◄ «ایران» نقطه کلیدی برای کریدور خلیج‌ فارس- دریای سیاه

ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه خود به عنوان نقطه اتصال خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر، دریای سیاه و مدیترانه، ابتکار کریدور خلیج فارس–دریای سیاه را در سال ۲۰۱۶ مطرح کرد. این پروژه چندوجهی اکنون با توافق های جدید ایران و ارمنستان و حمایت های اتحادیه اروپا وارد مرحله عملیاتی تر شده و می تواند مسیر جایگزین برای تجارت بین المللی و اتصال هند به اروپا باشد.

به گزارش تین نیوز، تا امروز ۸ آذر ۱۴۰۴ (۲۹ نوامبر ۲۰۲۵)، تازه ترین خبرها نشان می دهد کریدور بین المللی خلیج فارس–دریای سیاه همچنان در دستور کار ایران، ارمنستان و اتحادیه اروپا قرار دارد. ایران توافق های جدیدی با ارمنستان برای توسعه زیرساخت ها امضا کرده و اتحادیه اروپا نیز حمایت های اقتصادی خود از این مسیر را افزایش داده است.

تازه ترین تحولات کریدور خلیج فارس–دریای سیاه (۲۰۲۵)

• توافق ایران و ارمنستان بر سر پروژه های حمل ونقل جدید: در مرداد ۱۴۰۴، وزیر راه و شهرسازی ایران از توافق با ارمنستان برای ساخت پل دوم نوردوز و بازسازی پایانه های مرزی خبر داد. این پروژه ها بخشی از برنامه اتصال خلیج فارس به دریای سیاه از طریق ایران و ارمنستان هستند.

• تمرکز بر کاهش هزینه های حمل ونقل: توافق ایران و ارمنستان شامل بسته ای برای کاهش هزینه های ترانزیت کامیون های ایرانی و تسهیل عبور بار از مرزهاست.

• اولویت ایران در همکاری با کشورهای حاشیه دریای خزر: وزیر خارجه ایران در آبان ۱۴۰۴ اعلام کرد که روابط با کشورهای خزر برای تهران اولویت راهبردی دارد و این سیاست در کنار کریدور خلیج فارس–دریای سیاه دنبال می شود.

• تحلیل های بین المللی: مؤسسه خاورمیانه (MEI) در نوامبر ۲۰۲۴ این کریدور را به عنوان یک مسیر جایگزین برای تجارت ایران–اروپا معرفی کرد، اما هشدار داد که ریسک های ژئوپلیتیکی و رقابت منطقه ای می تواند مانع اجرای کامل آن شود.

اهمیت راهبردی برای ایران و هند

هند به عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ جهان، پس از بحران کانال سوئز در سال ۲۰۲۱ و جنگ روسیه–اوکراین، به دنبال مسیر دوم برای اتصال به اروپا است. نشست های سه جانبه ایران، هند و ارمنستان نشان دهنده تمایل دهلی نو به استفاده از این کریدور است. در سال ۲۰۲۵ نیز هند بار دیگر بر اهمیت این مسیر تأکید کرده و آن را جایگزینی راهبردی برای مسیرهای محدودشده شمال–جنوب دانسته است.

ارمنستان یکی از ذی نفعان اصلی این پروژه است و به دنبال بهره برداری اقتصادی و سیاسی در برابر آذربایجان و ترکیه است. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ پنج طرح اقتصادی برای توسعه زیرساخت های حمل ونقل در منطقه سیونیک ارمنستان تصویب کرد که شامل احداث بزرگراه جدید ارمنستان–ایران می شود. در سال ۱۴۰۴ نیز خبر توافق ایران و ارمنستان برای ساخت پل دوم نوردوز و بازسازی پایانه های مرزی منتشر شد؛ اقدامی که می تواند ظرفیت ترانزیت این مسیر را افزایش دهد.

• هند همچنان این کریدور را جایگزین کانال سوئز می داند، به ویژه پس از جنگ اوکراین که مسیر شمال–جنوب به روسیه محدود شد.

• ایران با این کریدور می تواند چهار حوزه دریایی (خلیج فارس، عمان، خزر، دریای سیاه و مدیترانه) را به هم متصل کند و جایگاه خود را در تجارت اوراسیا تثبیت نماید و به عنوان نقطه اتصال چهار حوضه دریایی کلیدی مطرح می شود.

• ارمنستان به دنبال بهره برداری سیاسی و اقتصادی از این مسیر است، هرچند کمبود زیرساخت ها همچنان چالش اصلی باقی مانده است.

• همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) از طریق کریدورهای خلیج فارس–دریای سیاه و شمال–جنوب تقویت خواهد شد.

• توافق نامه تجارت ترجیحی ایران و EEU در سال ۲۰۱۹ اجرا و در ۲۰۲۲ به تجارت آزاد کامل ارتقا یافت.

• توافق های تازه ایران و ارمنستان در سال ۱۴۰۴ شامل کاهش هزینه های ترانزیت کامیون های ایرانی و تسهیل عبور بار از مرزهاست.

• ایران می تواند با این مسیر، وابستگی به آذربایجان و ترکیه را کاهش داده و گزینه های جدیدی برای اتصال به اروپا ایجاد کند.

• پس از اعلام دریای سیاه به عنوان منطقه پرخطر جنگی، ایران فرصت جذب ترانزیت محصولات راهبردی مانند غلات را از خاک خود دارد.

وضعیت این پروژه تا پایان آبان و اوایل آذر ۱۴۰۴، کریدور خلیج فارس–دریای سیاه وارد مرحله عملیاتی تر شده است:

• توافق های زیرساختی ایران و ارمنستان در حال اجراست.

• اتحادیه اروپا حمایت های اقتصادی از ارمنستان را افزایش داده.

• ایران این مسیر را در کنار کریدور شمال–جنوب به عنوان ابزار تثبیت جایگاه ترانزیتی و سیاسی خود دنبال می کند.

چالش ها و ضرورت ها

ایران برای بهره برداری از موقعیت جغرافیایی خود باید هرچه سریع تر کریدورهای شمال–جنوب و خلیج فارس–دریای سیاه را فعال کند. این امر نیازمند:

• توافق های چندجانبه در حوزه ترانزیت، گمرک، بیمه و بانکی.
• استفاده از ظرفیت سازمان های منطقه ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای.
• تکمیل حلقه های ارتباطی و زیرساختی در داخل کشور و همکاری با شرکای منطقه ای.

کریدور خلیج فارس–دریای سیاه اکنون با توافق های تازه ایران و ارمنستان و حمایت های اتحادیه اروپا وارد مرحله عملیاتی تر شده است. این مسیر می تواند ایران را به محور اصلی اتصال خاورمیانه، قفقاز جنوبی و اروپا تبدیل کند. تحقق این ابتکار علاوه بر منافع اقتصادی، جایگاه سیاسی ایران را در معادلات منطقه ای تقویت خواهد کرد. با این حال، موفقیت آن نیازمند سرمایه گذاری زیرساختی، همکاری چندجانبه و مدیریت تنش های سیاسی در قفقاز جنوبی است.