◄ در توسعه بنادر کشور کم‌کاری کرده‌ایم

حسن یگانه*: سال‌هاست که در مورد کمبودها و نقاط ضعف بنادر کشور ابراز نگرانی کرده‌ایم. شاهد از دست رفتن بسیاری از موقعیت‌ها بوده‌ایم اما کمترین واکنشی از سوی افرادی که امروز خود را دلسوز صنایع دریایی و بندری می‌دانند ندیده‌ایم. این گروه ناگهان از خوابی ده‌ساله بیدار شده و نگران سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور هستند.

باید گفت که تجهیزات بندری ما، پس از سال‌ها تحریم، فرسوده شده است. بندر شهید رجایی 2400 هکتار ظرفیت قابل بهره‌برداری دارد که خالی و بلااستفاده ‌مانده است. بندر چابهار مسیری طولانی برای تبدیل‌شدن به یک بندر مدرن و فعال دارد. دو عنصر کلیدی این تغییرات زمان و سرمایه است. آیا در شرایط فعلی که بسیاری از بخش‌های اقتصادی حیاتی کشور مانند نفت، انرژی و بنادر نیاز به سرمایه‌ دارند، می توان با بودجه محدود دولت به توسعه زیر ساخت‌ها و نوسازی تجهیزات در ابعاد وسیع دست زد؟

با نگاهی به کشورهای همسایه متوجه می‌شویم که زمان کافی برای ساخت‌وساز آرام و توسعه طولانی مدت در اختیار ما نیست. در دورانی که ما نمی‌توانستیم به بازسازی زیرساخت‌های بندری بپردازیم و تجهیزات جدید وارد کنیم، آن‌ها به‌سرعت دست به گسترش بنادر خود زدند و جای خالی ایران را در بازار بزرگ خدمات دریایی و بندریِ بین‌المللی پر کردند.

 بندر جبل‌علی امارات متحده عربی به بیش از 170 خط کشتیرانی در سراسر جهان خدمات می‌دهد و ظرفیت نگه‌داری بیش از 16  میلیونTEU کانتینر را دارد. باید بپذیریم که بندر جبل‌علی  به لطف سرمایه‌گذاری‌های متنوع خارجی، بندر هاب منطقه شده است و حتی توزیع کالا و کانتینرهایی که به بنادر ایران ارسال می‌شوند از طریق این بندر صورت می‌گیرد.

 بندر ابوظبی 6 میلیون TEU ظرفیت موجود دارد و  برای رساندن آن تا ظرفیت 12 میلیون TEU برنامه‌ریزی کرده است؛ همچنین بندر رأس الخیمه امارات در مدتی کوتاه ظرفیت خود را از  3 میلیون TEU به 6 میلیون TEU  افزایش داده است. باعث شرمساری است که در مقابل آن ظرفیت مهم‌ترین بندر تجاری ما - بندر شهید رجایی- شاید به نیمی از بندر رأس الخیمه هم نرسد. امروز حتی بندر ام‌القصر عراق که هنوز درگیر جنگ‌های داخلی است از بنادر استان خوزستان ما پیشرفته‌تر شده و بر روی آن سرمایه‌گذارهای بزرگی صورت گرفته است.

همسایه جنوبی ما و رقیب جدی بندر چابهار، کشور عمان است که طی سال‌های گذشته توانسته بیش از 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای منطقه آزاد تجاری صحار جذب کند و با ایجاد یک کریدور جایگزین بین‌المللی از برزیل تا هلند، هند و اندونزی مسیری جدید را برای حمل‌ونقل بین‌المللی تعریف خواهد کرد. دقیقاً در مقابل این پایگاه قدرتمند بندر چابهار ما وجود دارد که چنانچه این اتفاق بیفتد عملاً از عرصه بین‌المللی حذف خواهد شد. آیا به حد کافی زمان‌داریم تا با تکیه‌بر توان داخلی تمامی مسیری را که همسایه جنوبی ما رفته است پیش از به ثمر رسیدن این طرح طی کنیم و سهمی از این بازار جدید داشته باشیم

اگر همین امروز تمامی خطوط کشتیرانی بین‌المللی در سایه رفع تحریم‌ها تصمیم به بازگشت به ایران بگیرند، ما امکان ارائه خدمات به آن‌ها را نخواهیم داشت. تجهیزات بندری ما مناسب ارائه خدمات برای کشتی‌های بزرگ با ظرفیت‌های بالا نیست.

در نگاه اول می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری خارجی در هنگام ضرورت بسیار مفید و مؤثر است اما نباید از خاطر برد که ضروری‌تر از ورود سرمایه، ورود تکنولوژی و دانش است. سرمایه‌گذاری تنها گرفتن فاینانس و ساخت فضا نیست. این دانش، فناوری و تجهیزات به روز است که می‌تواند ضامن ادامه حیات توسعه و پیشرفت باشد. در سایر بخش‌های صنعت مانند نفت، انرژی، سدسازی و انواع کارخانه‌ها، تنها زمانی ما به توسعه پایدار دست‌یافته‌ایم که خارجی‌ها را مجبور کرده‌ایم، دانش و فناوری را به ما انتقال دهند.

این روزها نقل‌قول‌های مختلفی از مسئولان در خصوص ورود سرمایه‌گذارها می‌شنویم که به‌سرعت با موضع‌گیری‌های غیر کارشناسی و سیاست‌زده مواجه می‌شوند. از نمونه‌های آن می‌توان به جبهه‌گیری‌های شدید نسبت به اظهارات یکی از مشاورین وزیر راه و شهرسازی اشاره کرد. ایشان که نگرشی صحیح به مسائل اقتصادی و مالی دارند، در اظهار نظری ورود سرمایه‌گذار خارجی را شرط لازم برای توسعه هم‌زمان با اداره بندر شهید رجایی دانسته است. اکنون می‌بینیم که از هر سو برای نقد این نظر هجوم می‌آورند و اصل و اساس سرمایه‌گذاری خارجی را زیر سؤال می‌برند.

 امام علی (ع) می‌فرمایند: دوست مؤمن عقل است؛ یاورش علم و پدرش مدارا و برادرش بخشش.

جبهه‌گیری‌های سیاسی و تفاوت نگاه نباید باعث شود تا از راه حق و عدالت دور شویم. همان‌گونه که امیر المومنین می‌فرماید باید با منطق و عقل با موضوعات مطرح‌شده مواجه شویم و تلاش کنیم از راه عدالت دور نشویم. نمی‌توان در مورد مسائل صنایع دریایی و بندری بدون نگاه کارشناسی و علمی تنها بر اساس باورها و عقاید شخصی یا گرایش‌های سیاسی اظهارنظر کرد. این‌گونه جبهه‌گیری‌های سیاست‌زده تنها سرعت ایجاد اصلاحات و فرآیند بهبود وضعیت را کند و در مقابل کسانی که واقعاً قصد تغییر وضعیت را دارند، سنگ‌اندازی می‌کنند.

اشاره به این نکته که توسعه هم‌زمان با اداره بندر شهید رجایی از توان داخلی خارج است،  به معنای زیر سؤال بردن توان داخلی نیست. به این معنا است که با توجه به شرایط فعلی برای توسعه باید به دنبال منابع مالی جدید و سرمایه‌گذاری‌های صحیح باشیم.

به گفته مقام معظم رهبری باید نظر مخالف را شنید و از آن استفاده کرد. مخصوصاً اگر این سخنان از سوی کسی باشد که خود سال‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی و مالی عمر صرف کرده و موسپید کرده است. بدیهی است مطرح کردن این مسائل به معنی نادیده‌گرفتن مشکلات و ضعف عملکرد در چهار سال گذشته  درزمینۀ توسعه و تجهیز بنادر نیست اما این موضوع خود کنکاشی جداگانه می‌طلبد.

سرمایه‌گذاری‌های موفق در حوزه نفت و گاز می‌تواند الگوی خوبی برای سایر بخش‌های صنعت باشد. تجربه مشارکت 51 درصدی در وزارت نفت، یک‌راه مطمئن برای ارتقاء کلی سیستم بهره‌برداری نفت و گاز کشور بود. در سایه انتقال فن‌آوری و دانش شرکت‌های کوچک و بزرگ داخلی موفق شدند، سطح خود را ارتقاء داده و دوشادوش شرکت‌های فرانسوی و ایتالیایی فعالیت کنند. اجرای این نوع طرح‌ها و مشارکت خارجی  در صنایع دریایی و بندری ما نه‌تنها هیچ منافاتی با سرمایه گذاری داخلی ندارد، بلکه در کنار آن ما می‌توانیم همان‌گونه که وزارت راه پیش‌بینی کرده است؛ بخش بزرگی از مسئولیت را به نیروهای داخلی بسپاریم تا در کنار شرکت‌های بین‌المللی کار کنند و تجربه و دانش فنی خود را ارتقاء دهند.

شرکت‌های خصوصی اگر در واقعیت به بازی راه داده شوند و توان آن‌ها صرف رقابت ناسالم با شرکت‌های نیمه‌دولتی و اصطلاحاً خصولتی نشود، می‌توانند به‌عنوان پل ارتباط دولت و سرمایه‌گذاران خارجی  عمل کنند. بدنه بخش خصوصی در این سال‌ها به‌شدت تضعیف‌شده و نیازمند فرصتی است تا با ورود به عرصه‌های جدی و زیر بنایی به بازسازی توان مالی و فنی خود بپردازد؛ به‌شرط آنکه به‌عنوان شریک دولت و نه رقیب آن وارد معادلات شود و به‌دوراز شعار موردحمایت واقعی قرار گیرد. می‌توانیم پیش از آنکه از معادلات اقتصاد دریایی حذف شویم، بازی را تغییر داده و آن را به نفع خود برگردانیم اما پیش‌شرط تمامی این موارد کنار گذاشتن بازی‌های جناحی و هم‌صدا شدن بخش‌های خصوصی و دولتی است. زمانی که دائماً در حال تخریب یکدیگر باشیم، هیچ قدمی روبه‌جلو برداشته نخواهد شد.

همه ما به‌خوبی می‌دانیم که شرایط بسیار سختی در مدت تحریم‌ها به کشور ما تحمیل شد اما اراده ملی ما نشان داد که می‌توانیم از آزمون‌هایی سخت‌سر بلند بیرون آییم اما اکنون زمان محکی بزرگ‌تر و سخت‌تر رسیده است. اگر فرصت پیش‌آمده را مغتنم بشماریم و از سرمایه‌گذاری خارجی در بخش اقتصاد به نحو احسن استفاده نماییم، منافع کشورهای بزرگ اروپایی را با منافع ایران به هم خواهیم آمیخت؛ در این صورت هر اقدامی علیه ما برابر با اقدام علیه منافع کشورهای بزرگ اروپایی و آسیایی خواهد بود.

 به‌خوبی می‌دانیم که کشورهای مختلف تنها در زمانی از ما حمایت خواهند کرد که منافعی مشترک داشته باشند و مسلماً این فرصت قدرت و برتری سیاسی به کشور خواهد داد تا در مناسبات بین‌المللی با قدرت بیشتر به مذاکره بپردازد و هزینه کارشکنی‌های کشورهایی مانند آمریکا در جهت تخریب برجام و تهدید به تحریم‌های دوباره بسیار گران شود. همان‌گونه که در مسئله خرید هواپیما از کشور فرانسه با تمام هجمه‌هایی که به وزیر راه و شهرسازی شد؛ دیدیم که این پیوندخوردن منافع چگونه باعث تغییر موضع‌گیری فرانسه در مقابل آمریکا شد. آیا این موضوع برای ما برد بزرگ‌تری در عرصه سیاسی نخواهد بود؟ این‌که چند قدرت بزرگ را در مقابل یکدیگر قرار دهیم و در این میانه بزرگ‌ترین منتفع از بازی بین‌المللی باشیم، باعث افتخار ما است.

می‌توانیم از فرصت‌های پیش رو درست استفاده کنیم یا تنها درگیر بحث‌های سطحی شده و زمان و فرصت‌های به‌دست‌آمده را بسوزانیم. هرکدام از این انتخاب‌ها عواقبی دارند که پیش و بیش از منافع فردی و گروهی باید به آن اندیشید. زمان آن رسیده است که فراتر از بحث‌های جناحی و حزبی به مسائل واقعی نگاه کنیم و با همدلی و مدارا راه‌حل‌هایی کاربردی ارائه دهیم؛ وگرنه پیش از آنکه حرکتی انجام دهیم، رقبا و همسایه‌های ما با گسترش و توسعه خود جایی برای رقابت باقی نخواهند گذاشت و ما عملاً از عرصه بین‌المللی حذف خواهیم شد.

 * عضو هیئت مدیره انجمن پایانه‌داران بنادر ایران و رئیس هیئت‌مدیره گروه شرکت‌های سی‌دلف