◄ تصدی گری؛ مشکل اصلی راه آهن/ اقدام ضروری برای حل این مشکل چیست؟

بخش 60 بررسی اهداف اجرایی برنامه میان‌ مدت راه‌ آهن پیش‌تر منتشر شد. بخش 61 این یادداشت در ادامه می‌آید: (بخش‌های یک تا 59 به بخش 60 پیوست شده است).

برنامه در زمینه‌ امور ساختاری

مشکل اصلی ساختار فعلی راه‌ آهن ادامه‌ تصدی گری است و مهمترین تصدی گری در 2 بخش مالکیت لکوموتیو و انجام عملیات ترابری در مناطق است. بنابراین ضرورت دارد که اقدامات زیر صورت پذیرد:

1. با توجه به منافع درهم تنیده‌ راه‌ آهن و شرکت های حمل‌ و نقل ریلی، به آنها همچون شریک تجاری نگریسته شده و منافع آنها همتراز منافع راه‌ آهن در نظر گرفته شود. ضمن اینکه طبق قوانین و مقررات جدید، رسماً در تصمیم گیری‌ ها مشارکت داده شوند.
2. لزوم ترویج اهمیت امر مشتری محوری و فاصله‌ گیری از اقتدار‌گرایی و اختیار‌طلبی در بین کارکنان راه‌ آهن. 
3. واگذاری لکوموتیوهای ملکی به شرکت های حمل و نقل ریلی در قالب مزایده:
   1. به صورت فروش اقساطی به نسبت تعداد واگن های ملکی شرکت های مزبور.
   2. یا اجاره دادن آنها به شرط تملیک.
   3. یا اجاره دادن به مدت های طولانی مثلاً 10 ساله.
4. واگذاری کلیه‌ دپوها و تعمیرگاه ها به شرکت های حمل‌ و نقل ریلی به صورت مزایده به صورت:
   1.  اجاره دادن میان مدت به شرط سرمایه گذاری و تجهیز آنها.
   2.  مشروط به ارائه‌ خدمات تعمیراتی به کل ناوگان ریلی بر حسب نوع تخصص و ظرفیت آنها.
5. راه اندازی قطارهای کامل در کل شبکه و برای حمل باری و مسافری.
6. برنامه‌ ای کردن قطارهای باری به ویژه بارهای معدنی، نفتی، کانتینری و ترانزیتی.
7. بستن قراردادها و تفاهم نامه‌ های حمل باری با شرکت های حمل‌ و نقل ریلی:
   1. انعقاد قرارداد با شرکت های حمل و نقلی بنا به حجم قراردادهای منعقده بین آنها با صاحبان کالا.
   2. امضای تفاهم نامه با شرکت های حمل‌ و نقل ریلی برای فروش ظرفیت مسیرهای حمل.
8. واگذاری مدیریت ایستگاه های بزرگ باری و مسافری به کنسرسیومی از شرکت های باری و مسافری به شرط سرمایه گذاری و تجهیز آنها:
   1. در زمینه‌ انجام امور مانور، تنظیم و تشکیل و قبول و اعزام قطارها.
   2. انجام خدمات ویژه‌ مسافری.
   3. انجام خدمات ویژه‌ باری.
9. استقرار ساختار نظام‌ مند رسیدگی به مغایرات عملیاتی و مالی و همچنین خسارات مرتبط با شرکت های حمل‌و‌نقل ریلی.
10. اصلاح ساختار ریز بخش ریلی بر اساس ایجاد نظام تنظیم‌ گری:
    1.  برقرای تنظیم‌ گری ترابری در راه آهن.
    2.  برقراری تنظیم‌ گری ریلی (یا حمل و نقلی) در وزارت متبوع:
11. اصلاح آیین نامه‌ ماده 6 قانون دسترسی آزاد به شبکه‌ ریلی در ارتباط با تعرفه‌ بهره برداری از شبکه‌ ریلی کشور:
    1. برقراری تعرفه‌ حمل بر حسب سیستم قطار-کیلومتر برای کلیه قطارهای باری کامل و برنامه‌ ای.
    2. برقراری تعرفه‌ حمل بر حسب سیستم قطار- کیلومتر برای کلیه‌ قطارهای مسافری عادی، ترنستی و حومه‌ ای.
    3. برقراری تعرفه‌ حمل بر حسب سیستم تن- کیلومتر ناخالص برای قطارهای باری غیر برنامه‌ ای.
12. اصلاحات قوانین و مقررات
    1. می بایست به مقررات زدایی از حمل ریلی همت گمارده شود. بسیاری از مقررات راه‌ آهن دست‌ و‌ پا‌گیر و جهت اعمال قدرت وضع شده‌اند. امری که با دیوانسالاری مضاعف و کندی جریان حمل توأم‌ گردیده است.
    2. می بایست برای ماده‌ سه آیین نامه‌ «موضوع تبصره‌ یک ماده‌ یک قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی»، اصلاحیه‌ ای تدوین و به تصویب وزیر رسانده شود که در آن اولاً شرکت هایی که دارای تعداد لکوموتیوها، واگن های باری و مسافری کمتر از حد نصاب تعیین شده هستند، وضعیت شان به دقت تعریف شود. ثانیاً واژه‌ی «تأمین» (اعم از ملکی و اجاره ای) به روشنی مشخص گردد. ثالثاً مهلت قابل قبول برای تأمین ناوگان برای دستیابی به میزان حد نصاب، معین شود. ضمن اینکه تکلیف شرکتی که دارای تعداد محدودی از ناوگان اجاره‌ای (کمتر از حدنصاب) است، معلوم گردد.  
    3. وضعیت قانونی بارفرابر ریلی که فاقد ناوگان ریلی است ولی دارای تخصص در زمینه‌ های مختلف نظیر ترخیص کالا، بازاریابی، حمل ترکیبی، مخزن واگن (wagon pool)، حمل بین‌الملل، برقراری  بارنامه‌ یکپارچه،  راه انداری و مدیریت مراکز لجستیکی، برقراری نظام حمل در شهرک های صنعتی- تجاری است، مشخص گردد.

برنامه در زمینه‌ امور اجرایی و عملیاتی

1. به کارگیری سیستم‌های مدرن ICT  و پیشرفته ترین نرم افزارها:
   1. ارتقای سیستم های مخابراتی، گسترش و به‌روز رسانی علائم الکتریکی و به کارگیری سخت‌افزارهای پیشرفته 
   2. ترسیم گراف ترافیک بر مبنای ظرفیت شبکه و قراردادهای حمل و تعهدات انجام شده با شرکت های حمل‌ و نقل ریلی.
   3. در زمینه‌ عملیاتی ردگیری دقیق (قطار، واگن پر و خالی، کانتینر و بار به تفکیک هر یک)، تعیین میزان سفر لکوموتیو و واگن های مسافری و باری (پر و خالی)، محاسبه‌ حجم بار و تعداد مسافر و طول سفر هریک، و...
   4. بهره گیری از کدهای اختصاصی و بین‌ المللی کانتینرها در این نرم افزار. 
   5.   تعیین میزان کارکرد لکوموتیوها (بر حسب تن- کیلومتر ناخالص)، واگن های باری (به تفکیک پر و خالی) و مسافری برای اهداف مختلف از جمله تنظیم صورتحساب ها و اعزام آنها به مراکز تعمیراتی.
   6. تعیین میزان حمل بار و مسافر در هر یک از مسیرهای حمل برای تعیین میزان عملکرد و مقایسه‌ آن با ظرفیت مسیر.
   7. تعیین محل استقرار و وضعیت تخلیه و بارگیری کانتینرها و لزوم تحویل و تحول آنها در مواعد مقرر.
   8. مقایسه‌ برنامه‌ (طبق قرارداد) با عملکرد برای تعیین وضعیت تعهدات و احتمالاً خسارات در زمینه‌ امور مالی شامل میزان درآمد ناخالص بر حسب مبلغ تعرفه ضرب در تن- کیلومتر یا نفر- کیلومتر به تفکیک هر شرکت حمل‌ و نقل ریلی.
   9. قابل مشاهده نمودن مستمر و به‌روز نرخ های تعرفه زیرساخت در تارنماهای ویژه.
   10. ایجاد ارتباط نرم افزاری ردگیری با کشورهای همسایه.
   11. مکانیزه کردن سیستم قبول و اعزام قطارها.
2. متعادل کردن حجم یارانه‌ های سوخت از طریق گسترش امتیازات ماده 12 به سرمایه گذاری های امور زیربنایی و همچنین استفاده از تسهیلات منظور شده در تبصره‌ 18 قانون بودجه.
3. سرمایه گذاری برای مکانیزه کردن بازدیدهای فنی واگن های باری و مسافری.
4. اجاره‌ کردن اراضی مورد نیاز عملیاتی و طرح های توسعه‌ ریلی در بنادر و همچنین توسعه‌ فضاها و امکانات در اختیار راه‌ آهن در مراکز لجستیکی.
5. تسریع امور اجرایی در زمینه‌های:
   1. تشریفات اداری تخلیه‌ و‌ بارگیری و تحویل و تحول (از/ به) بارانداز در حوزه‌ های بندری.
   2. امور اداری بازدید فنی، قبول و اعزام قطارها.
   3. تحویل و تحول واگن های کانتینری در بنادر، ایستگاه ها و پایانه ها.

توضیحاتی درباره جداول برنامه‌ پنج ساله‌ هفتم

1. با فرض عدم تغییر ساختار برنامه‌ریزی پس از تغییر رئیس جمهور، جداول پیوست بر مبنای مدل و ساختار برنامه‌ پنج ساله‌ ششم تهیه و تدوین شده است.
2. با عنایت به اینکه در برنامه‌ پنج ساله‌ ششم،  موضوعات به تفکیک 4 بخش «اهداف کلی، راهبردها، سیاست ها و اقدامات اساسی» تدوین یافته، لذا جداول برنامه‌ پنج ساله‌ هفتم نیز طبق مدل و ساختار کلی مزبور تهیه شده است.
3. اما بر خلاف برنامه‌ پنج ساله‌ ششم، می‌بایست برنامه‌ اجرایی و زمانبندی مربوطه نیز به تفکیک به برنامه‌ هفتم اضافه شود تا پس از تصویب، متعاقباً امکان تعیین میزان پیشرفت کار و مقایسه‌ آن با برنامه‌ اجرایی ذیربط فراهم گردد.
4.  در این جداول مطالبی که عیناً از برنامه‌ ششم برگرفته شده با رنگ آبی و موارد جدید با رنگ مشکی نگاشته شده است.
5. در جداول پیوست، صرفاً موضوعات مربوط به حوزه‌ زیر‌ بخش ریلی آورده شده است. مطالبی در سطح بخش راه و ترابری و در سطح کشور به طور جداگانه تهیه و ارائه خواهد شد. خاطر نشان می‌سازد که در برنامه‌ پنج ساله‌ ششم (تقریباً مصوب)، تمامی سطوح بدون تفکیک و به طور  یک جا آورده شده است.
6. بر عکس جداول برنامه‌ پنج ساله‌ ششم که  موارد متناظر 4 بخش «اهداف کلی، راهبردها، سیاست ها و اقدامات اساسی» دقیقاً روبروی هم قرار داده نشده‌اند، در جداول برنامه‌ پنج ساله‌ هفتم سعی شده تا این موضوع رعایت شود. ولی به دلیل اینکه محدودیت عرض صفحه اجازه‌ قرار گرفتن تمامی موارد متناظر در کنار یکدیگر را نمی دهد، سعی گردیده که با شماره گذاری ردیف ها، این ضعف تا حدودی برطرف گردد.
7. پس از بخش اقدامات اساسی باید طرح های عمرانی زیر بنایی و فعالیت های ترابری آورده شود. در قسمت های قبلی کلیه طرح های عمرانی زیربنایی و اولویت های مربوطه ارائه شده است. ضمن اینکه پس از آن رئوس فعالیت های ترابری نیز پیشنهاد شده است. خاطر نشان می‌سازد که به منظور تحقق طرح های‌ عمرانی زیربنایی و فعالیت های ترابری در برنامه‌ هفتم توسعه، می‌بایست مطالعات لازم برای تدوین زمانبندی اجرایی و بودجه‌ ریزی سالانه آنها به تفکیک صورت پذیرد.
8. مطالب پیوست به عنوان یک پیش نویس تهیه شده تا با نظر خواهی از کلیه‌ کارشناسان صاحب نظر در تمامی سطوح مربوطه و گزینش بهترین پیشنهادهای مطروحه، مطالب آن اصلاح گردد. 

الف- اهداف کلی و راهبردها

در جدول زیر، پنج  هدف کلی و 15 راهبرد متناظر با این اهداف آورده شده است. علاوه بر چهار هدف برنامه‌ پنج ساله‌ قبلی یک هدف چابک سازی ساختاری و ارتقای بهره وری نیز افزوده شده است.

ب- سیاستها

در جدول زیر سیاست های متناظر با هر یک از راهبردهای ذکر شده‌ بالا تعیین شده است که با توجه به شماره ردیف مربوطه قابل تطبیق است.

ج- اقدامات اساسی

در جدول زیر اقدامات اساسی متناظر با هر یک از سیاست ها پیشنهاد شده است.

(این نوشتار ادامه دارد)

* مشاور انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته