◄ رکورد شکنی ترانزیت ریلی ایران با اهرم حمل گوگرد و تقاضای چینی ها

ترانزیت ریلی در سال 1403 رکورد ده سال اخیر خود را عمدتا با تکیه بر حمل و نقل گوگرد از کشورهای آسیای میانه به بنادر جنوب کشور و ارسال آن به چین شکست. «عرفان قربانعلی» کارشناس و فعال صنعت ریلی در این مصاحبه علل این رکوردشکنی را بررسی و راهکارهای تداوم آن را ارائه کرده است.

عملکرد حمل بار ریلی در سال 1403 را چگونه ارزیابی می کنید؟

متأسفانه تا کنون آمار کلی عملکرد سال 1403 در سایت راه آهن انتشار نیافته است و صرفا تا پایان فصل پاییز اطلاعات ماهنامه های آماری راه آهن در سایت این شرکت قرار گرفته است. لیکن بر اساس گزارش وزارت را ه وشهرسازی در 11 ماهه سال 1403، 37.4 میلیون تن بوده است که این عدد در مدت مشابه سال 1402، 39.6 میلیون تن بوده است که نشان دهنده کاهش 6 درصدی حمل بار ریلی بوده است. عمده کاهش حمل بار مربوط به دوره مدیریت قبلی راه آهن بوده است که خوشبختانه پس از ورود تیم مدیریتی جدید روند ماهانه تناژ حمل شده بار ریلی از آذرماه سال 1403 نسبت به ماه مشابه سال قبل روند افزایشی داشته است. از آنجایی که صنعت حمل و نقل ریلی دارای ذی نفعان متعدد از جنس دولتی، خصوصی و خصولتی است، با سکان داری آقای دکتر ذاکری با تحصیلات مرتبط، سابقه فعالیت به عنوان رییس دانشکده مهندسی راه آهن، ریاست دانشگاه علم و صنعت، سابقه ریلی ایشان در راه آهن، انجمن های مرتبط ریلی و با تعامل مناسبی که ایشان با بخش خصوصی و صاحبان سرمایه در صنعت ریلی دارد شخصاً انتظار تداوم روند افزایشی حمل بار ریلی در سال 1404 را دارم. لیکن جهش در حمل بار ریلی نیازمند اقدامات نوآورانه و تغییر دیدگاه های سنتی در صنعت ریلی است.

آیا افزایش تعداد لوکوموتیوهای آماده به کار در نیمه دوم سال گذشته تاثیری بر بهبود روند حمل بار ریلی داشته است؟

یکی از موضوعات مهم اثرگذار بر حمل بار ریلی تعداد لوکوموتیوهای گرم یا اصطلاحا آماده به کار است. در حال حاضر بزرگترین چالش راه آهن ج.ا.ا به ویژه همکاران خدوم اداره کل سیر و حرکت کمبود لوکوموتیو آماده به کار و خرابی متعدد لوکوموتیوها است. در نظر داشته باشید صرف افزایش تعداد لوکوموتیوهای شبکه ریلی به خودی خود منجر به رشد حمل بار نخواهند شد. افزایش آماده به کاری لوکوموتیوها و کاهش تعداد خرابی ها و در کنار آن کاهش توقفات و افزایش بهره وری لوکوموتیوها افزایش حمل بار را به دنبال خواهد داشت. خوشبختانه با افزایش تعداد لوکوموتیوهای نو و افزایش آماده به کاری لوکوموتیوها و در کنار آن افزایش بهره وری در نیمه دوم سال 1403 شاهد افزایش حمل بار ریلی بوده ایم و امیدواریم این روند رو به رشد در سال 1404 نیز تداوم یابد.

شایان ذکر است برنامه پنج ساله هفتم توسعه کشور، راه آهن را ملزم به اجرای قطارهای باری برنامه ای و قطار کامل کرده است که این موضوع در صورت تعدد خرابی ها و ضریب اطمینان پایین لوکوموتیوها نه تنها منجر به رشد بهره وری نمی شود بلکه منجر به افت بهره وری نیز می شود. از نظر اینجانب سیاست راه آهن در شرایط بحرانی حوزه لوکوموتیو می بایست مبتنی بر سوق دادن شرکت های مالک لوکوموتیو به خرید لوکوموتیو و تسهیل ورود لوکوموتیو در کنار خرید ظرفیت تولیدکنندگان داخلی باشد تا زمانی که تعداد لوکوموتیوهای گرم یا آماده به کار باری به حدود 400 تا 500 دستگاه افزایش پیدا کند.

چه پیشنهاداتی برای بهبود حمل بار داخلی ریلی در سال پیش رو دارید؟

همان طور که آمار و ارقام نشان می دهد در سال 1397، سهم حمل ریلی بار تناژی و تن کیلومتری ریلی از کل حمل زمینی رو به کاهش بوده است. در واقع در سال 1397، سهم تناژی حمل بار ریلی نسبت به کل حمل زمینی 10.5 درصد و سهم تن کیلومتری 13.5 درصد بوده است که از سهم پیش بینی شده برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور که 30 درصد حمل بار زمینی برای شیوه حمل و نقل ریلی در نظر گرفته شده بود فاصله زیادی دارد. حمل بار داخلی ریلی عمدتاً مربوط به محمولاتی می شود که سالیان گذشته نیز حمل می شده است. برای مثال بارهایی همچون مازوت و گازوییل های شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، مواد اولیه و صادراتی شرکت های فولادی بزرگ مقیاس همچون فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان، ذوب آهن اصفهان، فولاد کاوه، گندله سازی اردکان و ... از جمله بارهای مهم در حمل و نقل داخلی ریلی اند که سالیان متمادی در حال حمل ریلی هستند.

شایان ذکر است در تعاریف راه آهن بارهای صادراتی و وارداتی از/به بنادر در رسته حمل و نقل ریلی داخلی قرار می گیرند. بارهای تناژ بالای داخلی ریلی عمدتاً در ماه های مختلف سال وجود دارند و جز در مواردی همچون قطعی گاز و برق صنایع تولیدی همواره آماده حمل ریلی هستند. لذا افزایش تعداد لوکوموتیوهای آماده به کار، افزایش تعداد قطارهای برنامه ای و همکاری و هم افزایی شرکت های مالک واگن با اداره کل بازرگانی داخلی راه آهن و سیر و حرکت راه آهن در راستای افزایش بهره وری منجر به رشد حمل بار ریلی خواهد شد. با عنایت به اینکه بارهای مذکور مربوط به شرکت های بزرگ مقیاسی است که از سالیان دور با راه آهن حمل می شده است لذا برنامه ریزی و هماهنگی مستقیم راه آهن از ماه قبل و برنامه های فصلی و اجرای برنامه ها به ویژه در خصوص تعداد واگن هایی که باید در سیکل های مختلف قرار بگیرند یکی از موضوعات مهمی است که حمل بار ریلی را در مسیر رشد قرار خواهد داد. یکی دیگر از موضوعاتی که بر روند افزایش حمل بار ریلی اثرگذار است، تسریع در پرداخت یارانه های ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و تبصره 18 قانون بودجه کشور است. سرعت بخشیدن به پرداختی ها، قدرت نقدینگی شرکت ها را افزایش می دهد که این موضوع، منجر به کاهش بدهی شرکت های مالک واگن به راه آهن می شود. با کاهش بدهی مالکین واگن به راه آهن، علاوه بر اینکه بدهی شرکت راه آهن به تعمیرکاران لوکوموتیو کاسته می شود، روند پرداختی راه آهن به مالکین لوکوموتیوهای خصوصی نیز منظم تر خواهد شد. در این صورت مالکین لوکوموتیو نیز در راستای بهبود تأمین قطعات و افزایش آماده به کاری لوکوموتیوها اقدام می کنند که این موضوع رشد حمل بار ریلی داخلی را به دنبال خواهد داشت.

عملکرد حمل بار بین المللی ریلی، به ویژه ترانریت، را در سال گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟

حمل و نقل ریلی بین المللی در سال 1403 در بازه زمانی منتشر شده راه آهن (9 ماهه سال 1403) در صادرات، واردات و ترانزیت رشد داشته است. ترانزیت بار ریلی مطابق گزارش وزارت راه و شهرسازی در 11 ماهه سال 1403، 2143 هزار تن بوده است که این عدد در مدت مشابه سال گذشته (1413 هزار تن)، رشد 50 درصدی را نشان می دهد. این عدد بیشترین رقم ترانزیت در 10 سال گذشته بوده است. در واقع پیش از این بیشترین تناژ حمل شده در 11 ماهه سال 1400 بوده است که رقم 1777 هزار تن بوده است که این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال 1403، 21 درصد کمتر است.

فعال شدن مرز ریلی شمتیغ در سال 1403 و روند رو به رشد و جهش حمل بارهای بین المللی از طریق مرز مذکور به ویژه محمولات صادراتی، با وجود اینکه سهم بزرگی از صادرات را به خود اختصاص نداده است اما نوید روزهای خوبی در توسعه صادرات کشور از طریق ریل به کشور افغانستان می دهد با توسعه قطعه های بعدی خطوط ریلی این مسیر به سمت هرات که در حال آماده سازی است انتظار رشد حمل بار به ویژه بارهای صادراتی از طریق این مرز در سال جاری را داریم.

آیا عملکرد خوب حمل بار ترانزیتی در سال 1403، امسال نیز تکرار خواهد شد؟

عمده حمل بار ریلی ترانزیتی در روند ده ساله اخیر مربوط به حمل گوگرد ترانزیتی بوده است و حمل گوگرد ترانزیتی عمدتاً ناشی از تقاضای جهانی گوگرد به ویژه از سوی کشور چین بوده است. بر اساس این واقعیت در صورت تداوم تقاضای جهانی گوگرد ترانزیتی و عدم ایجاد مشکل در روند تولید گوگرد در ترکمنستان و ازبکستان، امکان رشد حمل ترانزیت در کشور وجود دارد.

تا زمانی که در سایر نقاط کشور، توسعه خطوط اتفاق نیفتد و سایر مرزهای ریلی به ویژه شلمچه، خسروی و آستارا مستقیما به ریل وصل نشوند، نباید انتظار رشد شگرف در ترانزیت ریلی بدون در نظر گرفتن تأثیر بسیار زیاد حمل گوگرد در ترانزیت ریلی داشت. با افزایش تعاملات و ارائه نرخ های مناسب و در کنار آن همکاری گمرک، امکان افزایش حمل بار ترانزیتی از طریق ریل وجود دارد اما این موضوع مستلزم زمان است و در سال جاری نباید انتظار جهش ترانزیت بدون وجود گوگرد ترانزیتی را داشت.

چه پیشنهاداتی برای رونق حمل بار بین المللی ریلی دارید؟

کشور ایران در چهارراه جهانی و متصل به دریا قرار گرفته است و به صورت بالقوه ظرفیت افزایش ترانزیت در کشور وجود دارد. افزایش ترانزیت به موضوعات مختلفی از جمله به صرفه بودن نرخ حمل در مقایسه با جاده، ارتباطات جهانی علی الخصوص با کشورهای همسایه و قوانین گمرکی وابسته است. یکی از مرزهایی که به تازگی رونق پیدا کرده مرز ریلی شمتیغ با افغانستان است.

 این مرز از سال گذشته فعال شده و روند رو به رشد مناسبی در حوزه بارهای صادراتی داشته است. با توسعه خطوط افغانستان که در سال جاری اتفاق می افتد و با توسعه خطوط ریلی به شهر هرات افغانستان از هزینه های حمل و نقل ترکیبی فعلی که در ایستگاه روزنک افغانستان اتفاق می افتد به صورت چشمگیری کاسته خواهد شد و حمل بار بین المللی از طریق این مرز بلاشک رشد خواهد داشت مشروط بر اینکه همچون شرایط فعلی امنیت این مرز تأمین شود.  

همچنین پیشرفت در پروژه های زیرساختی خطوط چابهار- زاهدان و رشت- آستارا و همچنین اتصال خط ریلی شلمچه- بصره و کرمانشاه- خسروی پیش بینی رشد جهشی در سال جاری و سال های آتی در حوزه حمل و نقل بین الملل از طریق ریل دور از دسترس نخواهد بود. در حال حاضر، تعاملات با کشور عراق از طریق جاده انجام می شود. از آنجایی که تعاملات با کشور عراق حجم مناسبی دارد انتظار می رود پس از اتصال خطوط ریلی به کشور عراق، حمل ریلی با استقبال گسترده بازرگانان مواجه شود.  پس افتتاح خطوط مذکور و اعمال نرخ های رقابتی با جاده، مانند تجربه مرز ریلی شمتیغ به نظر می رسد اقبال از سوی بازرگانان جهت شیفت بار از جاده به ریل وجود خواهد داشت. برای بازرگانان و صاحبان کالا طبیعتاً نرخ حمل اهمیت بالایی دارد اما نباید از موضوعات اثرگذار دیگر، همچون تعاملات سیاسی با کشورهای همسایه و رفع تحریم های ظالمانه به ویژه در حوزه بانکی غافل شد.

انتهای پیام