قطار حومه ای گلبهار مشهد کی به پایان می رسد؟
قطارحومه ای گلبهار به مشهد یکی از پروژه های حمل ونقلی مهم استان خراسان رضوی است که از کلنگ زنی آن بیش از یک دهه می گذرد، اما همچنان به مرحله بهره برداری نرسیده است.
به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، به حرکت درآمدن این قطار حومه ای علاوه بر کاهش ترافیک بین شهری به کاهش تصادفات و در نتیجه ارتقای ایمنی مسیر جاده ای نیز کمک خواهد کرد. با این حال، طرحی که از ۱۳سال قبل در دست احداث است، هنوز به سرانجام نرسیده و زمان بهره برداری از آن طبق وعده متولی دولتی پروژه، به شرط تامین مالی، به بهار ۱۴۰۷ خواهد رسید.
وزیر راه و شهرسازی در جریان سفر اخیر خود به خراسان رضوی، گزارشی از پیشرفت پروژه قطار حومه ای مشهد گلبهار دریافت کرد؛ پروژه ای که بیش از یک دهه از کلنگ زنی آن می گذرد ولی هنوز در انتظار سوت قطار است. این پروژه در ابتدا به عنوان یکی از طرح های استراتژیک حمل ونقل ریلی شرق کشور معرفی و در سال ۱۳۹۱ کلنگ زنی شد، اما مشکلات مالی و اجرایی موجب کندی سرعت اجرای و پیشرفت آن شد. با وجود خلف وعده های مکرر درباره تکمیل این پروژه، اکنون وزارت راه و شهرسازی با اولویت دهی به پروژه های ریلی به ویژه قطارهای حومه ای، تلاش دارد نقصان بزرگ شهرهای جدید در حوزه زیرساخت حمل ونقل را برطرف کند.
شهر جدید گلبهار در ۳۵کیلومتری شمال غربی کلان شهر مشهد قرار دارد. این شهر از جنوب به سلسله کوه های بینالود و از شمال به کوه های هزار مسجد منتهی شده و به علت قرار گرفتن بین دو رشته کوه، آب وهوای نسبتا دلچسبی دارد. جمعیت پذیری گلبهار با وسعت حدود چهار هزار هکتار، ۲۰۰هزار نفر پیش بینی شده و تا ۴۳۰هزار نفر، قابل توسعه است. خط ریلی مشهد گلبهار نیز از محدوده وکیل آباد در مشهد آغاز شده و با طی مسافت ۴۰کیلومتر به شهر جدید گلبهار می رسد. در طرح توسعه این خط، مسیر تا شهر چناران نیز ادامه خواهد یافت که طول کلی آن را به ۴۶کیلومتر می رساند، اما تمرکز فعلی بر تکمیل و راه اندازی مسیر مشهد گلبهار در زمان بندی ۳۶ماهه است.
بر اساس اعلام مجری پروژه، میزان پیشرفت فیزیکی قطار حومه ای مشهد گلبهار تاکنون به ۳۷درصد رسیده و به لحاظ مراحل اجرایی، زیرسازی مسیر تکمیل شده است و تنها بخش باقی مانده از آن، تونل چهارکیلومتری است. همچنین روسازی مسیر در انتظار انتخاب پیمانکار است که به گفته مجری پروژه، به زودی انتخاب می شود.طبق برآوردها، راه اندازی این خط ریلی می تواند زمان سفر بین مشهد و گلبهار را که در حال حاضر به طور میانگین حدود یک ساعت و ۴۰دقیقه است و بعضا در زمان های پرترافیک، به دو ساعت و نیم هم می رسد، به حدود ۴۰دقیقه کاهش دهد؛ امری که برای ده ها هزار نفر از ساکنان گلبهار، کارگران شهرک های صنعتی، کارمندان و دانشجویان ساکن در این شهر که ناگزیر به سفرهای مکرر بین شهر مادر و حومه هستند، اهمیت زیادی دارد. کاهش ۶۲۷ میلیون لیتری مصرف سالانه بنزین، صرفه جویی در زمان سفرهای روزمره حومه نشین ها، کاهش حجم ترافیک جاده ای و به دنبال آن کاهش ۱۷۸۸ تن انتشار آلاینده در هوا به صورت سالیانه، از مواهب برجسته پروژه است که می تواند به بهبود کیفیت زندگی ساکنان گلبهار و شهرهای اطراف کمک کند.
در ابتدای دهه ۹۰ قرار بود این خط حومه ای با فاینانس خارجی تامین مالی شود. با این حال، خروج پیمانکار چینی به دنبال تحریم ها و نوسان ارزی طی چند سال اخیر، مسیر تامین مالی پروژه را تغییر داد؛ به نحوی که دولت به رغم محدودیت ها، به استفاده از منابع داخلی تمایل نشان داد. به این ترتیب اکنون بخشی از این پروژه از محل بودجه عمومی کشور و بخشی از محل منابع شرکت عمران شهرهای جدید مانند مولدسازی اراضی در اختیار این شرکت، تامین مالی می شود.
فازبندی عملیات عمرانی
قطار گلبهار در فاز نخست، با قطارهای سالنی (ریل باس) که در شبکه قطار حومه ای مرسوم است به بهره برداری خواهد رسید، اما زیرساخت ها به گونه ای طراحی شده که امکان برقی شدن خط در آینده فراهم باشد. هزینه تکمیل این فاز به قیمت امروز حدود هفت همت برآورد می شود، درحالی که اجرای کامل به صورت قطاربرقی نیازمند ۱۷همت سرمایه گذاری است و تحقق آن بدون جذب منابع مالی پایدار و مدیریت دقیق پروژه غیرممکن است. یکی از نقاط قوت پروژه، طراحی آن برای اتصال به خطوط داخلی متروی مشهد است. بر اساس طراحی اولیه قرار است این خط با خطوط یک و سه متروی مشهد تقاطع و امکان تبادل مسافر داشته باشد. این اتصال، بار مسافری بین خطوط شهری و حومه ای را به طور مناسب توزیع کرده و مسافران از دو ایستگاه مترو می توانند به طور مستقیم به شبکه راه آهن دسترسی پیدا کنند.
این اتصال به کاهش ازدحام ایستگاه های مرکزی متروی مشهد کمک خواهد کرد و دسترسی سریع و راحت به شبکه ریلی را برای مسافران تضمین می کند. بر اساس تازه ترین برنامه ریزی ها که پس از رفع موانع تامین مالی صورت گرفته است، این پروژه باید در بهار ۱۴۰۷ به بهره برداری برسد. برای بهره برداری از این پروژه در فاز اول در زمان شروع طرح، یک رام قطار هشت واگنه و در فاز دوم نیز ۲ رام قطار دیگر به این خط افزوده می شود. نکته مهم این است که تامین قطار جدید برای خط یاد شده، از ابتدا در پروژه پیش بینی شده و قرار نیست این خط با قطار قرضی افتتاح شود.
کارگران مشغول کارند
راه اندازی قطار مشهد گلبهار فقط تسهیلگر حمل ونقل حومه نشین ها نیست؛ بلکه می تواند آثار گسترده اقتصادی و اجتماعی در منطقه داشته باشد. جمعیت شهر جدید گلبهار به عنوان یکی از شهرهای اقماری واقع در حومه مشهد، در سال های اخیر رشد چشم گیری داشته و جمعیت آن اکنون به ۱۲۰هزار نفر رسیده است. برآورد می شود که جمعیت این شهر در افق طرح به ۴۳۰هزار نفر برسد. همچنین قطار حومه ای مشهد گلبهار به طور میانگین روزانه تقاضای سفر ۵۴هزار نفر در هر سفر را پاسخ می دهد. به این ترتیب اتصال گلبهار و سپس چناران در مجاورت آن به شبکه ریلی، فرصت های تازه ای برای جذب سرمایه گذاری، توسعه صنعتی و افزایش اشتغال در این شهرهای کوچک فراهم خواهد کرد. این اتصال ریلی همچنین امکان توسعه گردشگری، تسهیل جابه جایی نیروی کار و تقویت پیوندهای اقتصادی بین شهرستان های استان خراسان رضوی را فراهم می کند.
شرکت عمران شهرهای جدید تاکید دارد که پروژه قطار حومه ای گلبهار پس از یک دوره غیرفعال شدن کارگاه های عمرانی، اکنون با سرعت قابل قبول در حال اجراست. با این حال، استفاده از منابع مالی غیرنقد روی سرعت پیشرفت این پروژه اثرگذار است.
طبق وعده مسوولان، بهره برداری از این خط ریلی در قالب ریل باس تا پایان دولت چهاردهم انجام خواهد شد و شهروندان گلبهار و مشهد اکنون چشم انتظار تحقق این وعده هستند. در صورت بهره برداری، این خط ریلی می تواند بخشی از بار سنگین ترافیک را از دوش جاده پرحادثه مشهد گلبهار بردارد، زمان سفر را کاهش دهد و تحولی جدی در حمل ونقل استان خراسان رضوی رقم بزند. البته تحقق این اهداف منوط به تخصیص پایدار منابع مالی و مدیریت دقیق اجرایی خواهد بود.
آسیب مولدسازی
با وجود شتاب گرفتن عملیات اجرایی، نگرانی اصلی همچنان نحوه تامین مالی پروژه است. طبق اعلام مجریان پروژه، یکی از منابع اصلی تامین مالی پروژه قطارحومه ای مشهد گلبهار، منابع غیرنقد و تکیه بر تهاتر اراضی و املاک در اختیار شرکت عمران شهرهای جدید است. این روش تامین مالی هم به دلیل دیرنقدشوندگی و هم به خاطر تبدیل شدن به ابزار «مولدسازی»، چالش های تازه ای را رقم می زند.
الحاق اراضی به شهرهای جدید و تغییر کاربری زمین ها به عنوان راهکار تامین مالی، در عمل به شکل توسعه افقی شهرها بروز و ظهور پیدا می کند؛ مدلی معیوب که تبعات آن از ناترازی انرژی و کمبود منابع آب تا گسترش نامتوازن سکونتگاه ها را شامل می شود و همه اینها بدین معناست که الحاق اراضی به شهرها با هدف مولدسازی که عمدتا به شکل تغییر کاربری انجام می شود و ایجاد امکان تهاتر ملکی برای پرداخت هزینه اجرای پروژه های عمرانی به پیمانکاران، نارسایی بیشتر امکانات را در میان مدت به دنبال دارد. از این منظر، اگرچه قطار حومه ای مشهد گلبهار می تواند امیدی برای بهبود حمل ونقل ایمن، سریع و پاک برای حومه نشین های استان خراسان رضوی باشد، اما پایداری تامین مالی و پرهیز از راهکارهای پرهزینه توسعه ای، شرط تحقق واقعی این دستاورد خواهد بود.
