حجم بازار حمل و نقل بین المللی ایران بالغ بر 6.5 میلیارد دلار است

حمل و نقل بین الملل، یکی از مهمترین عرضه و مصرف کنندگان ارز در بازار غیر رسمی است تا جایی که حجم بازار آن بالغ بر ۶.۵ میلیارد دلار ارزیابی می شود.

در حال حاضر سهم بازار غیر رسمی از کل بازار ارز روشن نیست. اما تجربه سالهای اخیر در رفتار متفاوت نرخ ارز با پیش بینی های مبتنی بر داده های بازار رسمی، نشان می دهد که بخش غیر رسمی به اندازه ای بزرگ و تاثیرگذار است که کل بازار را دچار اختلال کند. بنابراین لازم است تا جای امکان این بخش از بازار را شفاف نمود و برای اعمال حاکمیت در آن، ابزار ایجاد کرد. بدین منظور ضروری است بخش های گوناگون مرتبط با تولید و مصرف ارز، به صورت جداگانه بررسی و شود و سپس بر بخش های اصلی متمرکز شد.

حجم بازار حمل و نقل بین الملل ایران چقدر است؟

یکی از بخش های بزرگ تولیدکننده و مصرف کننده ارز، بخش حمل و نقل بین الملل است. بر اساس برخی پژوهش ها به طور میانگین بین ۱۱ تا ۱۵ درصد از قیمت نهایی کالاهای وارداتی یا صادرشده از ایران، ناشی از هزینه های بخش بین الملل حمل و نقل ایران است. بنابراین سخن از بازاری به بزرگی ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار است.

بررسی آمارهای حمل و نقل بین الملل ایران در هر سه بخش زمینی، دریایی و هوایی و محاسبه حجم بازار آن بر اساس کرایه های حمل در بازار نیز رقم فوق را تایید می کند. بر اساس داده های سازمان های متولی حمل و نقل، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۷۸ میلیون تن کالا در بخش حمل بین الملل ایران، جابجا شده است.

از آنجا که حجم حمل و نقل بین الملل در بخش ریلی و هوایی به نسبت دریایی و جاده ای ناچیز است، تمرکز این گزارش بر دو بخش اخیر خواهد بود. برای محاسبه هزینه های حمل و نقل دریایی لازم است ابتدا تفکیکی از کالای جابجا شده صورت پذیرد و سپس متناسب با کرایه های حمل هر یک، برآوردی از حجم کل بدست آورد.

هزینه های حمل و نقل بین الملل خصوصا در بخش دریا به عوامل متعددی بستگی دارد و نوسانات زیادی را تجربه می کند. با این حال شاخص هایی وجود دارد که بر اساس آنها می توان ارزیابی مناسبی از هزینه های حمل دریایی بدست آورد. از جمله این شاخص ها می توان به شاخص های حمل فله خشک بالتیک (BDI)، تانکری پاک بالتیک (BAIT) و حمل کانتینری شانگهای (SCFI) اشاره نمود.

باید به این نکته توجه داشت که حمل و نقل بین الملل ایران به علت تحریم ها به نسبت سایر کشورها، پر هزینه تر انجام می شود. بنابراین لازم است در خصوص هزینه ها از بازار نیز استمزاج شود. با تمام این محاسبات، حجم بازار حمل و نقل بین الملل ایران در بخش دریا حدود ۱۱.۵ میلیارد دلار برآورد می شود. همچنین در سال ۱۴۰۱ قریب به یک میلیون سفر کامیون در بخش بین الملل حمل و نقل جاده ای ایران انجام شده است. مهمترین مبادی و مقاصد حمل بین الملل ایران در بخش زمینی کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان، پاکستان و ارمنستان بوده اند. علاوه بر این، بیش از ۱۰۰ هزار سفر مرتبط با کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین منطقه اورآسیا انجام شده است. با استفاده از نرخ کرایه ها به کشورهای فوق ارزیابی می شود که حجم این بازار بالغ بر ۱.۵ میلیارد دلار باشد. لذا از این طریق نیز حدود ۱۳ میلیارد تومان هزینه حمل و نقل برای تجارت ایران برآورد می شود.

درآمد ناخالص شرکت های حمل و نقل بین المللی ایرانی ۶.۵ میلیارد دلار است

ارقام مذکور در بخش دریا و جاده در حقیقت درآمد ناخالص شرکت های حمل و نقل بین الملل فعال در بازار ایران است. بررسی ها نشان می دهد قریب نیمی از کالاهای حمل شده در دریا و ۵۷ درصد از حمل بین الملل جاده ای توسط شرکت ها و ناوگان ایرانی انجام شده است.

بنابراین با یک محاسبه می توان دریافت که سهم شرکت ها و ناوگان ایرانی از بازار حمل و نقل بین الملل برابر ۶.۵ میلیارد دلار است. اما آیا این حجم از پول در بازار به صورت رسمی مبادله می شود؟ بررسی های میدانی نشان می دهد که نه تامین ارز مورد نیاز این بخش و نه مصرف آن در مجاری رسمی انجام نمی شود. در چنین شرایطی طبیعی است که فعالین این حوزه ارز مورد نیاز خود را در بازار غیر رسمی تامین نمایند و حاضر به عرضه ارز خود در بازار رسمی نیز نباشند. زیرا از طرفی اختلاف قیمت نرخ ارز در بازار رسمی و غیر رسمی، انگیزه ای برای عرضه ارز در بازار غیر رسمی است و از طرف دیگر، سازوکاری برای الزام آنها به عرضه ارز در بازار رسمی وجود ندارد.

بررسی ها نشان می دهد در حالت مطلوب، ۴۰ درصد از درآمد بخش حمل بین الملل، سود خالص است. با این حساب می توان ادعا نمود که بخش حمل بین الملل ایران در طول سال به ۳.۹ میلیارد دلار ارز نیاز داشته و به میزان ۲.۶ میلیارد دلار نیز درآمد خالص دارد. این ارقام تا حدی بالا است که می تواند تاثیر قابل توجهی در نرخ ارز داشته باشد.

شرکت های حمل و نقل بین المللی ایرانی برای رفع مشکلات ارزی خود به ایجاد حساب در کشورهای دیگر روی آورده اند و بخش بزرگی از درآمد خود را حتی به بازار غیر رسمی ارز در ایران عرضه نمی کنند. بنابراین لازم است سیاستگذاران بخش پول و بانک سازکار موثری برای انتقال جریان ارزی بخش حمل بین الملل به مجاری رسمی و جلوگیری از خروج سرمایه از کشور ایجاد نمایند.