اهمیت سیاسی-اقتصادی دریای سرخ برای ایران
دریای سرخ به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و نقشی که در اتصال شرق به غرب ایفا می کند، در بین آبراه های مهم جهان از اهمیت بسیاری برای ایران و دیگر کشورها برخوردار است.
در دنیای پرآشوب امروز که معادلات قدرت، اقتصاد، سیاست و امنیت به طور مستقیم به جغرافیای کشورها گره خورده است، مسیرهای دریایی از جایگاهی بی بدیل برخوردارند.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، در میان آبراه های مهم جهان، دریای سرخ به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، ظرفیت های عظیم اقتصادی و نقشی که در اتصال شرق و غرب ایفا می کند، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
برای ایران، کشوری با پیشینه تمدنی کهن، جایگاهی ژئوپلیتیکی ویژه در منطقه خاورمیانه و آسیای جنوب غربی و اقتصادی وابسته به صادرات، دسترسی به چنین آبراهی نه تنها یک آرمان تاریخی، بلکه یک ضرورت راهبردی است.
بخش نخست: پیشینه تاریخی تعامل ایران با دریای سرخ
۱. عصر هخامنشیان و نخستین گام ها به سوی دریای سرخ: در دوران هخامنشیان، ایران به قدرتی جهانی بدل شد که از رود سند در شرق تا دریای مدیترانه در غرب گسترده بود. داریوش بزرگ به اهمیت مسیرهای آبی برای حفظ و گسترش امپراتوری آگاه بود. او دستور ساخت کانالی داد که رود نیل را به دریای سرخ متصل می کرد تا راهی ایمن و سریع برای جابه جایی کالا و نیروها میان مناطق مختلف امپراتوری ایجاد شود. این کانال که بعدها به کانال داریوش معروف شد، نشانی از درک عمیق ایرانیان از اهمیت دریای سرخ بود.
۲. ساسانیان و دریای سرخ به عنوان پل تجارت با آفریقا و هند: در دوره ساسانیان، رقابت با امپراتوری روم و بعدها بیزانس، ایرانیان را بر آن داشت تا به مسیرهای دریایی توجه بیشتری داشته باشند. دریای سرخ، به عنوان پلی میان ایران و بازارهای آفریقا و هند، یکی از مسیرهای کلیدی تجارت ساسانیان بود. آن ها با دولت شهرهای عربی جنوب شبه جزیره همکاری می کردند تا این مسیر را امن نگه دارند و کالاهای خود را به دست مشتریان برسانند.
۳. ایران پس از اسلام و دریای سرخ به عنوان مسیر حج و تجارت: با گسترش اسلام و پیوستن ایران به جهان اسلام، اهمیت دریای سرخ دوچندان شد. مسیر دریای سرخ نه تنها مسیری تجاری، بلکه راهی بود که زائران ایرانی برای رسیدن به مکه و مدینه از آن استفاده می کردند. بازرگانان ایرانی در کنار دریانوردان عرب، در تجارت از طریق دریای سرخ به آفریقا، مصر و حتی اروپا نقش مهمی ایفا کردند.
بخش دوم: اهمیت ژئوپلیتیکی دریای سرخ برای ایران
۱. اتصال شرق به غرب: دریای سرخ، با اتصال اقیانوس هند به دریای مدیترانه از طریق کانال سوئز، یکی از پررفت وآمدترین مسیرهای تجارت دریایی جهان است. حدود ۱۰ تا ۱۵درصد از تجارت جهانی، از جمله بخش قابل توجهی از صادرات نفت و گاز، از این مسیر عبور می کند. برای ایران که صادرات نفت و گاز بخش عمده ای از اقتصادش را تشکیل می دهد، حضور در نزدیکی این آبراه به معنای دسترسی بهتر به بازارهای جهانی و افزایش قدرت چانه زنی در اقتصاد انرژی است.
۲. کنترل و اثرگذاری بر تنگه های استراتژیک: دو تنگه باب المندب و کانال سوئز که شمال و جنوب دریای سرخ را به آبراه های مهم دیگر متصل می کنند، از اهمیت حیاتی برخوردارند. هر کشوری که بتواند در این نقاط حضور و نفوذ داشته باشد، می تواند بر بخشی از تجارت جهانی اثر بگذارد. ایران با حضور غیرمستقیم از طریق روابط با کشورهای آفریقایی یا ایجاد پایگاه های دریایی در حاشیه دریای سرخ می تواند عمق استراتژیک خود را گسترش دهد.
۳. تقویت عمق دفاعی در برابر تهدیدات منطقه ای: در سال های اخیر، دشمنی های آشکار برخی کشورهای منطقه ای با ایران، از جمله رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی، باعث شده تا ایران به دنبال افزایش عمق استراتژیک خود باشد. دریای سرخ به عنوان منطقه ای که هم اکنون محل حضور قدرت های جهانی مانند آمریکا، فرانسه، چین و روسیه است، فرصتی برای ایران فراهم می آورد تا از منافع خود در برابر تهدیدات دفاع کند.
بخش سوم: اهمیت اقتصادی دریای سرخ برای ایران
۱. کاهش هزینه های حمل ونقل و دسترسی به بازارهای آفریقا و اروپا: امروز ایران ناچار است کالاهای صادراتی خود را از طریق خلیج فارس و تنگه هرمز به اقیانوس هند و سپس به سایر نقاط دنیا ارسال کند. این مسیر نه تنها طولانی است، بلکه در شرایط تنش های منطقه ای و تهدیدهای نظامی، امنیت آن نیز زیر سؤال می رود. دسترسی به دریای سرخ می تواند مسیرهای حمل ونقل ایران را متنوع کند و هزینه های صادرات را کاهش دهد.
۲. بهره گیری از بازارهای نوظهور آفریقا: آفریقا، به ویژه کشورهای شرق این قاره که در حاشیه دریای سرخ قرار دارند (مانند سودان، اریتره و سومالی)، از ظرفیت های بالایی برای واردات کالا برخوردارند. ایران می تواند با حضور فعال در دریای سرخ، به این بازارها دست یابد و صادرات محصولات صنعتی، کشاورزی و دارویی خود را گسترش دهد.
۳. فرصت های سرمایه گذاری و تجارت دریایی: حضور در دریای سرخ می تواند زمینه ساز سرمایه گذاری های مشترک با کشورهای آفریقایی و عربی در حوزه های بندری، کشتیرانی و انرژی باشد. ایران می تواند در توسعه بنادر این کشورها، راه اندازی خطوط کشتیرانی مشترک و حتی صنایع شیلات و کشاورزی مشارکت کند.
بخش چهارم: اهمیت نظامی و امنیتی دریای سرخ برای ایران
۱. حفاظت از منافع انرژی و اقتصادی: با توجه به عبور حجم عظیمی از انرژی جهان از دریای سرخ، حضور ایران در این منطقه می تواند ضامن حفاظت از منافع انرژی خود و متحدانش باشد. همچنین در صورت وقوع جنگ های احتمالی، این حضور می تواند به عنوان یک بازوی بازدارنده عمل کند.
۲. پاسخ به تهدیدات دشمنان: دریای سرخ منطقه ای است که پایگاه های نظامی آمریکا، فرانسه و سایر کشورها در آن مستقر است. حضور نظامی ایران یا همکاری با کشورهای منطقه در حوزه دفاعی می تواند به مقابله با تهدیدات احتمالی دشمنان کمک کند.
۳. حمایت از متحدان منطقه ای: ایران با حضور در دریای سرخ می تواند به حمایت از متحدانی همچون یمن و گروه های مقاومت بپردازد و عمق استراتژیک خود را تا آفریقا گسترش دهد.
بخش پنجم: اهمیت فرهنگی و تمدنی
۱. دریای سرخ به عنوان پل فرهنگی ایران و جهان اسلام: ایران با حضور در دریای سرخ می تواند نقش تاریخی خود را به عنوان پیونددهنده فرهنگ ها احیا کند. این آبراه در گذشته نیز محل تبادل فرهنگی میان ایران، آفریقا، حجاز و مصر بوده است. حضور دوباره ایران در این منطقه می تواند به تقویت دیپلماسی فرهنگی کمک کند.
۲. تقویت گردشگری مذهبی و زیارتی: حضور در این منطقه می تواند مسیرهای زیارتی به مکه و مدینه را برای ایرانیان تسهیل و حتی با توسعه گردشگری دریایی، منابع درآمد جدیدی برای کشور ایجاد کند.
بخش ششم: چالش ها و تهدیدها
۱. رقابت قدرت های جهانی: حضور قدرت هایی چون آمریکا، چین و فرانسه در دریای سرخ باعث شده این منطقه به یکی از پیچیده ترین مناطق جهان تبدیل شود. هرگونه تلاش ایران برای حضور در این منطقه با واکنش این قدرت ها روبه رو خواهد شد.
۲. موانع سیاسی و دیپلماتیک: بسیاری از کشورهای ساحلی دریای سرخ روابط نزدیکی با رقبای ایران دارند. ورود به این منطقه نیازمند دیپلماسی فعال و هوشمندانه است تا ایران بتواند با این کشورها همکاری کند.
۳. چالش های لجستیکی و فنی: حضور مؤثر در دریای سرخ نیازمند ناوگان دریایی پیشرفته، بنادر مدرن و زیرساخت های مناسب است که ایران باید برای توسعه آن ها سرمایه گذاری های کلانی انجام دهد.
بخش هفتم: راهبردهای پیشنهادی ایران برای دسترسی به دریای سرخ
الف- تقویت روابط با کشورهای آفریقایی شرق این قاره و کشورهای حاشیه دریای سرخ از طریق دیپلماسی اقتصادی و فرهنگی.
ب- ایجاد خطوط کشتیرانی و تجاری مشترک با کشورهای دوست در این منطقه.
ج- سرمایه گذاری در بنادر کشورهای منطقه به ویژه سودان، اریتره و سومالی.
د- توسعه ناوگان دریایی و ایجاد پایگاه های دریایی (به صورت قانونی و توافقی).
ذ- تقویت دیپلماسی فرهنگی برای جلب نظر مردم و دولت های منطقه به همکاری با ایران.
دریای سرخ نه تنها یک آبراه تجاری و نظامی است، بلکه پلی است میان تمدن ها، فرهنگ ها و اقتصادهای شرق و غرب. برای ایران، دسترسی به این دریا یک ضرورت حیاتی است؛ ضرورتی که می تواند قدرت ملی ایران را در ابعاد اقتصادی، نظامی، سیاسی و فرهنگی افزایش دهد.
تحقق این هدف نیازمند برنامه ریزی دقیق، دیپلماسی هوشمندانه، سرمایه گذاری در زیرساخت ها و تعامل سازنده با کشورهای منطقه است. دریای سرخ می تواند همان فرصتی باشد که ایران را در مسیر تقویت جایگاه منطقه ای و جهانی خود گامی بلند پیش ببرد.
