◄ ارابه‌های مرگ

(در این نوشتار که جستاری به پدیدارِ پدیده تصادفات جاده‌ای است درابتدا باید یاد کرد از رانندگان اتوبوس‌های مسافربری که خود، نخستین قربانیان سوانح هستند و خانواده‌های ایشان که بیشترین صدمه و آسیب از تصادفات، متوجه آنان است).

اخبار تصادفات بین شهری، تمامی ندارد. با وجود آنکه از آمار تصادفات نسبت به سال‌های گذشته کاسته شده، با این حال، کماکان تصادفات پس از آلودگی هوا، بیشترین عامل مرگ و میر در ایران است. هر بار که به سامانه جامع مدیریت حوادث و سوانح رجوع می‌کنیم، ستون تلفات جاده‌ای عددی را به ما نشان می‌دهد.

مطابق آمار‌های پیش رو، سال 97 با حدود 17 هزار کشته و حدود 300 هزار مصدوم در تصادفات شهری و بین‌شهری به پایان رسیده است که بیشترین آن مربوط به کشته‌ها و مصدومان جاده‌های بین شهرهاست. به همین دلیل، ایران در شمار 11 کشور جهان به لحاظ بالا بودن مرگ و میر در جاده قرار گرفته است. این تصادفات همچون ارابه‌هایی است که شهروندان را به کام مرگ می کشاند و جریانی شده در بی نوا سازی مردم، به‌خصوص خانواده‌های قربانیان.

پیرامون علل و عوامل آن، تحقیقاتی صورت گرفته است. بر مبنای نتایج این پژوهش‌ها، سه عامل انسان، جاده و خودرو از اصلی‌ترین دلایل  سوانح اند. عامل انسانی را در خواب آلودگی(مصرف دارو و مواد مخدر و مشروبات الکلی)، بی احتیاطی(عدم دقت در زمان بیولوژکی بدن در مقابل خواب، نوشیدن و خوردن در حین رانندگی و حرف زدن، سرعت و سبقت غیر مجاز)، عامل مربوط به خودرو در فرسودگی و استهلاک در لوازم و قطعات مهم چون ترمز، لاستیک‌ها و چراغ‌های معیوب و عامل جاده نیز در عدم دقت در نصب صحیح تابلوها، آسفالت غیراستاندارد، نبود یا نقص در خط کشی‌ها و بی‌توجهی به اصول هندسی جاده‌هاست. گرچه برخی  آب و هوا، چون یخ زدگی و مه آلود بودن را نیز به‌عنوان عاملی برای برای سوانح برشمرده‌اند.

در حال حاضر، کشورها را به لحاظ تعداد تصادفات به دو گروهِ پر حادثه و کم حادثه تقسیم  می‌کنند، کشور‌هایی چون؛ سوئد، هلند، آلمان و حتی ترکیه در شمار کشورهای با تصادف کم محسوب می‌شوند به شکلی که بسیاری از کشورهای اروپایی در پی اجرای برنامه هستند که تلفات ناشی از تصادفات را به صفر برسانند و در مقابل کشورهایی قرار گرفته‌اند که به  پر حادثه معروف اند. کشورهایی چون مصر، زیمباوه، هند و متاسفانه ایران. در جهان، برنامه‌های کاهش سوانح منجر به مرگ چنان وسیع و علمی دنبال می‌شود که اکنون به عنوان شاخص توسعه یافتگی دولت‌ها قلمداد می‌شود.

اکنون برای فهم بیشتر هدف این نوشته، روشی را به آزمون می‌گذاریم. برای شروع  از هر گروه یاد شده در بالا، یک کشور را انتخاب کرده و یک عامل را در هر دو کشور مقایسه می‌کنیم، از گروه کشورهای کم حادثه ترکیه را بر می‌گزینیم و از گروه کشورهای پر حادثه ایران را انتخاب می‌کنیم. از میان عوامل تصادفات، عامل انسانی را به‌عنوان نمونه بررسی می‌کنیم. این روش را به‌جای این‌که با فرضیات اثبات شده آغاز کنیم که «عامل تصادف خواب آلودگی است» با  پرسش‌ها آغاز می‌کنیم. «چرا رانندگان ایرانی خواب آلودند و بی‌احتیاط و رانندگان ترکیه هوشیار و محتاط؟» و سوال دیگر، «چرا رانندگان ایرانی در حین اینکه خواب آلودند به راه خود ادامه می‌دهند ولی رانندگان ترکیه چنین نیستند؟» یا «چرا رانندگان ایرانی با سرعت غیر مجاز می‌رانند و سبقت بی‌مورد می‌گیرند ولی رانندگان ترکیه خیر؟ و در محدوده سرعت مجاز می‌رانند؟» برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، باید به عاملیت‌های پنهان این تصادفات رجوع کرد. به عبارتی باید به روش پدیدارشناسانه به پاسخ‌ها رسید. متلاً از خود می‌پرسیم اصرار بر رانندگی با وجود آگاهی به خواب آلودگی چه می‌تواند باشد؟ تاریکی جاده، ترس از کنار زدن اتومبیل در تاریکی جاده، جاده‌های یک دست خوفناک، دور بودن مراکز روشن از هم، طولانی بودن مسیرها، زمان‌های کم استراحت برای رانندگان اتوبوس‌های مسافربری و...در این صورت است که شاید عوامل جای خود را با یکدیگر عوض کنند و علت  آنی نباشد که می‌پنداشتیم.

به‌عنوان مطلب پایانی باید متذکر شوم که جان انسان شریف است. تفاوتی بین یک و 17 هزار بالحاظ شأن و مراتب انسانی وجود ندارد. برای نجات جان یک نفر همان تلاش را باید کرد که برای نجات 17  هزار نفر. کاهش این روند دلخراش و تاسف‌آور تنها در اختیار یک یا دو نهاد نیست. کافی است وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌هایی چون معاونت حمل و نقل و سازمان راهداری وزارت راه و شهرسازی، وزارتخانه‌های کشور، بهداشت، صمت، آموزش وپروش وعتف برنامه‌های خود را برای کاهش آمار تصادفات ارائه کنند. پلیس راهور، سازمان ملی استاندارد، سازمان پزشکی قانونی، بیمه مرکزی ایران، سازمان امداد و نجات هلال احمر، دیوان عالی کشور، صدا و سیما، مرکز مدیریت و حوادث و فوریت‌های پزشکی، سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، شرکت‌های خودروسازی، انجمن‌های ایمنی راه‌ها و با کمک کارشناسان و متخصصان جان و کرامت و جلالت انسان را پیش روی برنامه‌های خود سازند و مشخصاً برنامه‌های اجرایی‌ شان را در جهت کاهش تصادفات عرضه کنند.  مطمئناً کشور، به نتایجی با سرعت بالا در کاستن این سوانح خواهد رسید. کافی است نگاهی بیندازیم به تعدادی از گزارش‌های منتشر شده از پس تصادفات، برخی چون پتک بر فرق سر فرود می‌آید. چه خانواده‌هایی که بی‌سرپرست شدند، و در پی آن چه آوارگی و بی‌پنهاهی،  دشواری‌های پسِ کشته شدن سرپرست خانوارها شنیدنش هم جانسوز است. مجروحان و صدمه دیدگانی که تا آخر زندگی‌شان توان کار کردن نخواهند داشت. نیمچه سرمایه‌شان بر باد رفته، نه توان کار دارند و نه توشه‌ای برای اداره چرخ زندگی. این ارابه مرگ را، که یا نابودی در پی دارد یا بی‌نواسازی، باید متوقف ساخت. کار پیچیده‌ای نیست. شدنی است.