آشنایی با راه آهن بافق - مشهد؛ اهداف طرح و آثار آن در حمل‌ونقل بین‌المللی

برقراری ارتباط نزدیک تر بین کشورهای آسیای میانه و خلیج فارس از مسیر سرخس – مشهد و بافق – بندرعباس با کاهش 800 کیلومتر طول مسیر و تقلیل زمان سیر قطارها و هزینه حمل و نقل کالاهای ترانزیت و جذب هر چه بیشتر بارهای بین المللی به سمت این محور و افزایش سهم ترانزیت و درآمد ارزی کشور از حمل و نقل بین المللی کالا  جزو مهم ترین اولویت ها و آثار راه اندازی این خط ریلی است.

به گزارش تین نیوز ، برقراری ارتباط بین مراکز تولید و معادن غنی و بزرگ سنگ آهن چادرملو، ذغال پرواده (طبس)، سنگ آهن سنگان و سه چاهون با کارخانجات تولید فولاد اصفهان و بندرعباس و خراسان و امکان بهره گیری بهتر از ذخایر زیر زمینی فوق به لحاظ کاهش هزینه حمل و نقل که پیش بینی می شود جمعاً حدود 10 میلیون تن در سال از این معادن مواد خام به کارخانجات تولید فولاد حمل شود .

امکان ارتباط ریلی مستقیم و کوتاهتر بین استان های هرمزگان، کرمان، یزد و تا حدودی اصفهان به استان زیارتی خراسان به منظور جابجایی بارهای داخلی استان ها و به ویژه مسافرین با اهداف زیارتی و سیاحتی و تجاری به میزان 1 تا 2 میلیون نفر در سال .

جایگاه جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه و وجود دو آبراه بین المللی خلیج فارس و دریای عمان درجنوب و دریای مازندران در شمال کشورمان که امکان دسترسی کوتاه تر و سریع تر را درانجام مبادلات صنعتی و تجاری و ترانزیت بار و مسافرین بین کشورهای واقع درحاشیه دریای مازندران و بازارهای بین المللی از جمله کشورهای ساحلی خلیج فارس فراهم ساخته است . از نظر جغرافیای سیاسی و منطقه ای (ژئو پولیتیکی) موقعیت خاص و استثنائی درعرصه راههای زمینی بویژه راه آهن در بخش مبادلات صنعتی و تجاری و ترانزیتی بوجود آورده است .
 
میزان عملکرد ترانزیتی کل کشور در سال 1381  مقدار8/4 میلیون تن (5/3) میلیون تن کالای حمل شده به اضافه 3/1  میلیون تن سو آپ) بوده است و نقش موثر بندرعباس با حدود  45٪ و سرحس با حدود 20٪ بار ترانزیتی غیر (سوآپ) که در دو سر این مسیر (بافق – مشهد) واقع شده اند اهمیت این مسیر را مشخص می کند. بر این اساس جذب یک میلیون تن بار ترانزیت در سال اول بهره برداری و بین سه تا پنج میلیون تن در سال های بعدی قابل پیش بینی می باشد .

 (لازم به ذکر است کریدور سرخس – بندرعباس با  76درصد  از کل ترانزیت ریلی فعال ترین کریدور ریلی کشور در سال  1382 بوده است) .
 
1- حمل بارهای صنایع و کارخانجات عمده
فعالیت های اصلی اهالی استان های خراسان رضوی و جنوبی (با مساحتی حدود 19٪  از مساحت کل کشور و جمعیتی معادل 5/6 میلیون نفر) و شهرهای مسیر این پروژه، کشاورزی  است لذا صنایع مهم این منطقه بطور عمده صنایع تبدیلی و تکمیلی، مواد غذایی و بافندگی است و علاوه بر آنها صنایع سیمان و تهیه مصالح ساختمانی و سرامیک نیز وجود دارد که در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد . در سال شروع بهره برداری از راه آهن بافق – مشهد (1384)، حدود 10 میلیون تن بار حمل می شود، که با توجه به فاصله حمل از مبداء تا مقصد 2/4 میلیارد تن – کیلومتر برآورد شده است .
 
بخشی از این بار از معادن سنگان، پرواده و سه چاهون به مقاصد ذوب آهن نیشابور، اصفهان، بندرعباس و بقیه شامل بارهای داخلی و همچنین بار ترانزیتی است که از بندرعباس به سرخس و بالعکس حمل می شود .
 
میزان کالای حمل شده از استان خراسان به سایر استان های کشور از  5/9 میلیون تن در سال 1379 به 48/15 میلیون تن در سال 1382 افزایش یافته است که  با احداث و بهره بردای از مسیر مذکور می توان بخش قابل توجهی از بارهای مذکور  (حدود 20٪) را نیز در سیستم حمل و نقل ریلی جذب و جابجا نمود .
 
2- جابجایی مسافر
از آنجائیکه شهر مقدس مشهد مرکزی زیارتی و توریستی می باشد و مسافرین (زوار) از استان های جنوبی کشور مانند یزد و کرمان و هرمزگان با احداث این خط برای زیارت و   امور تجاری جذب راه آهن خواهند شد پیش بینی می شود حد اقل 5/1 میلیون نفر در سال (میزان جذب مسافر در راه آهن معادل 10٪ مسافر داخل استان و 20٪ مجموع مسافرین استان های جنوب کشور) از راه آهن بافق – مشهد استفاده نمایند که نفر کیلومتر آن در مرحله اول برابر 5/1 میلیارد نفرکیلومتر و در مرحله نهایی 5/2 میلیارد نفر کیلومتر خواهد بود .
 
 هزینه ومدت زمان اجرای طرح و ویژگی های مهم آن
عملیات اجرایی مسیر اصلی این طرح عظیم عملاً به صورت موثر از سال  1380  آغاز و در پایان سال 1383 (طی کمتر از چهار سال) آماده بهره برداری شده است .

 کل هزینه های طرح درموافقت نامه 4000 میلیارد ریال پیش بینی شده که با توجه به   بهره برداری از مسیر اصلی طرح در انتهای سال 1383، برای تکمیل سیستم های علائم الکتریکی در برخی ایستگاههای مسیر و تکمیل انشعابات معادن الباقی اعتبارات طرح به مبلغ حدود1000 میلیارد ریال نیز در سال 1384 پیش بینی شده که در نیمه اول سال به اتمام خواهد رسید .

ویژگی های مهم اجرای طرح به شرح زیر است:

• تاکید سازمان های بین المللی و منطقه ای نظیر UIC – اسکاپ – اکو بر اهمیت آن .
• سرعت اجرای طرح در تاریخ عملیات اجرایی ایران بی نظیر و در سطح جهان نیز به گواهی مجامع بین المللی کم نظیر است .
• کلیه عملیات طراحی و ساخت توسط مشاوران و پیمانکاران داخلی انجام شده است .
•   کاهش فاصله و زمان حمل و نقل ترانزیت (ترانزیت تایم) درمسیر سرخس – بندر عباس از 2431 کیلومتر به 1617 کیلومتر و مدت ترانزیت از 6 روز به 4 روز .
• کاهش هزینه های حمل :  کاهش 800 کیلومتر از طول مسیر موجب کاهش هزینه حمل به میزان 15 تا 20 درصد خواهد بود که این کاهش زمان و هزینه درنهایت افزایش تناژ و رشد درآمد ارزی را به دنبال خواهد داشت .

  با توجه به مراتب فوق افزایش های زیر در فاز اول برای حمل و نقل های ترانزیتی قابل پیش بینی می باشد .

• حدود 30 درصد رشد در میزان حمل پنبه (متوسط حمل فعلی در سال 350 هزار تن)
• حدود50 درصد رشد در میزان حمل موادسوختی (متوسط حمل فعلی درسال 450هزارتن)
• حدود 20 درصد رشد در میزان حمل کانتینری (متوسط حمل فعلی در سال  3500  TEU )
• حدود 20 درصد رشد در میزان حمل سایر کالاها (متوسط حمل فعلی در سال 150 هزار تن)
•  علاوه بر موارد فوق، این طرح به لحاظ شاخه ارتباطی از تربت حیدریه به سنگان در مرز افغانستان درادامه تا هرات درخاک افغانستان، اولین خط آهنی خواهد بود که درخاک افغانستان احداث می شود و امکان ارتباط مستقیم ریلی آن کشور با جمهوری اسلامی ایران و همچنین ارتباط ریلی با سایر کشورها را از طریق شبکه ریلی کشورمان فراهم می آورد.  

مسیر جدید الاحداث بافق – مشهد نزدیک ترین مسیر دسترسی کشورهای ازبکستان ، ترکمنستان ، قزاقستان، قرقیزستان ، تاجیکستان به آبهای آزاد می باشد که نسبت به مسیر قبلی 800 کیلومتر نزدیک شده است . کاهش فاصله 800 کیلومتری در این مسیر از منظر اقتصاد حمل و نقل و صرفه جویی ایجاد شده در هزینه و زمان ، زمینه ساز جذب بار و مسافر بیشتر خواهد شد .

با توجه به میزان صادرات و واردات حدود 48/5 میلیون تن کالا بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای CIS  در سال 1381 می توان سهمی نیز از این جهت برای مسیر مورد بحث در نظر گرفت.

مشخصات فنی طرح

  تعداد ایستگاههای مسیر36 ایستگاه با زیربنای 21700  متر مربع می باشد شامل :

•  ایستگاههای مهم مسافری و تشکیلاتی : تربت حیدریه – طبس
•  ایستگاه طبس : زیربنا  7530  متر مربع، سکو سازی  6000  متر مربع، محوطه 000/330  متر مربع
•  ایستگاه تربت حیدریه : زیربنا 7010 متر مربع، سکو سازی 6000  متر مربع، محوطه  000/890  متر مربع
•  ایستگاههای مهم باری: سنگان – پرواده – چادرملو – سه چاهون
•  نوع مسیر یک خطه و حداقل شعاع قوس مسطح  700 متر
•  حد اکثر شیب و فراز 15 در هزار
•  حد اکثر سرعت قطار مسافری: 160 کیلومتر در ساعت
•  حد اکثر سرعت قطارباری: -120 کیلومتر در ساعت
•  بار محوری : 25 تن
•  نوع ریل و مقدار مصرفی: 60- UIC 000/120  تن
•  نوع سوزن دو راهه و مقدار مصرفی: 60- UIC 400 دستگاه
•  پابند و مقدار مصرفی: تیپ پاندرول و وسلو 7 میلیون دست
•  نوع تراورس: بتنی پیش تنیده مونو بلوک 000/700/1 عدد
• بالاست:000/000/3  متر مکعب سنگ شکسته آذرین با دانه بندی 60- 20  میلیمتری        
•  خاکبرداری: 000/000/48 متر مکعب
• خاک ریزی: 000/000/44 متر مکعب
•  ابنیه فنی: طول تونل ها :  5800  متر و گالری ها (تونل مصنوعی) :  3700  متر
•  تعداد کل پل ها: 3814  دهانه شامل 3791  دهانه پل تیپ و 23 دهانه پل بزرگ
• طول مسیراصلی : قریب به  800 کیلومتر خط اصلی و 200 کیلومتر خطوط انشعابی که جمعا 1000 کیلومتر به بهره برداری می رسد.