شورای راهبردی روش قابل دفاعی برای انتخاب وزرا نیست

اگرچه تاکیدات دائمی آقای دکتر پزشکیان مبنی بر استقرار نگاه و رویکرد کارشناس محوری در تمام تصمیمات مربوط به دولت چهاردهم، امید را در دل ایران دوستان زنده کرد و صد البته که از دکتر پزشکیان آشنا به روش علمی هم دقیقا همین انتظار می رود؛ با اینحال روند امور در روزهای گذشته در مورد مدل انتخاب وزرا (مدل شورای راهبردی و کمیته ها و کارگروه های زیرمجموعه)، نگرانی های عمیقی را به ویژه در سطح جامعه ایجاد نموده است که شایسته است به صورت دقیق به آن پرداخته شود. بر همین اساس مقصد و مقصود این یادداشت ها کمک به اصلاح امور و بهینه تر شدن این مدل و افزایش اثربخشی و کارآمدی دولت چهاردهم است. نگارنده امیدوار است بیان این مساله ها و چالش ها بتواند به سهم خویش در بهبود امور ولو به قدر کم موثر باشد.

یکم:

مهترین پرسش در خصوص مدل شورای راهبردی و کمیته ها و کارگروه های زیرمجموعه این شورا، مربوط به خود این شورا است؛ اینکه اساسا این مدل بر چه اساسی شکل گرفته است؟ آیا قبلا در کشوری تجربه شده است؟ اگر تجربه شده، مشخصا کجا؟ و نتایج آن چه بوده است؟ و اگر خیر، در آن صورت تکلیف این تاکید دائمی و قطعا درست آقای دکتر پزشکیان مبنی بر اینکه هر مدل و رویکرد پیشنهادی الزاما باید فکت محور و evidence based باشد و درستی رویکرد باید قابل اثبات باشد، چه می شود؟! آیا می توان مدل و رویکردی را بدون تجربه قبلی و بدون اطمینان از درستی آن و بدون اطمینان از نتایج آن مورد استفاده قرار داد آنهم در سطح کابینه یک دولت؟ آیا به نتایج ناشی از نادرستی این رویکرد اندیشیده شده است؟ ایا تدبیری برای آن اتخاذ شده است؟! 

دوم:

مساله دوم در مورد ترکیب این شورا است؛ اساسا مبنای این ترکیب فعلی چیست؟ اعضای شورای راهبردی، کمیته ها و کارگروه ها بر چه اساسی انتخاب شده اند؟ اساسا انتخاب این افراد بر اساس کدام معیارها و شاخص ها بوده است؟ اگر انتخاب این افراد بر اساس معیارها و شاخص هایی صورت گرفته، خود آن معیارها از کجا آمده آند و تا چه حد کالیبره بوده اند؟ و از چه راهی از درستی آن معیارها اطمینان حاصل شده است؟

مثلا:

آیا صرف حضور قبلی یا فعلی فردی در یک سازمانی، تشکلی، نهادی و حتی کابینه های قبلی، لزوما می تواند اعتبار آفرین باشد و مبنای خردمندانه ای برای حضور افراد در ترکیب شورای راهبردی و کمیته ها باشد؟!

اگر همه اعضای فعلی شورای راهبردی صلاحیت حضور در این شورا را دارند،چرا از روز نخست در این شورا نبودند و چرا بعدا افزوده شدند؟ آنهم عمدتا بخاطر اعتراضات شخصی یا گروهی یا توصیه این و آن!!

آیا صرف محل تولد یا جنسیت یا زبان و قومیت و مذهب یک شخص می تواند مرجع تائید صلاحیت او برای حضور در ترکیب شورای راهبردی یا کمیته هایی باشد که قرار است برای یک کشور اعضای کابینه را پیشنهاد دهند؟!!

آیا تحصیلات یک شخص می تواند مرجع تائید صلاحیت او و به معنی گواهی برای صلاحیت او باشد؟ اگر چنین است چرا متخصصین دانش مدیریت به ویژه مدیریت منابع انسانی که اتفاقا بالاترین تخصص را در خصوص تعیین صلاحیت افراد برای مسئولیت ها دارند، غائبین اصلی این شورا هستند؟! به راستی چند متخصص مدیریت و مدیریت سرمایه انسانی در ترکیب این شورای راهبردی هستند؟ چند متخصص روانشناسی، یا علوم اجتماعی در این شورا حضور دارند؟

به راستی شان حضور مدیرمسئول یک روزنامه در شورای راهبردی چیست؟ او و امثال او مگر چه دانش تخصصی در زمینه مدیریت یا حتی اطلاعات تخصصی در مورد هر یک از وزارتخانه ها و ارکان زیرمجموعه دولت دارند؟ چنین فردی غیر از اتکا به نظرات کاملا شخصی خود که ممکن است کاملا‌ نادرست باشد، چه تخصصی در زمینه مدیریت کلان یک کشور دارد؟

سوم:

بر اساس یافته های دانش روانشناسی و مدیریت، هر فردی و از جمله اعضای شورای راهبردی و کمیته ها، در معرض انواع خطاهای شناختی (Cognitive Errors) هستند. توجه به این خطاها بسیار مهم است چون ممکن است هر یک از اعضای این شورا و کمیته ها، در زمان قضاوت و ارزیابی کاندیداهای وزارت، به کرات دچار خطاهای زیر شده و قضاوت های ایشان، یکسره نادرست و غیرقابل اتکا باشد:

پیشگویی یا ذهن خوانی (Mindreading).

تفکر قالبی یا تفکر کلیشه ای یا استریوتایپ (Stereotype)

سوگیری تاییدی (Confirmation Bias)

تمرکز بر آخرین اطلاعات (Recency Bias)

تمرکز بر اطلاعات اولیه یا اثر لنگر (Anchoring)

تمرکز بر اطلاعات در دسترس (Availability Bias)

درشت نمایی یا فاجعه سازی (Catastrophizing)

قطبی شده یا همه یا هیچ (All or Nothing Thinking)

قضاوت بر اساس یک بعد یا خطای هاله ای (hallo effect)

بزرگنمایی ابعاد منفی و کوچک نمایی ابعاد مثبت (Maximize and minimize)

مقایسه ناعادلانه (Unfair comparison)

استنباط دلبخواهی (Arbitrary inference)

تعمیم افراطی (Overgeneralization)

تمرکز بر جوانب منفی یا فیلتر ذهنی (Filtering)

کلی گویی یا برچسب زدن (Labeling)

انعطاف ناپذیری یا باید ها (Should Statements)

تکیه بر احساسات در تصمیم گیری یا استدلال احساسی (Emotional reasoning)

نادیده گرفتن جنبه های مثبت (Discounting the positive)

بی توجهی به جزئیات و نتیجه گیری شتابزده (Jumping to conclusions)

و ...

حقیقت آن است که هر یک از این خطاها و سوگیری های شناختی تاثیر بسیار زیادی در قضاوت و ارزشیابی هر فردی و از جمله اعضای شورای راهبردی و کمیته های راهبردی خواهد داشت و اعتبار و درستی ارزیابی های و ارزشیابی ها را در مورد هر یک از کاندیدهای وزارت تحت سیطره خود قرار داده و با معرفی توام با خطای افراد به عنوان وزرای دولت، نتایج بسیار خسارت بار و جبران ناپذیری برای دولت، رئیس جمهور و کشور و ملت به بار آورد.

حال پرسش کلیدی این است که اعضای شورا و کمیته ها چقدر از وجود این خطاها آگاه هستند و چقدر در برابر این خطاها مصون شده اند!؟

حقیقت آنست تازمانیکه فردی در سایه آموزش های حرفه ای، خود را در برابر این خطاها مصون نسازد، مطمئنا آن فرد بارها ممکن است دچار این خطاها شود. یعنی مثلا کافی است فرد فقط دچار یک خطا یعنی خطای هاله ای شود و یک بعد مثبت یا منفی یک کاندیدای وزارت را به همه ابعاد او تعمیم دهد و صلاحیت های او را برای امر وزارت بسیار کمتر یا بیشتر از مقدار واقعی قلمداد کند و رئیس جمهور را هم دچار اشتباهات مهلک ساخته، فردی به غلط به عنوان وزیر به مجلس معرفی شود.

از همین روی با اطمینان می توان گفت که در وضعیت جاری، نتایج ارزشیابی های این شورا و کمیته ها، نمی تواند قابل اطمینان و قابل اتکا باشد یعنی به هیچ عنوان نمی توان به ارزشیابی ها و قضاوت های ایشان اندک اعتمادی حاصل نمود و بر مبنای آن فرد یا افرادی را به عنوان وزیر به مجلس معرفی نمود!!

ممکن است گفته شود اعضای کمیته ها، مستقیما قضاوت خاصی در مورد کاندیداهای وزارت انجام نمی دهند و فقط به فرم های تکمیل شده امتیاز می دهند و رد یا تائید کاندیداها بر اساس امتیازات حاصله انجام می شود!!

ناکفته پیداست که خود امتیاز دادن در اصل نوعی قضاوت و ارزشیابی است و هیچ تفاوتی در اصل موضوع ندارد و از آنجائیکه افراد امتیاز دهنده، اعضای کارگروه ها و کمیته ها، عمدتا هیج نوع آموزش قبلی در خصوص شناخت این خطاهای ذهنی و مصونیت در برابر آنها دریافت نکرده اند و توانمند نشده اند، بنابراین حتی صرف امتیاز دادن هم، اکنده از انواع خطاهای ذهنی خواهد بود و بنابراین به هیچ عنوان نمی توان بر نتایج این امتیازبندی اتکا کرد و بر اساس آن برای یک کشور وزیر معرفی نمود!!!

در یک جمع بندی نهایی به قطعیت می توان گفت از آنجائیکه امر قضاوت و ارزشیابی افراد یکی از فرآیندهای مملو از انواع خطاها و سوگیری های ذهنی افراد است و با توجه به اینکه اعضای کارگروه ها در معرض جدی انواع خطاهای ذهنی و سوگیری های برداشتی هستند، بنابراین به هیچ عنوان خروجی های امتیازدهی اعضای کارگروه ها و شورای راهبردی نمی تواند روش کارشناسی و قابل دفاعی برای انتخاب وزرا دولت چهاردهم باشد.

ادامه دارد....