راهکارهای فعال سازی کریدورهای ریلی ایران
قرارگیری در محل تلاقی سه پهنه مهم جهان (آسیای میانه، قفقاز و خلیج فارس) و حضور در مسیر کوتاه ترین و امن ترین راه زمینی شرق به غرب و شمال به جنوب، ظرفیت تبدیل ایران به یک قدرت لجستیکی اثرگذار در اوراسیا را فراهم کرده است.
موقعیت جغرافیایی ایران، یک دارایی ژئواکونومیک بی بدیل است که در کمتر کشوری نظیر آن یافت می شود. قرارگیری در محل تلاقی سه پهنه مهم جهان (آسیای میانه، قفقاز و خلیج فارس) و حضور در مسیر کوتاه ترین و امن ترین راه زمینی شرق به غرب و شمال به جنوب، ظرفیت تبدیل ایران به یک قدرت لجستیکی اثرگذار در اوراسیا را فراهم کرده است. با وجود این، این ظرفیت عظیم طی دهه های گذشته تنها به صورت محدود مورد بهره برداری قرار گرفته و سهم ایران از بازار ترانزیت بین المللی کمتر از حد انتظار بوده است.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، نورالله بیرانوند، معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل ونقل راه آهن جمهوری اسلامی ایران در نوشتاری به بررسی راهکارهای عملی برای فعال سازی کریدورهای ریلی ایران و تقویت ترانزیت منطقه ای پرداخته است. نگارنده در این مطلب با نگاهی به موقعیت ژئواکونومیک ایران، نکاتی را پیرامون ظرفیت ۳کریدور اصلی ریلی ایران مطرح کرده است. این مطلب را در ادامه می خوانید:
فعال سازی کریدورهای بین المللی ریلی می تواند این وضعیت را به صورت بنیادین تغییر دهد. اتصال پایدار ایران به شبکه های حمل ونقل منطقه ای و جهانی، کشور را از یک «گذرگاه منفعل» به یک «هاب فعال لجستیک و ترانزیت» تبدیل می کند؛ هابی که نقشی تعیین کننده در معادلات ژئوپلیتیک، تعاملات اقتصادی منطقه ای و حتی موازنه های قدرت در آسیای جنوب غربی و اوراسیا ایفا می کند.
توسعه کریدورها تنها یک راهبرد حمل ونقل نیست، بلکه اقدامی ملی با آثار مستقیم در افزایش قدرت چانه زنی سیاسی، تقویت جایگاه ژئواکونومیک ایران، ایجاد هزاران شغل پایدار، افزایش درآمدهای ارزی، توسعه صنایع صادرات محور و بهره گیری از ظرفیت بازارهای پررونق آسیای میانه، قفقاز، هند، چین و روسیه است. فعال سازی این کریدورها می تواند سهم ایران از بازار خدمات لجستیک منطقه-که ارزش آن سالانه صدها میلیارد دلار برآورد می شود-را به طور چشمگیری افزایش دهد و به تقویت بنیان های مالی و ارزی کشور کمک کند.
ظرفیت ۳کریدور اصلی ریلی ایران
ایران سه کریدور کلیدی و استراتژیک در اختیار دارد که برای آینده اقتصادی کشور حیاتی هستند:
۱. کریدور شمال-جنوب
۲. کریدور شرق-غرب
۳. کریدور خلیج فارس-آسیای میانه
این کریدورها امکان اتصال ایران به چهار بازار بزرگ اوراسیا، اروپا، هند و چین را فراهم می کنند و کشور را در جایگاه یک مسیر ترانزیتی سریع، مقرون به صرفه و قابل اعتماد قرار می دهند. به طور بالقوه، ظرفیت مجموع این کریدورها می تواند ارزش تجاری سالانه ای بین ۱۴۰ تا ۲۶۰میلیارد دلار ایجاد کند.
جدول ۱ – برآورد ظرفیت بالقوه کریدورها
کریدور ریلی حجم بالقوه سالانه (میلیون تن) ارزش بالقوه سالانه (میلیارد دلار)
شمال-جنوب ۱۵ – ۲۵ ۷۰ – ۱۲۰
شرق-غرب ۱۰ – ۲۰ ۵۰ – ۱۰۰
خلیج فارس-آسیای میانه ۸ – ۱۵ ۲۰ – ۴۰
جمع کل ۳۳ – ۶۰ ۱۴۰ – ۲۶۰
به همین دلیل در برنامه هفتم توسعه، هدف بلندپروازانه ای برای رساندن حجم ترانزیت کشور به ۴۰میلیون تن تعیین شده است. بااین حال، پرسش اصلی این است که برای فعال سازی کریدورهای بین المللی ریلی ایران دقیقاً چه باید کرد؟
ضرورت اتخاذ رویکرد فراتر از توسعه فیزیکی
اگرچه تکمیل زیرساخت ها، برقی سازی مسیرها، رفع گلوگاه ها و تأمین ناوگان مناسب از ضرورت های انکارناپذیر محسوب می شود، اما اتکای صرف به این اقدامات کافی نیست. تجربه کشورهای موفق نشان می دهد که فعال سازی کریدورهای بین المللی نه تنها یک پروژه عمرانی، بلکه یک پروژه ملی چندبعدی است که باید همزمان در چهارسطح پیگیری شود:
۱. سطح سیاسی و دیپلماسی کلان
۲. سطح همکاری های بین المللی ریلی و گمرکی
۳. سطح بازاریابی، جذب بار و مدیریت تقاضا
۴. سطح توسعه فنی، زیرساختی و لجستیکی.
بنابراین تحقق هدف تبدیل ایران به هاب ترانزیت منطقه، مستلزم طراحی و اجرای یک طرح جامع و منسجم است که ابعاد سیاسی، بازرگانی، بازاریابی و فنی را یکجا پوشش دهد و در تمام سطوح حکمرانی و دیپلماسی کشور از آن حمایت شود. طرح فعال سازی کریدورهای بین المللی ریلی ایران حداقل باید چهارمحور اصلی اقدام به شرح زیر را در برگیرد:
محور اول- دیپلماسی و همکاری های بین المللی راهبردی
این محور بر ایجاد چارچوب های کلان سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای توسعه کریدورها تمرکز دارد.
اقدامات کلیدی:
• توافقات سیاسی دوجانبه، چندجانبه و منطقه ای: فعال سازی ظرفیت سازمان های بین المللی مانند شانگهای و بریکس برای توسعه تجارت و حمل ونقل، با تأکید بر مشارکت چین، هند و روسیه.
• فعال سازی سفارتخانه ها و نمایندگی های بازرگانی: بسیج دیپلماسی اقتصادی از طریق سفارتخانه ها و دفاتر بازرگانی ایران در کشورهای مسیر کریدور، برای ایجاد تعامل مستقیم بین تجار و جذب آن ها به کریدورهای ریلی ایران.
• تأمین مالی و سرمایه گذاری مشترک: توسعه همکاری های دوجانبه و چندجانبه برای جذب سرمایه و فاینانس جهت توسعه زیرساخت های کریدوری در ایران و کشورهای مسیر، با بهره گیری از صندوق های توسعه ای و بانک های بین المللی.
محور دوم- همگون سازی فنی، عملیاتی و فرایندی
این محور به هماهنگی اجرایی و فنی بین نهادهای دخیل در فرایند ترانزیت می پردازد.
اقدامات کلیدی:
• همکاری بین راه آهن های کشورهای مسیر کریدور: ایجاد مکانیسم های مدیریت مشترک، شامل یکپارچه سازی زمان سیر، تعرفه های حمل شفاف و هماهنگ و استقرار سیستم تبادل الکترونیکی داده ها بین راه آهن ها.
• هماهنگی های گمرکی و مرزی: اجرای پروژه های مشترک با گمرکات و مرزبانان کشورهای همسایه برای کاهش تشریفات زائد، تسریع عبور کالا و ساده سازی تبادل واگن ها.
• هماهنگی استانداردها: توافق بر سر استانداردهای فنی زیرساخت، ناوگان و روش های حمل، از جمله عرض خطوط و انواع واگن های قابل تبادل.
محور سوم- بازاریابی هدفمند و مدیریت تقاضا ( STP )
جذب بار و مشتری برای کریدورها نیازمند استراتژی بازاریابی دقیق و مبتنی بر داده است. چارچوب STP شامل سه مرحله اصلی است:
۱- بخش بندی بازار ( Segmentation )
تقسیم بازار به بخش های قابل مدیریت براساس نوع کالا و نیازهای مشتریان، شامل:
-کانتینرهای زمان حساس
-کالاهای فله ای
-محصولات پتروشیمی
۲- هدف گذاری ( Targeting )
انتخاب بخش های جذاب و دارای مزیت رقابتی برای تمرکز منابع و سرمایه گذاری.
کریدور شمال-جنوب به دلیل صرفه جویی زمانی، اولویت نخست قرار می گیرد.
۳- جایگاه یابی ( Positioning )
-ایجاد تصویر ایران به عنوان مسیر زمینی سریع، قابل اطمینان و مقرون به صرفه در ذهن مشتریان و تصمیم گیرندگان لجستیکی.
-تقویت برند کریدورهای ایران در بازارهای اوراسیا و جنوب و شرق آسیا، با تاکید بر همکاری های کلیدی با چین، هند و روسیه.
اقدامات عملیاتی STP :
• تدوین بسته های خدماتی اختصاصی برای انواع کالا و مشتریان با توجه به نیازهای زمانی و حجم محموله.
• برگزاری رویدادهای تخصصی و نمایشگاه های بین المللی لجستیک برای معرفی ظرفیت های کریدورها و جذب سرمایه گذاران خارجی.
• استفاده از داده های تحلیلی و تخمینی برای برآورد حجم بار و ارزش اقتصادی بالقوه کریدورها.
محور چهارم- توسعه و نوسازی زیرساخت ریلی کریدوری
این محور به توسعه فیزیکی شبکه ریلی و افزایش ظرفیت حمل ونقل بین المللی اختصاص دارد.
اقدامات کلیدی:
• تکمیل و تقویت کریدور شمال-جنوب:
-تکمیل محور رشت-آستارا برای اتصال کامل به شبکه قفقاز.
-دوخطه سازی و برقی سازی محور سرخس-بندرعباس به عنوان شریان اصلی کریدور.
-تکمیل خط چابهار-زاهدان برای اتصال بندر اقیانوسی چابهار به شبکه سراسری.
• تکمیل و تقویت کریدور شرق-غرب:
-دوخطه سازی و برقی سازی محور سرخس-تبریز-چشمه ثریا برای افزایش ظرفیت و سرعت مسیر ارتباطی با اروپا.
• رفع سایر گلوگاه ها: تکمیل پروژه های خطوط دوم در مسیرهای پرترافیک و نوسازی ناوگان لکوموتیو و واگن.
• توسعه پایانه های ریلی-دریایی در بنادر: تجهیز بنادر چابهار و بندرعباس برای بارگیری مستقیم کالا از کشتی به قطار.
• توسعه و احداث هاب های لجستیک: ایجاد و توسعه مراکز لجستیک درنقاط مرزی و همچنین مناطق مهم در امتدادکریدورها
• مکانیزاسیون فرایندهای بارگیری و انبارداری: استفاده از سیستم های خودکار و فناوری های روز برای کاهش زمان توقف و افزایش بهره وری.
نتیجه گیری
فعال سازی کریدورهای ریلی ایران یک پروژه ملی است که تنها با تعامل هوشمندانه با جهان و سرمایه گذاری همزمان در چهارمحور مستقل اما مکمل امکان پذیر می شود. دیپلماسی و توافقات بین المللی بستر قانونی و امنیتی را فراهم می کند، همگون سازی فنی و عملیاتی جریان کالا را روان می سازد، بازاریابی و مدیریت تقاضا مشتری جذب می کند، توسعه زیرساخت ریلی، بستر حرکت را آماده می سازد و توسعه لجستیک ارزش افزوده نهایی را ایجاد می کند.
حرکت همزمان در این چهارمحور، ایران را به قطب ترانزیت منطقه تبدیل کرده و درآمدهای ارزی پایدار را برای کشور به ارمغان خواهد آورد. نقش کلیدی کشورهای چین، هند و روسیه در توسعه و بهره برداری از کریدورها، تعیین کننده ظرفیت ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی اوراسیاست.
