صنایع دریایی؛ قایق نجات اقتصاد از بحران
در فضای بحث های اقتصادی ، صنایع دریایی همواره به عنوان یکی از بخش های کلیدی اقتصاد ملی مورد اشاره بوده اند، اما معمولاً تحلیل ها محدود به کشتی سازی، توسعه بنادر و درآمدهای نفتی از آب های ساحلی است.
در فضای بحث های اقتصادی ، صنایع دریایی همواره به عنوان یکی از بخش های کلیدی اقتصاد ملی مورد اشاره بوده اند، اما معمولاً تحلیل ها محدود به کشتی سازی، توسعه بنادر و درآمدهای نفتی از آب های ساحلی است. کمتر کسی به این نکته پرداخته که صنایع دریایی می توانند همزمان به عنوان موتور توسعه اقتصادی، عامل امنیتی منطقه ای و ابزار تحقق سیاست های راهبردی دریامحور عمل کنند.
به گزارش تین نیوز، در نگاه نخست، شاید این صنایع تنها شامل بخش های شناخته شده ای مانند بنادر و کشتی سازی به نظر برسند، اما واقعیت این است که صنایع دریایی یک اکوسیستم بزرگ و چندلایه هستند که شامل شش زیرمجموعه اصلی می شوند: صنایع فراساحل، صنعت زیرساخت های کشتیرانی، صنعت بنادر و ترمینال های بندری، صنعت شیلات، صنعت زیرساخت های گردشگری و گردشگری دریایی و صنعت انرژی های نو. این تقسیم بندی نه تنها از نظر صنعتی بلکه از منظر سیاست گذاری و امنیت ملی نیز اهمیت ویژه ای دارد، زیرا هر یک از این بخش ها می تواند با بهره برداری هوشمندانه، ایجاد ارزش افزوده و افزایش نفوذ اقتصادی و منطقه ای ایران را تسهیل کند.
صنایع فراساحل؛ از کشتی سازی تا مدیریت منابع نفت و گاز
بخش فراساحل شامل اکتشاف، استخراج، تولید و انتقال منابع نفت و گاز، توسعه ساخت و تعمیر کشتی های اقیانوس پیما و شناورهای خدماتی، و همچنین ساخت سازه های فراساحل است. این بخش به طور سنتی بیشترین سهم سرمایه گذاری و ریسک را در میان صنایع دریایی دارد و با توجه به نیاز به فناوری های پیشرفته و پیمانکاران متخصص، یکی از نقاط حساس توسعه دریامحور محسوب می شود.
چالش اصلی در کشور، تمرکز ناکافی بر زنجیره کامل ارزش است. پروژه های فراساحل اغلب به صورت جزیره ای اجرا می شوند و حداکثر ظرفیت شرکت های داخلی و پیمانکاران متخصص به کار گرفته نمی شود. این موضوع باعث کاهش بهره وری و افزایش ریسک سرمایه گذاری می شود. برای مثال، در بسیاری از پروژه های استخراج و انتقال نفت و گاز، طراحی، ساخت، نصب و نگهداری تجهیزات به شکل پراکنده انجام می شود و از هم افزایی بین بخش های مختلف خبری نیست.
توسعه صنایع فراساحل می تواند کشور را به یک گره کلیدی در زنجیره انرژی و حمل و نقل دریایی منطقه ای تبدیل کند. اگر پروژه ها با هماهنگی کامل بین بنادر، کشتیرانی، شرکت های خصوصی و مراکز تحقیقاتی اجرا شوند، علاوه بر افزایش درآمد ارزی، ایران می تواند جایگاه استراتژیک خود در مسیرهای حیاتی نفت و گاز جهان را تثبیت کند.
زیرساخت کشتیرانی؛ نقطه اتصال اقتصاد و امنیت
صنعت زیرساخت کشتیرانی شامل طراحی و ساخت انواع کشتی ها و شناورهای خدماتی، تعمیر و نگهداری شناورها، توسعه مسیرهای حمل و نقل و شبکه های بانکرینگ است. ایران تجربه های ارزنده ای در ساخت و تعمیر کشتی های ماهیگیری، یدک کش، بارج، کشتی های بیمارستانی و خدماتی به دست آورده . این تجربه ها نشان می دهد که حتی در شرایط محدودیت های بین المللی، توان فنی و مدیریتی کشور امکان ارائه خدمات قابل توجه در حوزه کشتیرانی را دارد.
یک زاویه کمتر دیده شده این است که توسعه زیرساخت کشتیرانی پیوند مستقیمی با امنیت اقتصادی و استراتژیک کشور دارد. توانایی مدیریت مسیرهای تجاری، ارائه خدمات بانکرینگ و تعمیر شناورها، و ایجاد شبکه های لجستیک پیشرفته باعث می شود بتوانیم نقش فعال تری در تجارت منطقه ای و حتی فرامنطقه ای ایفا کنیم. به عبارت دیگر، هر کشتی که در ایران ساخته یا تعمیر شود، صرفاً یک محصول صنعتی نیست، بلکه یک ابزار راهبردی برای حضور فعال در مسیرهای تجاری بین المللی محسوب می شود.
بنادر و ترمینال های بندری؛ فرصت های مغفول برای اقتصاد غیرنفتی
کشورمان دارای سواحل طولانی در شمال و جنوب است و این موقعیت جغرافیایی می تواند برای تجارت داخلی، منطقه ای و بین المللی به یک فرصت بی نظیر تبدیل شود. با این حال، بهره برداری از این فرصت ها مستلزم برنامه ریزی یکپارچه و استفاده از فناوری های نوین در عملیات بنادر، ترمینال ها و انبارداری است.
ظرفیت بنادر برای ایجاد شبکه های چندمنظوره اقتصادی-امنیتی است. به این معنا که بنادر می توانند به هاب های لجستیکی تبدیل شوند که نه تنها کالاها را جابجا می کنند بلکه اطلاعات و داده های مرتبط با مسیرها، تردد شناورها و امنیت دریایی را نیز جمع آوری و مدیریت می کنند. چنین ساختاری می تواند در بلندمدت کشور را در تجارت منطقه ای و کنترل مسیرهای حیاتی دریایی یک بازیگر کلیدی کند.
شیلات و گردشگری دریایی؛ فرصت های ناشناخته
بخش شیلات و گردشگری دریایی اغلب در سایه بخش های اقتصادی سنگین تر مانند نفت و کشتیرانی قرار می گیرد، اما این صنایع می توانند منابع پایدار درآمد غیرنفتی و امنیت غذایی را فراهم کنند. ذخایر آبزیان در آب های شمال و جنوب ایران، به همراه ظرفیت پرورش ماهی در آب های داخلی و سدها، امکان تامین بخشی از نیاز پروتئین کشور را فراهم می کند.
با هم افزایی میان گردشگری، شیلات و حمل و نقل دریایی، می توان یک اکوسیستم اقتصاد دریایی یکپارچه ایجاد کرد که به اشتغال زایی، توسعه پایدار و افزایش درآمدهای غیرنفتی منجر شود. این هم افزایی معمولاً در تحلیل های اقتصادی و صنعتی ایران نادیده گرفته می شود.
انرژی های نو دریایی؛ فرصتی راهبردی برای آینده
ایران در حوزه انرژی های نو دریایی—شامل تولید برق از امواج دریا و توربین های بادی نصب شده در دریا—پتانسیل بالقوه ای دارد که هنوز به شکل گسترده عملیاتی نشده است. این بخش می تواند اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت و گاز آزاد کند و در عین حال، به تقویت جایگاه بین المللی ما در زمینه انرژی های پاک کمک کند.
یکی از نقاط ضعف موجود، نبود یک نقشه راه جامع برای بهره برداری از انرژی های نو دریایی و نبود هماهنگی میان شرکت های خصوصی، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی است. اگر بتوانیم با تدوین قوانین و مقررات کارآمد، استفاده حداکثری از توان داخلی و سرمایه گذاری هدفمند، به بهره برداری از انرژی های نو دریایی بپردازیم، میتوانیم به یک الگو در منطقه تبدیل شویم.
در شرایطی که رقابت منطقه ای در حوزه حمل و نقل، انرژی و تجارت دریایی به شدت افزایش یافته، بهره برداری هوشمندانه از مزیت های جغرافیایی و صنعتی می تواند راهگشای توسعه پایدار و کاهش وابستگی به نفت باشد. در نهایت، آینده اقتصادی ایران با نگاه راهبردی به صنایع دریایی روشن تر و مقاوم تر خواهد شد و این صنایع می توانند کلید اصلی برای نجات اقتصاد از بحران و ایجاد استقلال اقتصادی واقعی باشند.
