فرونشست؛ بحران خاموش زمین

زنگ خطر فرونشست در کشور به عنوان بحرانی خاموش، مدت ها است با پیشروی دامنه زبانه های این پدیده از دشت ها به بطن کلان شهرها به صدا درآمده است.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایمنا، فرونشست زمین یک بحران جهانی است و مهم ترین عامل آن بحران آب است، طبق آمارها ۱۵۰ کشور و صدها شهر سالانه حدود ۱۰ سانتی متر فرونشست دارند و طبق تحقیقات انجام شده، فرونشست یا غرق تدریجی زمین تا سال ۲۰۴۰ حدود ۱۹ درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

صاحب نظران معتقدند؛ بروز پدیده فرونشست در ایران به میزان ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه یافته طی تشدید اُفت سطح آب و کسری مخزن آبخوان ها با حفاری بیش از ۷۵۰ هزار حلقه چاه وضعیتی را رقم زده که سبب شده است تا ۴۰۸ دشت از ۶۰۹ محدوده دشت های کشور ممنوعه اعلام شود، علت اصلی پیشروی این پدیده برداشت های بیش ازحد منابع زیرزمینی آب با حفر چاه های غیرمجاز و مدیریت نادرست منابع آبی است که تبعات این فاجعه به میزان میانگین سالانه بیش از ۲۵ سانتی متر فرونشست، ایران را به رکوددار رتبه چهارم فرونشست زمین در جهان تبدیل کرده است.

کارشناسان و پژوهشگران اذعان دارند؛ که امروز دامنه آثار فرونشست زمین از دشت های ایران عبور کرده است و اکنون در بیشتر شهرهای کشور می توان آثار آن را دید؛ حتی در استان هایی مانند تهران، اصفهان، گیلان و مازندران این فرونشست ها در مراکز شهرها قابل مشاهده است، در این بین استان اصفهان با کاهش بارندگی، افت شدید سطح منابع آب زیرزمینی، حفر چاه های غیرمجاز، خشکی رودخانه زاینده رود و تنش های اجتماعی به تبع افزایش جمعیت طی نیم قرن گذشته وضعیت مخاطرات طبیعی این استان را به جایی رسانده که فرونشست زمین به چالشی گریبان گیر بدل شده است و پیشروی دامنه زبانه های فرونشست زمین از دشت ها به بطن شهر اصفهان و بخش های مرکزی و حتی بافت تاریخی نشان از خطر جدی در نصف جهان دارد.

بر پایه نتایج مطالعات سازمان زمین شناسی، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده رود تغذیه می کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار متأثر از پدیده فرونشست هستند، آمارها از وضعیت تکان دهنده دشت اصفهان-برخوار با جمعیت ۲.۵ میلیون نفری و وجود زیرساخت های استراتژیک همچون فرودگاه، ورزشگاه نقش جهان، پالایشگاه، نیروگاه، پتروشیمی خبر می دهد.

آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفت وگو با منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پیرامون وضعیت میزان فرونشست زمین، کنترل ساخت وسازها برای ساختمان سازی ایمن، وظایف ارگان ها و سازمان ها در برابر قانون مدیریت بحران کشور و تدوین قوانین لازم الاجرا در کنترل پدیده فرونشست در استان اصفهان است.

ارزیابی وضعیت فرونشست با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه های جی پی اس

ایمنا: فرونشست زمین در کدام دشت های اصفهان و با چه میزانی در حال پیشروی است؟

شیشه فروش: فرونشست زمین در دشت اصفهان_برخوار و دشت های پرخطر مهیار شمالی و جنوبی، کاشان، اردستان، فلاورجان، گلپایگان با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه های جی پی اس توسط سازمان های زمین شناسی، نقشه برداری و مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی مورد ارزیابی قرار گرفته و نرخ محاسبه شده در دشت ها از سوی سازمان زمین شناسی سالیانه بین ۵ تا ۱۸ سانتی متر در مناطق مختلف تعیین شده است.

بر این اساس در سال ۱۴۰۱ مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی گزارش مطالعاتی با هدف ارائه راهکارهای اجرایی کاهش خطرات فرونشست زمین در محدوده های سکونتگاهی اصفهان ارائه کرد که با توجه به طرح موضوع در جلسات ستاد مدیریت بحران استان و به منظور پیشگیری از آثار مخرب و جلوگیری از بروز خسارات فرونشست زمین که به عنوان یک ابر چالش تهدیدکننده جدی برای اصفهان، نیاز است ضمن توجه ملی برای کنترل و مقابله این پدیده اقدامات لازم توسط بخش های اجرایی در اسرع وقت در استان به اجرایی شود.

ایمنا: انجام عملیات سنجش فرونشست زمین از سوی کدام سازمان های اجرایی می شود؟

شیشه فروش: تداوم انجام عملیات سنجش فرونشست زمین توسط سازمان های زمین شناسی و نقشه برداری کشور با استفاده از تکنیک های دورسنجی پردازش تصاویر ماهواره ای و بررسی های میدانی با نصب دستگاه های جی پی اس در ۲۵ ایستگاه ها جانمایی شده در شهر اصفهان و انجام مطالعات پهنه بندی خطر و تعیین نرخ فرونشست زمین در دشت های دامنه، داران، کوهپایه و نجف آباد تعیین سطح ایستابی و ضخامت آبخوان میزان تغییرات افت سطح آب های زیرزمینی در دشت های ممنوعه و ممنوعه بحرانی و بررسی آن بر روند فرونشست زمین با حفر چاه های شناسایی از سوی شرکت آب منطقه ای اصفهان و با تخصیص اعتبار از وزارت نیرو به استان انجام شود.

ایمنا: نقش وزارت نیرو در اعمال مدیریت یکپارچه زاینده رود چیست؟

شیشه فروش: وزارت نیرو باید برای جریان دائمی زاینده رود تا تالاب گاوخونی و برای تعادل بخشی به آبخوان و جلوگیری از افت شدید سطح ایستابی به ویژه در محدوده کلانشهر اصفهان به استان اصفهان اعتبار اختصاص دهد، این وزارتخانه برای اجرای طرح های تأمین آب و احیای زاینده رود، احیای آبخوان، تغذیه سفره های آب زیرزمینی، جلوگیری از بارگذاری های غیرمجاز و انتقال آب به مناطق خارج حوضه و مغایر با مصوبات شورای عالی آب در بالادست زاینده رود و اعمال مدیریت یکپارچه زاینده رود از سراب تا پایاب اقدام کند، همچنین شناسایی و مسدود کردن چاه های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند آب روی چاه ها توسط شرکت آب منطقه ای و تخصیص اعتبار اجرای طرح توسط وزارت نیرو باید انجام شود.

ایمنا: مطالعات پهنه بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان با کدام اهداف اجرایی می شود؟

شیشه فروش: انجام مطالعات پهنه بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان با هدف تعیین زون های خطر، اجرای طرح های تعادل بخشی و جمع آوری و هدایت روان آب های سطحی و تغذیه سفره های آب زیر زمینی از طریق چاه های جذبی، تفکیک آب باران ساختمان ها و تزریق آن به چاه ها که لازم است شهرداری اصفهان نسبت به تکمیل طرح مطالعاتی که از طریق مشاور ۷۰ در صد پیشرفت دارد، برای ارائه راهکارهای اجرایی کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان اقدام کند.

اهمیت تدوین آئین نامه بهسازی ساختمان های آسیب دیده از فرونشست در مناطق خطرپذیر

ایمنا: وظایف ارگان ها و سازمان ها در برابر تدوین آئین نامه ساخت وساز در پهنه های متأثر فرونشست زمین چیست؟

شیشه فروش: مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی نسبت به انجام مطالعه و تدوین آئین نامه ساخت و ساز در پهنه های متأثر از فرونشست زمین و نیز تدوین آئین نامه بهسازی ساختمان های آسیب دیده از این پدیده در مناطق خطرپذیر اقدام کند، همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور برای اجرای طرح های کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان نسبت به تسریع در اختصاص اعتبار مصوب به میزان ۶۰۰ میلیارد ریال به استان اصفهان اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهد، وزارت جهاد کشاورزی نیز نسبت به اختصاص اعتبارات و بسته های حمایتی اعتباری به استان برای اجرای طرح الگوی کشت، اجرای طرح های آب و خاک و آبخیزداری را اجرایی کند.

ایمنا: تأثیر خسارات ناشی از فرونشست زمین بر زیرساخت ها و ساختمان ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

شیشه فروش: ایجاد شکاف در ساخت و سازها، جاده ها، فروافتادگی در ساختار ساختمان ها، شکستگی خطوط، لوله و سایر خدمات شبکه های آب، گاز، آسیب به کارکردهای ساختمانی و شریان های حیاتی، کج شدن ساختار بناها، مختل شدن سیستم فاضلاب و زهکش ها، تأثیر بر توانایی ذخایر منابع آبی در آبخوان ها، تغییر در کانال ها و رودخانه ها، افزایش نفوذ آب شور در بخوان ها و شرایط اقتصادی و اجتماعی تأثیرات و خسارت هایی را در پی خواهد داشت.

ایمنا: مهم ترین راهکارهای راهبردی برای مقابله به آسیب های پدیده فرونشست زمین چیست؟

شیشه فروش: ارتقای ظرفیت نهادی و قانونی برای پایش پدیده فرونشست، نگاه ملی به فرونشست زمین، متناسب سازی الگوی کشت با وضعیت اقلیم جغرافیایی، جبران کسری آبخوان ها با اجرای طرح های تأمین آب در حوزه زاینده رود، جلوگیری از هرگونه بارگذاری اضافی بر حوزه بالادست زاینده رود، اجرای احیای طرح های رودخانه و اجرای طرح های تعادل بخشی از جمله راهکارهای اساسی برای کنترل این پدیده است.

به عنوان مثال، قانون مدیریت بحران کشور؛ یکسری وظایفی را برای همه بخش ها مشخص کرده به ویژه درباره وزارت راه و شهرسازی متذکر شده است که مرکز تحقیقات مسکن راه و شهرسازی در وزارت راه و شهرسازی موظف است که رعایت ضوابط شورای عالی معماری شهرسازی، نقشه حریم گسل ها را با اولویت کلانشهرها به همراه دستورالعمل های فنی نحوه ساخت وساز در حریم گسل ها را تهیه کند.

ضرورت ارزیابی ایمنی ساختمان های مهم و بلند مرتبه با کاربری های مختلف و با اولویت بندی کلانشهرها در کشور

ایمنا: وظایف دستگاه ها و نهادهای مسئول بر اساس قانون مدیریت بحران کشور چیست؟

شیشه فروش: بر اساس بند (ض) ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور؛ وزارت راه و شهرسازی (مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) موظف است، نقشه های پهنه بندی خطر زلزله، خطرپذیری (ریسک) لرزه ای در سطوح ملی، استانی و شهری را تهیه و تصویب کند و نقشه های طرح های تفصیلی شهری را بر آن اساس مورد بازبینی قرار دهد، همچنین مناطق (زون های) با خطر فروریزش و فرونشست را با در نظر گرفتن اثرات قنوات، گودبرداری، حفاری های زیرسطحی و مواردی از این قبیل در حوزه های شهری و در مسیر سامانه های حمل و نقل جاده ای و ریلی و در فرودگاه ها و بنادر تعیین و تمهیدات مهندسی در خصوص مقابله با فروریزش های شهری و فرونشست زمین را با هدف تدوین ضوابط و آئین نامه های مرتبط فراهم کند، لذا به استناد بند (ض) ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران که تکلیف کرده که این اقدامات باید اجرایی شود، تاکید داریم که به طور حتم انجام شود.

از سوی دیگر ارزیابی ایمنی ساختمان های مهم و بلند مرتبه با کاربری های مختلف را با اولویت بندی کلانشهرها در برابر آتش سوزی، زلزله، فرونشست و فروریزش زمین انجام دهد، ارزیابی آسیب پذیری و اولویت بندی نشان های (المان های) حمل و نقل هوایی، دریایی، ریلی و جاده ای را از دیدگاه خطر زلزله، فرونشست، فروریزش زمین با هدف شروع اقدامات اجرایی و ارتقای تاب آوری آنها انجام دهد، بنابراین تاکید در قانون مدیریت بحران است که وزارت راه و شهرسازی باید ارزیابی ایمنی ساختمان ها را انجام دهد و ما تاکید داریم که هنوز آئین نامه ای درباره چگونگی ساخت و ساز در مناطق مواجه با فرونشست تهیه نشده و این از الزامات مهمی است که کشور تهیه کند و از مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با جدیت خواستاریم که نسبت به تدوین و ابلاغ آئین نامه چگونگی ساخت و ساز در قسمت هایی با خطر فرونشست زمین به ویژه در مناطق شهری اقدامات ضروری را در دستور کار خود قرار دهد، زیرا در استان اصفهان شاهد بیشترین نرخ فرونشست زمین در کشور هستیم.