ارمغان راه آهن: کریدور ریلی جنوب غرب، برای ایجاد صلح پایدار در قفقاز

به گزارش تین نیوز به نقل از ریل نیوز، کشور ارمنستان نیز یکی از مهمترین همسایگان شمالی ایران به حساب می آید که از سطح روابط گسترده ای با تهران برخوردار است. با اینحال، وقوع جنگ قره باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و مداخله کشورهای ثالث همچون ترکیه و روسیه در این جنگ، موجب تغییراتی در روابط میان این دو کشور همسایه با ایران شده است. در حالیکه جمهوری آذربایجان بر ساخت کریدور موسوم به زنگزور تاکید داشته و علیرغم تمامی مخالفت های اعلام شده از سوی ایران، همچنان به دنبال ساخت و تکمیل این کریدور است، ارمنستان به دلیل از دست رفتن حاکمیت خود بر استان مرزی سیونیک و تحت تاثیر قرار گرفتن روابط مرزی با ایران، مخالف این کریدور محسوب می شود.

ایران و طرح «چهارراه صلح» ارمنستان

چهارراه صلح، پروژه ای است که دولت نیکل پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در سال ۱۴۰۲ به عنوان طرحی ابتکاری و در راستای افزایش مناسبات تجاری با کشورهای همسایه مطرح کرده است. واهان کاستانیان، معاون وزیر خارجه ارمنستان ابتکار چهارراه صلح را اینگونه تعریف می کند: «معنی و مفهوم بنیادین «چهارراه صلح» ایجاد خطوط مواصلاتی جدید، راه اندازی و توسعه آنهاست، تعمیر، ساخت، راه اندازی مجدد جاده ها، خطوط راه آهن ، خطوط لوله، کابل ها، خطوط انتقال برق است که از تمامی کشورهای منطقه ما عبور می کنند: جمهوری ارمنستان، جمهوری اسلامی ایران، گرجستان، جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان».

در حقیقت می توان گفت که چهارراه صلح، طرحی جایگزین برای توسعه چارچوب همکاری ایران و کشورهای همسایه شمالی در منطقه قره باغ  و کریدور حساسیت برانگیز زنگزور به حساب می آید. هدف ارمنستان از این طرح، اتصال به بنادر جنوبی و آب های گرم جنوب ایران و متصل ساختن این سواحل با کشورهای منطقه قفقاز جنوبی است؛ طرحی که همزمان مورد استقبال ایران نیز قرار گرفته است.

به گزارش جام نیوز و بر اساس گزارش کمیته آماری ارمنستان، تجارت بین ارمنستان و ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۷۰۰ میلیون دلار رسید که صادرات ارمنستان حدود ۱۰۰ میلیون دلار و واردات از ایران ۶۰۰ میلیون دلار بوده است. برای ارمنستان، روابط تجاری با ایران بسیار مهم است، زیرا دو کشور همسایه دیگر ترکیه و آذربایجان مرزهای خود را در دهه ۱۹۹۰ بستند. تنها مرزهای ایران و گرجستان برای ارمنستان باز مانده است.

آرمن کتویان، اقتصاددان معتقد است که نه تنها ایران برای ارمنستان حیاتی است، بلکه ارمنستان نیز بازار مهمی برای ایران است. به گفته وی، در روابط اقتصادی به ویژه در بخش انرژی پتانسیل های قابل توجهی دارد. ایران منابع عظیمی دارد، اما بازارهای صادراتی آن محدود است، بنابراین ارمنستان می تواند به دروازه مهمی تبدیل شود. در حال حاضر، ایران یک ششم گاز مصرفی ما را تامین می کند. در همین حال، همان خط لوله ایران می تواند پنج برابر بیشتر گاز را به ارمنستان برساند.

لزوم احیای تفاهمنامه جنوب غرب از سوی ایران

پیش از شکل گیری جنگ قفقاز، راه آهن های ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در سال ۱۳۹۶اقدام به امضای تفاهمنامه مشترکی برای تاسیس کریدور جنوب – غرب کردند. اگرچه بنا به دلایل مختلف، این تفاهمنامه هیچگاه به قرارداری چندجانبه میان کشورهای عضو تبدیل نشده و جنگ اوکراین نیز این کریدور را به حاشیه فرو برد، اما به نظر می رسد در شرایط فعلی و با توجه به مناسبات اقتصادی گسترده میان ایران و ارمنستان، احیای این تفاهمنامه و تبدیل آن به قرارداد، ضروری است.

جنوب غرب در حقیقت همان نسخه قبلی چهارراه صلح ارمنستان بوده که منافع جمعی و منطقه ای همه بازیگران در قالب آن تامین خواهد شد. تنها مشکل موجود بر سر راه این طرح، اتصال ریلی ایران به ارمنستان است که در دوران پس از فروپاشی شوروی به طور کامل قطع شده است. این کریدور همچنین جایگزین خوبی برای کریدور تنش آفرین زنگزور بوده و اختلافات مربوط به ساخت این پروژه میان ایران و جمهوری آذربایجان را مرتفع خواهد کرد.

همچنین، اتصال ریلی جمهوری آذربایجان به نخجوان که یکی از دغدغه های مهم و به جای باکو محسوب می شود نیز از طریق اجرایی شدن کریدور جنوب – غرب از بین خواهد رفت. به جز مورد روابط دوجانبه با ارمنستان، اتصال ریلی ایران به دو نبدر مهم و استراتژیک گرجستان یعنی پوتی و باتومی نیز از طریق جنوب -غرب حاصل خواهد شد.

نقطه قوت مثبت دیگر کریدور جنوب – غرب برای ایران نیز به مساله دستیابی کشورمان به بازار بزرگ اتحادیه اوراسیا (EAEU) بازمیگردد که هم کشور گرجستان در آن عضویت دارد و هم ارمسنتان از سال ۲۰۱۵ عضو رسمی و دائم آن محسوب می شود. این اتصال همچنین منجر به افزایش همبستگی اقتصادی میان کشورهای منطقه شده و خطر وقوع دوباره جنگ در منطقه قره باغ را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.

لذا با توجه به استقبال مدیرعامل محترم از بازگشایی مرز جلفا و توسعه روابط به همسایگان شمالی همچون ترکیه، شایسته است که موضوع کریدور جنوب غرب بار دیگر به عنوان یکی از اولویت های راه آهن جمهوری اسلامی ایران در اتصال های ترانزیتی کشور قرار گرفته و به مرحله اجرا در آید.