تمرکز ۵۶ درصدی تجارت ایران در بازارهای منطقه ای؛ زنگ خطر برای اقتصاد کشور

بررسی های جدید نشان می دهد ساختار تجارت خارجی ایران در سال های اخیر با سرعتی قابل توجه به سمت تمرکز در چند بازار محدود منطقه ای رفته است. سهم این کشورها از تجارت خارجی ایران که در سال ۱۳۹۹ حدود ۴۹ درصد بود، در پنج ماهه نخست ۱۴۰۴ به ۵۶ درصد رسیده است؛ رقمی که بیانگر افزایش وابستگی و کاهش تنوع تجاری ایران است.

به گزارش تین نیوز، کارشناسان اقتصادی می گویند این تمرکز بالا، اقتصاد ایران را در معرض ریسک های گسترده ژئوپلیتیک و تجاری قرار می دهد؛ چراکه هر تغییر ناگهانی در روابط سیاسی، تعرفه ها یا تقاضای این کشورها می تواند مستقیماً بخش مهمی از مبادلات ایران را مختل کند.

واردات؛ سه کشور اول بیش از نیمی از نیاز ایران را تأمین می کنند

طبق آمار هفت ماهه سال جاری:

• امارات متحده عربی با ۱۰.۵۵ میلیارد دلار

• چین با ۹.۲۴ میلیارد دلار

• ترکیه با ۵.۳۶ میلیارد دلار

سه شریک اصلی وارداتی ایران هستند که بخش قابل توجهی از کالاهای مورد نیاز کشور را تأمین می کنند. پس از آن ها هند، آلمان، روسیه و هلند قرار دارند، اما سهم این کشورها بسیار کمتر از سه شریک اول است.

کارشناسان هشدار می دهند که وابستگی نیمه انحصاری واردات به این چند کشور، ریسک اختلال زنجیره تأمین، افزایش قیمت ها و تأثیرپذیری سریع صنایع داخلی از هرگونه بحران خارجی را افزایش می دهد. همین موضوع ضرورت تنوع بخشی در واردات و یافتن تأمین کنندگان جدید را برجسته می کند.

صادرات؛ چین، عراق و امارات در صدر مقاصد

در حوزه صادرات نیز تمرکز در چند بازار مشخص دیده می شود. مهم ترین مقاصد صادراتی ایران عبارتند از:

• چین : ۸.۲ میلیارد دلار

• عراق : ۵.۸ میلیارد دلار

• امارات : ۴.۵ میلیارد دلار

• ترکیه : ۳.۷ میلیارد دلار

• افغانستان، پاکستان و عمان با ارقام یک تا ۱.۴ میلیارد دلار

بر اساس آمار، ۵۴ درصد درآمدهای صادراتی ایران تنها از پنج کشور همسایه تأمین می شود . این تمرکز بالا کشور را نسبت به افت تقاضا، محدودیت های وارداتی یا تغییرات سیاستی این کشورها شدیداً حساس می کند.

یک روند پنج ساله نگران کننده

داده های پنج سال اخیر نشان می دهد:

• سهم کشورهای همسایه از تجارت ایران از ۴۹ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۵۶ درصد در سال ۱۴۰۴ رسیده است

به عبارت دیگر، بیش از نیمی از تجارت خارجی ایران در چند بازار محدود قفل شده است. تحلیلگران این روند را زنگ خطر جدی برای اقتصاد می دانند، زیرا چنین ساختاری توان اقتصاد را در برابر شوک های جهانی کاهش می دهد.

چرا این تمرکز خطرناک است؟

کارشناسان سه خطر اصلی را مطرح می کنند:

۱. وابستگی سیاسی و ژئوپلیتیک

هرگونه تنش منطقه ای یا اختلاف سیاسی با این کشورها می تواند مبادلات ایران را دچار اختلال کند.

۲. ریسک در زنجیره تأمین

تمرکز واردات ممکن است باعث کمبود کالاهای اساسی و صنعتی در بحران های جهانی یا منطقه ای شود.

۳. کاهش فرصت های اقتصادی جهانی

محدود شدن تجارت به چند شریک، مانع حضور ایران در بازارهای گسترده تر اروپا، آفریقا و شرق آسیا می شود و درآمدهای صادراتی را محدود می کند.

راهکار کارشناسان: تنوع بخشی فوری به تجارت

اقتصاددانان تأکید دارند که ایران باید:

• روابط تجاری با همسایگان را حفظ کند اما وابستگی را کاهش دهد

• بازارهای جدید صادراتی در آسیا، آفریقا و اروپا شناسایی کند

• تنوع تأمین کنندگان کالاهای اساسی را افزایش دهد

• دیپلماسی اقتصادی فعال تری در پیش بگیرد

• همکاری های چندجانبه و پیمان های تجاری جدید را توسعه دهد

به باور آن ها، تنها از طریق تنوع بخشی به تجارت خارجی می توان آسیب پذیری اقتصاد را کاهش داد و ثبات بیشتری ایجاد کرد.