◄ نیما؛ مشکل اصلی شرکت‌های هواپیمایی/کمک دولت نباید حالت مخدر پیدا کند

التهاب در صنعت حمل‌ونقل هوایی در ‌هفته‌های اخیر در راستای گرانی قیمت بلیت هواپیما، باعث شد که سازمان هواپیمایی کشوری هفته گذشته با جلسه‌ای که با مدیران شرکت‌های هواپیمایی داشت تا پایان شهریورماه نرخ ثابتی با نوسانات 10درصدی برای مسیرهای پروازی داخلی اعمال کند.

در حالی تعیین نرخ‌های ثابت در هفته‌های اخیر یک فضای آرام‌تری را ایجاد کرد که هم‌چنان یکی از مشکلات اساسی ایرلاین‌ها بحث مشکلات ارزی است. از همین‌رو چندی پیش سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد که با انجام موافقت‌های لازم از سوی بانک مرکزی، مشکل ایرلاین‌ها در دریافت ارز موردنیازشان حل خواهد شد چراکه بنا شده ایرلاین‌ها به‌جای دلار ۴۲۰۰ تومانی، ارز خود را در سامانه نیما و با نرخ حدود ۸۰۰۰ تومان دریافت کنند.

دریافت ارز از سامانه نیما هم مخالفانی دارد چراکه معتقدند نرخ ارز در این سامانه ثابت نیست و ایرلاین‌ها نمی‌توانند برنامه‌ریزی درستی داشته باشند که درنهایت این بی‌ثباتی خود را در نرخ بلیت هواپیما نشان خواهد داد. این موضوعات باعث شد که در این شماره از هفته‌نامه «حمل‌ونقل» به سراغ علیرضا جهانگیریان، رئیس سابق سازمان هواپیمایی کشوری، برویم که مدت طولانی است در سکوت رسانه‌ای به سر می‌برد.

او می‌گوید صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور برای اینکه بتواند روی پای خود بایستد نیازمند پشتیبانی دولت است اما باید مراقب بود که این کمک‌ها حالت مخدر پیدا نکند و صنعت را به سمت لختی و غیر بهره‌وری نبرد.

به نظر شما سیاست سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر تکلیفی‌کردن قیمت بلیت هواپیما در راستای نظم‌بخشیدن به فضای قیمت بلیت‌ها درست بود و آیا این امر به معنای بازگشت به عقب بوده و با آزادسازی نرخ بلیت هواپیما تناقض داشت؟

همان‌طور که مشاهده می‌کنید شرایط کنونی اقتصادی کشور در وضعیت عادی به سر نمی‌برد. این در حالی است که بازار آزاد زمانی شکل می‌گیرد که وضعیت اقتصادی هر کشوری در شرایط عادی باشد.

ایجاد فضای آزاد اقتصادی در همه جای دنیا، یکسری الزامات دارد. حتی کشورهای لیبرال نیز زمانی که شرایط از حالت عادی خارج می‌شود مجبور هستند که کنترل بیشتری کنند و در کشور ایران هم درحال‌حاضر شرایط اقتصادی عادی نیست به همین دلیل در هر زمینه‌ای که نیاز به کنترل بیشتر باشد باید آن کنترل به نفع مردم اعمال شود، اما لازم است که این کنترل موقتی باشد.

همان‌طور که می‌دانید پیش‌زمینه قواعد صنعت هوانوردی بر اساس قوانین بازار آزاد است ولی اگر شرایط اقتصادی عادی نبود دولت وظیفه دارد کنترل را به‌صورت موقت بیشتر کند و زمانی که شرایط عادی شد مجدد به همان وضعیت سابق خود بازگرداند.

اخیرا سازمان هواپیمایی کشوری به تمام شرکت‌های هواپیمایی اعلام کرده است که می‌توانند ارز موردنیاز خود را از سامانه نیما دریافت کنند، اما به این موضوع هم انتقادهای بسیاری وارد است ازجمله اینکه نرخ ارز در این سامانه ثابت نیست و ایرلاین‌ها نمی‌توانند بااین‌وجود برنامه‌ریزی درستی بر هزینه خود داشته باشند. نظر شما چیست؟

بله، این موضوع کاملا درست است و شرکت‌های هواپیمایی در این زمینه به مشکل بر خواهند خورد. دستگاه‌های ذی‌ربط که در این زمینه متولی هستند باید دسترسی و یک نرخ پایدار را تضمین بکنند که ایرلاین نیز بتواند روی آن برنامه‌ریزی بکند.

بالارفتن نرخ ارز در سامانه نیما مجددا باعث افزایش قیمت بلیت هواپیما خواهد شد، آیا به نظر شما این عدم پایداری نرخ ارز مجدد فضای ملتهبی را برای نرخ بلیت هواپیما ایجاد خواهد کرد؟

من فکر می‌کنم یکی از موضوعاتی که اخیرا سازمان هواپیمایی کشوری با دستگاه‌های ذی‌ربط بحث و مذاکره داشته در این رابطه بوده که باید دسترسی ایرلاین‌ها به ارز به‌صورت پایدار وجود داشته باشد. سازمان هواپیمایی و انجمن شرکت‌های هواپیمایی در رابطه با حل این مشکل متقاضی بودند و دولت هم قاعدتا تلاش می‌کند که این موضوع را حل و فصل کند منتها همه اهرم‌ها نیز در دست دولت نیست و یک مقدار هم التهاب بازار در این رابطه دخالت می‌کند.

آیا شما موافق تخصیص یارانه به شرکت‌های هواپیمایی هستید یا این‌که معتقدید باید فضای صنعت حمل‌ونقل هوایی در بازاری آزاد شکل بگیرد؟

درحال‌حاضر دولت روی سوخت، به شرکت‌های هواپیمایی یارانه می‌دهد. زمانی که ارز تک‌نرخی بود عملا شرکت‌های هواپیمایی از ارز آزاد استفاده می‌کردند اما در چند ماه گذشته تفاوت بین نرخ دولتی و آزاد زیاد شده است که این فاصله اگر بخواهد با نرخ دولتی تامین شود حکم یارانه را پیدا می‌کند و اگر هم بخواهد با نرخ آزاد تأمین شود سوبسیدی وجود نخواهد داشت.

ایجاد فضای صنعت حمل‌ونقل هوایی در بازاری آزاد بسیاری منطقی است چراکه در این زمان است که رقابت شکل می‌گیرد و بهره‌وری بالا می‌رود و در نهایت منافع مردم تامین خواهد شد اما وقتی‌که تحریم اعمال می‌شود تنها یکی از مشکلات بحث ارز خواهد بود.

تحریم‌ها دسترسی ایرلاین‌ها را به هواپیمای نو، قطعات یدکی، امکانات و داکیومنت‌هایی که هر شرکت هواپیمایی به آن نیاز دارد را خواهد بست این در حالی است که تمام این موارد در اختیار ایرلاین‌های رقیب همواره قرار دارد.

فرض کنید یکی از ایرلاین‌های کشور زمانی که می‌خواهد مسیر تهران-استانبول را برود به نسبت یک ایرلاین خارجی که در همین مسیر پروازی است هزینه به‌مراتب سنگین‌تری را متحمل می‌شود.

در برخی از موارد یک هواپیما در ایران به دلیل نرسیدن یک قطعه شش‌ماه زمین‌گیر می‌شود. این مشکلات باعث شده که پروازهای ایرلاین‌های ایرانی پرهزینه‌تر انجام بگیرد. از همین‌رو اگر دولت به ایرلاین‌ها یارانه ندهد نتیجه این خواهد شد که ایرلاین برای این‌که ورشکسته نشود قیمت بلیت خود را بالا می‌برد و مسافر زمانی که می‌بیند قیمت بلیت ایرلاین خارجی کم‌تر است به‌سوی ایرلاین خارجی کشیده می‌شود و بنابراین صندلی هواپیمای ایرلاین داخلی خالی می‌ماند در نتیجه اگر شرکت هواپیمایی داخلی چه قیمت بلیت هواپیما را افزایش بدهد و چه ندهد ورشکسته می‌شود و از بازار صنعت حمل‌ونقل هوایی خارج می‌شود. به این معنا که صنعت داخل یک چرخه مخرب میافتد.

بنابراین در این وضعیت دولت برای این‌که صنعت روی پا بایستد باید یک‌سری پشتیبانی‌هایی انجام بدهد اما باید مراقب بود که این کمک‌ها حالت مخدر پیدا نکند و صنعت را به سمت لختی و غیر بهره‌وری عادت ندهد.

در این چند هفته شاهد خبرهای بسیاری در خصوص خروج تعدادی از ایرلاین‌ها خارجی از بازار ایران هستیم. در این رابطه این سوال پیش می‌آید که آیا ایرلاین‌های داخلی می‌توانند جایگزین شوند؟

در برخی از مسیرها که پروازهای ایرلاین‌های ایرانی مجوز آن مسیر را دارند می‌توانند بار ایرلاین‌ها خارجی را به دوش بکشند ولی ممکن است برخی از ایرلاین‌های ایرانی به آن شهرها پرواز نداشته باشند و ایجاد این پروازها به این آسانی‌ها نیست و معمولا بین دو تا سه سال طول می‌کشد که مجوزهای لازم گرفته شود.

یکی از مشکلات ایجاد این پروازها هواپیما است چراکه یکسری محدودیت‌هایی در برخی از مسیرها وجود دارد و هواپیماهای جدیدتر و به‌روزتر می‌توانند پرواز کنند. بنابراین هر ایرلاینی و با هر هواپیمایی نمی‌تواند در آن مسیرها پرواز کند. به نظر من اکثر پروازها جایگزینی نخواهد داشت ولی نکته این است که با این فضای جدید مسافرت‌های افراد خارجی و هم ایرانی‌ها هم کاهش پیدا کرده است به همین علت ممکن است برخی از ایرلاین‌های خارجی که پروازهای خود را به ایران قطع کرده‌اند به دلایل عدم صرفه اقتصادی باشد.

یعنی شما معتقدید که تنها دلیل خروج ایرلاین‌ها خارجی موضوع اقتصادی است؟

به نظر من بخش عمده این موضوع اقتصادی است ولی ممکن است ملاحظات سیاسی هم وجود داشته باشد. ایرلاین‌هایی که به دلیل اقتصادی بازار ایران را ترک کرده‌اند ممکن است اگر در آینده تصور کنند که بازار ایران برای حضور آنها فراهم شده است مجدد بازگردند و فعالیت خود را در ایران از سر بگیرند.