معافیت نفتی ایران تمدید می‌شود؟

علیرضا سلطانی *: سند دخل و خرج کشور در سال آینده، این روزها در مجلس در حال بررسی است. سندی که در مقایسه با بسیاری از کشورها که ماهیت توسعه‌ای دارند و برخلاف ظاهر آن، بیشتر رنگ‌وبوی تحریم به خود گرفته و ماهیت انقباضی آن بیشتر به چشم می‌خورد. به طور طبیعی متغیری که بیش از همه مسائل و مباحث بودجه 98 را در محافل تصمیم‌گیری و کارشناسی تحت تأثیر قرار داده است، فروش نفت، درآمدهای نفتی و به طور مشخص اثرات تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بر تولید و صادرات نفت کشور است.

سؤال و به عبارت بهتر نگرانی بزرگ این است که آیا ایران قادر خواهد بود از سد تحریم‌های آمریکا بگذرد و نفت خود را همچنان در بازارهای جهانی عرضه کند؟ روند تحریم‌های آمریکا در حوزه نفت چه تأثیری بر کمیت و کیفیت صادرات نفت و به‌تبع آن کاهش درآمدهای نفتی و نهایتا کسری بودجه شدید در ایران خواهد گذاشت؟ و به طور مشخص آیا معافیت‌های نفتی آمریکا پس از گذشت موعد شش‌ماهه کنونی بار دیگر تمدید می‌شود یا خیر؟ نگرانی اخیر در حالی تشدید شده است که نقل‌قول‌های رسمی و غیررسمی از زبان مقام‌های آمریکایی حاکی از تمدید‌نشدن طرح معافیت‌های آمریکا برای مشتریان نفتی ایران است.

پیش‌بینی دقیق تحولات آینده بازار نفت و تمهیداتی که آمریکا و ایران در جنگ نفتی در پیش گرفته‌اند یا می‌گیرند، سخت و دشوار است. واقعیت این است که تحولات ماه‌های آینده بازار نفت و سیاست‌های دو دولت آمریکا و ایران در این حوزه، انحصارا در ید اختیار دو کشور مزبور نیست و عوامل مختلفی تحولات آتی بازار نفت و به‌تبع آن سیاست‌های ایران و آمریکا را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از سوی دیگر، الزامات و تحولات بازار نفت، قدرت مانور دولت آمریکا علیه ایران و اعمال تحریم‌های نفتی این کشور را کاهش داده است.

از سوی دیگر تحریم نفت ایران برخلاف دوره گذشته برای تحریم‌کنندگان و بازار نفت هم سخت و هم پرهزینه است. دولت آمریکا در یک سال گذشته نتوانسته اجماع سیاسی لازم علیه ایران را ایجاد کند و صرفا از طریق فشارها و تهدیدات اقتصادی، سیاست‌های تحریمی خود علیه ایران را به کشورهای مختلف آن هم با هزینه زیاد تحمیل کرده است. این به معنای پایین‌بودن سطح تأثیر سیاست‌های تحریمی آمریکا علیه ایران نیست. دولت ترامپ با قدرت سیاست‌های تحریمی خود را دنبال می‌کند اما باید در نظر داشت که عوامل محدود‌کننده قدرت مانور آن هم زیاد است. دولت ترامپ اگر امکان و توان لازم را داشت، نه فرصت‌های شش‌ماهه برای تحریم در نظر می‌گرفت و نه معافیت‌های شش‌ماهه خرید نفت را برای هشت کشور خاص اعمال می‌کرد.

عواملی نظیر الزامات قیمتی بازار نفت که برای ترامپ از اهمیت زیاد به‌خصوص در حوزه قیمت فراورده‌های سوختی در داخل این کشور برخوردار است و همچنین توجه به منافع کشورهای مختلف خریدار نفت ایران به لحاظ همراهی با آمریکا در بلندمدت، دست دولت ترامپ را برای تحقق شعار «به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران» بسته و آن را غیرواقعی کرده است. در کنار این مواضع نفتی دو کشور عربستان و روسیه و میزان همکاری آنها با سیاست‌های کلان نفتی آمریکا در حوزه بازار جهانی نفت (به‌حاشیه‌راندن اوپک در مدیریت بازار نفت) و نه الزاما تحریم‌های نفتی ایران نیز تعیین‌کننده است؛ مواضعی که در ماه‌های اخیر حداقل برای آمریکایی‌ها ناامیدکننده بوده است. 

*کارشناس اقتصاد انرژی