بریکس، بازتابی از جهت گیری های سیاسی کشورهای عضو

مدت هاست که ایران اعلام کرده هویت سیاسی اش در تضاد با جهان غرب است. ایران به حفظ روابط تجاری و تکنولوژیکی با کشورهای غربی ابراز علاقه کرده اما وقتی صحبت از سیاست و فرهنگ به میان می آید، همه تصمیم ها و عملکردهایش براساس سنت های محلی شکل گرفته و در یک اینرسی فرو می رود. اگرچه خرد متعارف ایدئولوژی را علت اصلی این تقسیم بندی می داند، اما استدلال دیگر این است که این رویه منعکس کننده نگرانی های امنیتی ایران است.

روابط احیاء شده ایران با چین و روسیه در دهه گذشته ارتباط کمی با هویت دو کشور دارد و بیشتر بازتابی از نگرانی های امنیتی کوتاه مدت تا میان مدت بوده است. بنابراین چرخش به سمت شرق انگیزه های سیاسی دارد.

به نظر می رسد بریکس، همانند سازمان همکاری شانگهای، بیشتر بازتابی از جهت گیری های سیاسی باشد تا ساختاری برای ایجاد اجماع و اقدام جمعی کشورهای عضو. هر دو سازمان بریکس و همکاری های شانگهای، اساساً با انگیزه های سیاسی چین و روسیه شکل گرفته اند تا نماد قدرتی خارج از محدوده جهانی آمریکا باشند؛ حتی اگر این قدرت تشریفاتی و بی اثر باشد. هیچ یک از این دو سازمان از هماهنگی درونی و اشتراک هدف در بین اعضای خود برخوردار نیستند. براساس یک ارزیابی، درحالی که چین و روسیه برای عضویت ایران در بریکس اصرار داشتند، هند و برزیل از عضویت ایران در بریکس نگران بودند.

مشکل اصلی حضور ایران در سازمان همکاری های شانگهای و بریکس این است که تهران روابط عادی با کشورهای غربی به ویژه با آمریکا ندارد. عضویت در این دو سازمان بر تمایل تهران برای مشارکت سیاسی و قصد این کشور برای منصرف کردن کسانی که معتقدند ایران یک کشور منزوی است، تاکید دارد. عضویت در سازمان همکاری های شانگهای و بریکس نمی تواند مشکلات اقتصادی تهران را حل کند، زیرا تحریم های ثانویه ایالات متحده محدودیت های زیادی را برای تعاملات اقتصادی ایران با سایر کشورها ایجاد می کند.

تفاهم اخیر ایران با عربستان سعودی و ایالات متحده، مظهر یک ویژگی اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است؛ مبنی بر اینکه ایران کشوری تنها است و در حال حاضر قادر به تحکیم روابط استراتژیک و اتحاد با سایر کشورها نیست. این ویژگی هم عمدی است و هم به صورت روشمند چارچوب بندی و مدیریت می شود. تصور می شود که هر نوع اتحاد استراتژیک تنها به وابستگی هایی منجر می شود که در نهایت ممکن است توانایی دولت عمیق (Deep State) برای مانور را مهار کند. تا زمانی که تهران تصمیم به تغییر سیاست خارجی اش نگیرد، پیچیدگی ها و بی ثباتی های کنونی پابرجا خواهد ماند.

صحت ادعای ایران مبنی بر اینکه عضویتش در بریکس یک « دستاورد تاریخی » است را می توان با میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی که از سایر اعضای این سازمان دریافت می کند، ارزیابی کرد. با توجه به تحریم های گسترده اروپا و آمریکا بر مؤسسات بانکی و اقتصادی ایران، بعید است که شرکت های خصوصی یا دولتی مایل باشند با فعالیت در ایران، فعالیت های خود در جهان غرب را به خطر بیاندازند. شاید هدف نهایی ایران جست و جوی یک گزینه جایگزین سیاسی جهانی مانند بریکس باشد تا تسلیم قدرت آمریکا و دلار آمریکا نشود.

این جست وجوی منابع جایگزین قدرت و امنیت، هیچ پایه ملموسی برای منافع اقتصادی ایران فراهم نمی کند. بدون برخورداری از روابط عادی با غرب، عضویت ایران در بریکس نمی تواند مزایایی در قالب تجارت، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، نرخ رشد اقتصادی بالاتر یا انتقال فناوری در حوزه های کلیدی مانند هوش مصنوعی داشته باشد. تا زمانی که سیاست خارجی ایران امنیت را بر توسعه اقتصاد ملی ترجیح دهد، مشارکت در سازمان هایی که زیر چتر انحصاری روسیه و چین هستند، تنها وضعیت موجود در کشور را حفظ خواهد کرد.