عمومی به رشد تعداد مسافران اتوبوس های شهر به میزان 6 درصد در سال 2022 در مقایسه با سال 2019 کمک کرده است.

براساس گفته هنری بندون، سخنگوی شرکت حمل و نقل ریچموند  « رایگان سازی سیستم های حمل و نقل عمومی مزایای بسیاری دارد. این موضوع یک عدالت اجتماعی برای شهروندان است ».

بسیاری از مسافران سیستم حمل و نقل ریچموند دارای درآمد کم و از رنگین پوستان هستند که از اتوبوس براساس نیاز استفاده می کنند. آمارگیری مسافری که قبل از شروع کووید 19 انجام شده نشان داد که 64 درصد از مسافران سیستم حمل و نقل ریچموند سیاه پوست بوده و 79 درصد آنها درآمد سالانه کمتر از 50 هزار دلار داشته اند. البته شهر ریچموند تنها نیست. در بسیاری از شهرها، افراد با درآمد کم، اکثریت مسافران این سیستم ها را تشکیل می دهند و اغلب هیچ روش دیگری برای رفتن به محل تحصیل، کار یا سایر مناطق را ندارند.

براساس گفته بندون،  « جابجایی رایگان یک موفقیت بوده و توانسته مسافران را همراه ما نگه دارد و سیستم را تا نیوفالک ادامه دهد».

جایگزین کردن کرایه مسافری

طرفداران رایگان کردن سیستم های حمل و نقل می گویند که شرکت های خدمات مسافری باید اتکای خود را به درآمد بلیت کم کنند زیرا این درآمد نوسان دارد و فشار مالی زیادی بر قشر کم درآمد مسافری می آورد.

ولی کرایه یک منبع مالی مهم برای سیستم های حمل و نقل بوده و آنها باید درآمدهای از دست رفته را از طرق دیگر جبران کنند.

بنا به گفته اتحادیه حمل و نقل عمومی آمریکا، در سال 2021، کرایه مسافری بطور متوسط 12.5 درصد هزینه های بهره برداری را پوشش داده است. درحالیکه این تعداد در سال 2019 برابر 31.4  درصد بوده است. این میزان بین شرکت های حمل و نقل عمومی و نوع وسیله نقلیه متفاوت است. بزرگترین و پرهزینه ترین شرکتها بطور عمده بر درآمد بلیت تکیه داشته اند درحالیکه شرکت های کوچک تر کمتر به درآمد بلیت متکی بوده اند.

حدود دوسوم درآمد شرکت های حمل و نقل از طرف دولت تأمین می گردد. از این میزان، دولت های ایالتی و محلی بیش از سه چهارم را تأمین می کنند و دولت فدرال در مقایسه با سیستم های حمل و نقل عمومی، مبلغ بسیار بالاتری برای جاده مصرف می کند. 80 درصد مالیات سوخت دولت فدرال که برای تأمین منابع پروژه های زیرساخت استفاده می شود، به جاده تخصیص داده شده است و فقط 20 درصد برای سیستم های حمل و نقل عمومی مصرف می شود.

شرکت های حمل و نقل عمومی نگران هستند که سیاست رایگان سازی این سیستم ها می تواند سرمایه گذاری های آینده در سرویس دهی و زیرساخت ها را به خطر بیاندازد. خانم شهردار وو می گوید که شهر بوستون می تواند هر دو مورد را انجام دهد. او می گوید که قانون گذاران باید بیشتر روی سرویس های حمل و نقل عمومی و تامین منابع مالی آنها به عنوان یک اموال عمومی سرمایه گذاری کنند به جای آنکه شرکت های حمل و نقل بر درآمد بلیت به عنوان یک منبع تامین مالی تکیه داشته باشند.

به نظر وی  « سیستم های حمل و نقل عمومی مشابه سایر اموال عمومی مانند مدارس، پارک ها و کتابخانه هستند. ما نیازمند تفکر مجدد در مورد مدل های مالی و پیداکردن راه های پایدار در مورد ادامه حیات این سیستم ها و مدرن ترکردن و بهبود تجربیات هستیم ».

چیزی به نام حمل و نقل عمومی نداریم

حذف هزینه بلیت زمین بازی را برای همه یکسان می کند ولی حذف آن در تمام سیستم های حمل و نقل عمومی موجب منتفع شدن ثروتمندان نیز می شود که می توانند با پرداخت هزینه بلیت، کمک درآمدی برای شرکت های حمل و نقل باشند.

UITP (اتحادیه بین المللی حمل و نقل عمومی) در مقاله ای در سال 2020 اعلام میدارد که سیاست حذف بلیت یک ابزار غیرموثر برای استفاده از سیستم های حمل و نقل عمومی در کشورها و شهرهایی است که این سیستم ها را رایگان کرده اند، مانند تالین در کشور استونی، دانکرک در کشور فرانسه و لوکزامبورگ. براساس این مقاله،  « معیارها و روش های دقیقتر احتمالا موثر و قابل کنترل تر هستند مانند تخفیف بلیت برای افراد با درآمد کمتر از یک میزان مشخص » .

حامیان سیستم های حمل و نقل عمومی رایگان امیدوارند که حذف بلیت موجب تشویق رانندگان وسایل نقلیه شخصی به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی شده و موجب بهبود ترافیک، کاهش انتشار گازهای آلاینده و کاهش آلاینده های صوتی توسط خودرو شود. ولی نتایج به دست آمده از شهرهای اروپایی حاکی از عدم توفیق در دستیابی به اهداف فوق می باشد.

براساس اظهارات آقای محمد مزقانی، دبیرکل اتحادیه بین المللی حمل و نقل عمومی (UITP)،  « با رایگان کردن سیستم های حمل و نقل عمومی، ما واقعا شاهد جذب تعداد قابل ملاحظه ای از رانندگان خودروهای شخصی نبوده ایم » .

مطالعات انجام شده در شهرهای اروپا نشان می دهند که رایگان کردن سیستم های حمل و نقل عمومی موجب جذب دوچرخه سواران، افراد پیاده و همچنین افزایش سفر استفاده کنندگان از سیستم های حمل و نقل عمومی شده است.

خانم سارا کافمن، سرپرست مدیرعامل مرکز رادین برای حمل و نقل در دانشگاه نیویورک، استفاده های تاکتیکی بیشتری برای برنامه بلیت رایگان پیشنهاد کرده است مانند مسیر بیمارستان ها یا کارخانجات یا مسیرهایی که تعداد مسافران با درآمد پایین در آنها زیاد است. بلیت همچنین می تواند به طور موقت برای جذب مسافران جدید یا جهت تشویق مسافران برای رفتن به مراسم یا وقایع ویژه و بزرگ استفاده شود.

البته این سوال نیز وجود دارد که سیستم های حمل و نقل عمومی چگونه باید درآمد از دست رفته خود از فروش بلیت را جبران کنند زیرا کمک های دولتی در مورد جبران ضررهای کووید 19 درحال کاهش است.

شهردار بوستون، خانم وو گفته که مسئولان با دقت در حال اندازه گیری نتایج برنامه آزمایشی و مستندسازی آنها برای دسترسی به درآمد پایدار، از دولت ایالتی و مرکزی هستند.

واشنگتن دی سی برنامه ریزی کرده بود که از ابتدای تابستان امسال، شبکه اتوبوسرانی خود را رایگان کند ولی به جهت کمبود منابع مالی، این موضوع تاکنون اجرا نشده است. بر اساس نظر آژانس حمل و نقل عمومی، در سال 2025 کسری بودجه بهره برداری این سیستم ها معادل 750 میلیون دلار خواهد داشت.

براساس گفته آقای ریچارد جارولد، معاون مدیرعامل سازمان حمل و نقل کانزاس سیتی، اجرای این طرح، بودجه قابل ملاحظه ای نیاز دارد که از نقطه نظر مالی، تأمین آن بسیار مشکل خواهد بود. شرکت بهره بردار قبل از شیوع بیماری کووید 19 بلیت ها را حذف نمود و بطور عمده متکی به منابع مالی فدرال برای تأمین 12 میلیون دلار هزینه بلیت رایگان است. بنا به گفته وی  « چیزی به نام حمل و نقل رایگان وجود ندارد» .

در انتهای سال آینده، منابع مالی فدرال تمام خواهد شد و کانزاس سیتی باید تصمیم بگیرد که آیا این برنامه را ادامه دهد یا سیستم کرایه جدیدی اعمال کند.

بنا به گفته آقای جارولد، اولویت نخست، ارائه سرویس می باشد و شرکت بهره بردار ترجیح می دهد که فروش بلیت را به افرادی که توان پرداخت آنرا دارند از سر بگیرد.

وی معتقد است که « چیزی که ما نمی خواهیم این است که سرویس حمل و نقل عمومی را به جهت حذف کرایه ها از دست بدهیم. ما در حال حاضر سرویس دهی کافی نداریم و نمی خواهیم آن را قطع کنیم».

* مدیر دفتر هماهنگی UITP در ایران