توسعه کریدور شمال-جنوب در مقابل نقشه جدید واشنگتن؛ هنوز کارت بازی دست تهران است؟

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار،  پس از نشست اخیر گروه ۲۰ و اعلام راه اندازی کریدور هند-خاورمیانه- اروپا، نبرد کریدورها برای کسب بیشترین سهم از تجارت جهانی افزایش یافته است. حال سه کریدور عرب-مد، شمال-جنوب و کمربند و جاده چین به دنبال کسب بیشترین سهم از ترانزیت جهانی هستند. بنابراین ایران می تواند برای کاهش پیامدهای منفی کریدور هند-خاورمیانه-اروپا کریدور شمال-جنوب را بیش از گذشته تقویت و زیرساخت های آن را به سرعت به روز کند.

پروژه دور زدن ایران؟!

رویارویی رقبای سیاسی جهان در کریدورهای حمل و نقلی منطقه ­ای

طرح جاه طلبانه ریلی-دریایی برای اتصال هند به خاورمیانه و اروپا در نشست گروه ۲۰ اعلام می شود

جو بایدن، رئیس جمهور امریکا در حاشیه نشست گروه بیست گفت که این یک معامله بزرگ حقیقی است که بنادر دو قاره را به یکدیگر متصل می کند و منجر به خاورمیانه ای با ثبات تر، شکوفاتر و منسجم تر می شود. وی افزود که این پروژه فرصت بی نهایتی برای انرژی پاک و برق پاک و گسترش کابل ها برای اتصال جوامع فراهم می کند.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان گفت که خرسندم امروز در این کشور امضای یادداشت تفاهم درخصوص پروژه گذرگاه اقتصادی میان هند، خاورمیانه و اروپا را اعلام کنم. وی توضیح داد که این پروژه نقطه اوج همکاری طی ماه های گذشته برای عملی کردن این یادداشت تفاهم در راستای تحقق منافع مشترک کشورها از طریق تقویت ارتباط اقتصادی در جهت تاثیر مثبت بر شرکای خود در کشورهای دیگر است.

بن سلمان اشاره کرد که این پروژه به توسعه زیرساخت ها شامل راه آهن، اتصال بنادر، افزایش عبور کالاها و خدمات و تقویت تبادل تجاری میان طرف های ذیربط کمک می کند. ولیعهد عربستان افزود که این پروژه شامل گسترش خطوط لوله برای صادرات و واردات برق و هیدروژن برای تقویت امنیت تامین انرژی جهانی علاوه بر کابل ها برای انتقال اطلاعات از طریق شبکه ای فرامرزی با راندمان و قابلیت اطمینان بالا می شود.

امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه نیز بر پایبندی کشورش به سرمایه گذاری در این گذرگاه میان آسیا، خاورمیانه و اروپا که پل جدیدی برای تامین ارتباط میان ساکنان این مناطق است، تاکید کرد. وی بر لزوم پایبندی برای دستیابی به نتایج قابل لمس و اینکه این پروژه واقع گرا باشد تا بتوان مسیر تجاری جهانی ایجاد کرد، تاکید کرد. مکرون همچنین بر استفاده از بهترین فناوری ها تاکید کرد و گفت که ما هیدروژن را به عنوان بخشی از این پروژه داریم و می خواهیم توسعه مشترک وجود داشته باشد و برای ابتکار و نوآوری همکاری کنیم.

مختصات کریدور شمال-جنوب

ایران پروژه کریدور شمال-جنوب را برای توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود بسیار مهم می داند و اول از همه، مقامات ایرانی آرزو دارند سیاستی مستقل از غرب در منطقه دنبال کنند. با این حساب، تهران در تلاش است تا همکاری با بزرگترین کشورهای شرق (هند و چین) را به عنوان اولویت اصلی خود و همچنین با روسیه و برخی کشورهای اسلامی دیگر توسعه دهد.

از این منظر، پروژه پیچیده و چندوجهی مانند کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب، در صورت تحقق و دستیابی به بالاترین اثربخشی عملیاتی، به عنوان شاهدی بر همکاری شدید فزاینده بین کشورهای اصلی اوراسیا که در برابر سیاست های تهاجمی و توسعه طلبانه غرب مقاومت می کنند، خواهد بود و نقش مهمی در ژئوپلیتیک جهانی ایفا می کند.

به تدریج کشورهایی مانند قزاقستان، بلاروس، ارمنستان، آذربایجان، عمان و بلغارستان به عنوان ناظر به توافقنامه افتتاحیه ITC پیوستند. این پروژه قبل از شروع اجرای آن مدت ها مورد بررسی و هماهنگی قرار گرفت. در دهه گذشته، زمانی که روسیه سیاست نزدیکی خود را عمدتاً با کشورهای شرق در سیاست خارجی و اقتصاد خود برقرار کرد، شروع به فعال کردن مجدد این پروژه کرد.

مسیر کریدور حمل و نقل شمال-جنوب از سنت پترزبورگ تا بندر هند بمبئی ۷۲۰۰ کیلومتر طول دارد. این کریدور شامل استفاده از چندین مسیر برای حمل و نقل کالا می شود: نخست مسیر ترانس خزر از طریق بنادر روسیه آستاراخان، اولیا و ماخاچ کالا، مسیر شرق - یک خط راه آهن مستقیم از طریق قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان با دسترسی به راه آهن ایران و مسیر غربی قلعه سامور، سپس از طریق آذربایجان به ایستگاه آستارا.

برای عملیاتی شدن آخرین مسیر یعنی شاخه غربی، تکمیل خط راه آهن رشت - آستارا در ایران ضروری است. در ۲۷ اردیبهشت ماه، قراردادی بین دولتی در تهران بین روسیه و ایران در خصوص احداث خط ریلی رشت - آستارا به طول ۱۶۲ کیلومتر امضا شد که قرار است تا سال ۲۰۲۷ تکمیل شود.

در نتیجه راه اندازی این مسیر، ترانزیت بار از طریق کریدور غربی کریدور حمل ونقل شمال به جنوب می تواند به ۳۰ میلیون تن افزایش یابد، در حالی که کل ترافیک باری کریدور حمل ونقل بین المللی باید از ۱۵ میلیون تن امروز به ۴۱ تا ۴۵ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ برسد که در بلندمدت به ۱۰۰ میلیون تن افزاییش می یابد. روسیه ۱.۳ میلیارد یورو برای ساخت این خط سرمایه گذاری خواهد کرد. با تکمیل بخش فوق الذکر راه آهن، یک کریدور ریلی از روسیه به بنادر جنوبی ایران تشکیل می شود که دسترسی مستقیم به خلیج فارس را برای محموله های روسیه باز می کند.

کار روی این پروژه در آوریل ۲۰۲۱ پس از حادثه در کانال سوئز که برای اقتصاد جهانی گران تمام شد، به سطح بالاتری رسید و در ژوئن ۲۰۲۱، یک قطار کانتینری برای اولین بار در مسیر ITC شمال-جنوب حرکت کرد. در ژوئیه ۲۰۲۲، اولین قطار راه آهن باری با ۳۹ کانتینر از چخوف در نزدیکی مسکو به بندرعباس حرکت کرد و سرانجام به هند رسید. پس از حداقل شش قطار آزمایشی، راه آهن روسیه قطارهای کانتینری ماهانه منظم را در این مسیر از اکتبر ۲۰۲۲ راه اندازی کرده است. با این حال، به دلیل مشکلات فنی فراوان، از جمله فقدان کشتی های تجاری مدرن با ظرفیت بالا در روسیه و ایران، زیرساخت های بندری که نیاز به نوسازی، کیفیت خدمات متوسط و غیره دارد، کریدور حمل و نقل شمال-جنوب هنوز با بهره برداری کامل فاصله دارد و توسعه و بهبود درازمدت ضروری است.

منافع ایران

در سال ۲۰۲۲، محمد مخبر، معاون رئیس جمهور ایران پیشنهاد کرد که سود حاصل از ترانزیت کالا از طریق ایران می تواند پول بیشتری نسبت به فروش نفت و فرآورده های نفتی برای کشور به ارمغان بیاورد. در حال حاضر ایران حدود یک میلیارد دلار از ترانزیت درآمد دارد، اما دولت ابراهیم رئیسی انتظار دارد این درآمدها ۲۰ برابر شود. قرار است چنین نتایج رکوردی از طریق تسریع در ساخت زیرساخت های ریلی، توسعه ظرفیت بندر و واگن های باری به دست آید تا میزان حمل و نقل ریلی به میزان قابل توجهی افزایش یابد در حال حاضر ۹۰ درصد ترانزیت از طریق ایران از طریق جاده انجام می شود.

در واقع، پتانسیل ایران در این منطقه بسیار زیاد است: برآوردها نشان می دهد که تهران می تواند حجم ترانزیت را به ۲۰۰ میلیون تن افزایش دهد. این رقم در سال ۲۰۱۹ تنها ۷ میلیون تن بوده و طی چند سال گذشته روندی کاهشی داشته و در سال ۲۰۱۷ به ۱۲ میلیون تن رسیده است.

به باور کارشناسان، توسعه حیاتی کریدور حمل و نقل به خنثی کردن تأثیر پروژه جاده ابریشم جدید چین کمک می کند، که دهلی نو به ویژه آن را منفی می بیند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و روابط بسیار خوب با هر دو کشور می تواند به عنوان حلقه ارتباطی بین روسیه و هند عمل کند و این کریدور حمل و نقل نقش مثبتی در توسعه اقتصادی ایران خواهد داشت. ایران با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود می تواند پلی بین شمال و جنوب و همچنین بین غرب و شرق باشد.

در نتیجه ایران تسلط خود بر منطقه را تقویت خواهد کرد. غرب تلاش کرد ایران را از سیستم ترانزیت منطقه ای خارج کند و تلاش کرد مانع همکاری های اقتصادی روسیه و ایران شود، اما نتوانست به اهداف خود دست یابد. زیرا همکاری های دوجانبه جایگاه پایدارتری پیدا کرد که به تضعیف تحریم های غرب کمک کرد. به باور برخی از کارشناسان نیز کریدور حمل و نقل شمال به جنوب و پروژه کمربند و جاده چین به جای اینکه در تضاد با یکدیگر باشند، برعکس، مکمل یکدیگر هستند، بنابراین ایران می تواند از هر دو پروژه بهره مند شود و نفوذ خود را به عنوان یک کشور ترانزیتی تقویت کند.

با تمام این اوصاف، اجرای کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب نه تنها ممکن است به منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران، افزایش ثبات داخلی و همچنین نفوذ تهران در منطقه و عرصه بین المللی منجر شود، بلکه ممکن است به حل برخی از مشکلات سیاست خارجی آن که منجر به ثبات روابط با آذربایجان می شود.