◄ شبیه ساز پرواز، یک ابزار تحقیقاتی برای درک «عامل انسانی» در سوانح هوایی

انسان ها کامل  نیستند، می توانند دچار خطا (Error) شوند و تاثیرات این خطاها ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشد. در هوانوردی ، این خطاهای انسانی (Human Errors) می تواند اثرات مخربی داشته باشد و به همین دلیل است که «عامل انسانی» (Human Factor)، جز مهمترین عوامل ایمنی (Safety) دسته بندی می شود. «عامل انسانی» با عنوان یک مفهوم کلی ممکن است به تاثیر انسان بر روی محیط اطراف خود، تلقی شود اما در هوانوردی به دلیل گستردگی مفهومی، تعریف آن کمی دشوار است.

«عامل انسانی» در هوانوردی یک مفهوم چند رشته ای بر اساس روانشناسی، فیزیولوژی انسان، زیست شناسی، بیومکانیک، آنتروپومتری و... است که به دلیل تاثیر آن در بروز سوانح، مورد توجه و مطالعه قرار می گیرد. از آغاز هوانوردی تا دهه 1960، سوانح مکرر به دلیل نقص های فنی رخ می دادند؛ با این حال در هنگام بررسی سانحه برای تعیین علت یا علت ها، نقش «عامل انسانی» نیز مورد توجه قرار می گرفت.

بیشتر بخوانید:

برگزاری سمینار آموزشی مقررات هوانوردی در حوزه شبیه‌ سازهای پرواز

رفته رفته با پیچیده تر شدن سوانح هوایی ، نیاز به درک بهتر جوانب «عامل انسانی» به طور فزاینده ای افزایش یافت؛ بر همین اساس خیلی زود به ابزارهای تحقیقاتی (Investigative Tools) پیچیده تری در راستای انجام این مهم نیاز شد. در این میان قابلیت های نوین پژوهشی، مهندسی و شبیه سازهای پرواز (Flight Simulators) فرصت های منحصر به فردی را در اختیار محققان «عملکرد انسانی» (Human Performance) گذاشت تا به  واسطه آن ها بتوانند فرضیه های تصادفی مختلفی را در رابطه با «عامل انسانی» مورد آزمون قرار داده و بررسی کنند.

در این میان اعضای یک تیم تحقیقاتی بررسی سانحه می تواند با استفاده از شبیه ساز پرواز ، نسبت به بازسازی سانحه مورد نظر، - آن هم در محیطی کاملا انعطاف پذیر که به آن ها اجازه می دهد شرایط را با هدف متمرکز بودن روی جزئیات خاص مورد نظر فراهم کند -، اقدام کنند. آمریکایی ها از این فرایند برای نخستین بار در سال 1934، پس از بروز یک سری سانحه در طول 6 ماه که منجر به کشته شدن 12 خلبان شد، استفاده کردند. آن ها تصمیم گرفتند تا با خریدن یک دستگاه شبیه ساز پرواز به اصطلاح «Link Trainer»، خلبانان را در زمان انجام «پرواز کور» IFR (Instrument Flight Rules) نظارت و ارزیابی کنند.

نتیجه بررسی ها حاکی از این بود که خلبانان در طول پرواز در آسمان شب و ابری دچار عارضه «Spatial Disorientation» می شدند. این عارضه به عنوان ناتوانی خلبان در تفسیر موقعیت صحیح هواپیما، ارتفاع و سرعت پروازی آن در رابطه با زمین یا سایر نقاط مرجع تعریف می شود و در صورت عدم اصلاح می تواند منجر به پرواز هواپیما به سمت زمین و برخورد با آن شود.

پس از شناسایی «عامل انسانی» نقش داشته در بروز سوانح اتفاق افتاده، اقدامات اصلاحی در زمینه آموزش خلبانان برای داشتن آمادگی مورد نیاز در قرار گرفتن در چنین شرایطی صورت گرفت؛ بر همین اساس بهره گیری از شبیه ساز پرواز نه تنها در شناسایی دلیل بروز سانحه، بلکه استفاده از آن در اقدامات اصلاحی آموزش نیز، مثمر ثمر واقع شد. در نتیجه با به کارگیری شبیه ساز پرواز و درک صورت گرفته از نقش «عامل انسانی»، نسبت به حفظ سطح مناسب ایمنی پرواز اقدام و همچنین تاثیر دیگر جوانب آن در هوانوردی شروع به بررسی شد. ایجاد فرصت های آموزشی بهتر در راستای کاهش تاثیر «عامل انسانی»، از جمله مهم ترین خروجی هایی چنین موضوعی است که شبیه ساز پرواز، آن را فراهم می کند.

به طوری که امروزه شبیه سازهای پرواز، با توجه به فراهم کردن هر دو شرایط عادی و اضطراری در طول یک پرواز که امکان وقوع آن ها می رود، بهترین ابزار آموزشی برای اجتناب و محدود کردن سوانح ناشی از «عامل انسانی» هستند. ما از اشتباهات خود درس می گیریم و شبیه ساز های پرواز این امکان را فراهم می کنند تا علاوه بر این موضوع، از اشتباهات دیگران نیز آگاه شویم، درس بگیریم و از تکرار مجدد آن ها، اجتناب کنیم.

* کارشناس هوانوردی