تحلیل بحران نقدینگی در صنعت هوانوردی پس از وقفه بی سابقه در عملیات پروازی ایران
جنگ ۱۲ روزه و تبعات آن، وقفه ای بی سابقه به مدت ۲۱ روز در عملیات پروازی ایران ایجاد کرد که نه تنها مسیرهای هوایی را مختل ساخت، بلکه اکوسیستم اقتصادی متصل به صنعت هوانوردی، از شرکت های هواپیمایی و فرودگاه ها گرفته تا خدمات زمینی، آژانس ها و زنجیره تأمین را با یک شوک سنگین مواجه کرد.
خلیل الله معمارزاده: جنگ ۱۲ روزه و تبعات آن، وقفه ای بی سابقه به مدت ۲۱ روز در عملیات پروازی ایران ایجاد کرد که نه تنها مسیرهای هوایی را مختل ساخت، بلکه اکوسیستم اقتصادی متصل به صنعت هوانوردی، از شرکت های هواپیمایی و فرودگاه ها گرفته تا خدمات زمینی، آژانس ها و زنجیره تأمین را با یک شوک سنگین مواجه کرد. پیامد این اختلال، یک بحران نقدینگی گسترده بود که نه به صورت تدریجی، بلکه ناگهانی و سراسری در تمامی سطوح سیستم بروز یافت.
صنعت هوانوردی ایران که پیش تر نیز تحت فشارهای ساختاری، کلاف های متداخل تحریم های بین المللی، محدودیت های ارزی، بدهی های انباشته، فرسودگی ناوگان، بحران مدیریتی و شایسته سالاری، نرخ های ناپایدار خدمات و عدم دسترسی به منابع تأمین مالی پایدار قرار داشت، حالا با گسست موقت جریان درآمدی عملیاتی مواجه شده است. حتی شرکت هایی که پیش از این، برنامه های منطقی برای چرخش مالی و مدیریت منابع داشتند، حالا در شرایطی قرار گرفته اند که درآمد روزمره شان ناگهان متوقف شده و بدهی های جاری همچنان ادامه داشته و در حال افزایش است.
در واکنش به این وضعیت، بسیاری از شرکت ها ناچار می شوند به روش های تأمین مالی کوتاه مدت و پرهزینه از طریق چارترکنندگان، آژانس ها یا تسویه های نقدی فوری و یا روش های انقباضی غیرکارآمد کاهش هزینه های عملیاتی مانند کاهش پرسنل یا کاهش سطح حقوق و دستمزدها یا پرداخت با تأخیر آنها متوسل شوند؛ شیوه هایی که نه تنها هزینه تمام شده منابع مالی و عدم رضایت سرمایه های انسانی را به شدت افزایش می دهد، بلکه استقلال و عزت نفس مالی و عملیاتی شرکت را نیز تضعیف می کند. در عمل، این تأمین مالی اضطراری بیشتر شبیه پیش فروش نقدی و تعهدآور صندلی ها بوده که فرصت مانور درآمدی را در آینده محدود می کند یا تسکین موقتی است که پیامدهای بعدی را مخرب تر می کند، اگر به این دردها درست پاسخ داده نشوند؛ اما همین بحران با پاسخ درست می تواند فرصتی ارزشمند برای بازآفرینی و پوست اندازی تجدیدساختار کارآمد برای آنانی باشد که می خواهند متمایز باشند.
از سوی دیگر، زیرساخت های رسمی تأمین مالی در ایران، چه در نظام بانکی و چه در بازار سرمایه، هنوز نتوانسته اند راهکارهای مؤثری برای نیازهای خاص صنعت هوانوردی ارائه دهند که عمدتا مربوط به عدم شفافیت و سلامت مالی خود مجموعه های فعال در صنعت هوانوردی ایران برمی گردد. شرایط کلان اقتصادی کشور، خروج سرمایه عمومی از بورس، جهت گیری مردم به سوی صندوق های سود ثابت یا اوراق با تضامین دولتی جهت مدیریت ریسک، عدم توسعه ابزارهای مالی نوین و نبود تعامل مؤثر میان صنعت و نهادهای مالی، همگی منجر به فقدان دسترسی سریع و مؤثر به نقدینگی سالم و صحیح شده اند.
در چنین فضایی، نقدینگی برای شرکت های هواپیمایی ایران و شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران که پایه هزینه ای ثابت بسیار بالایی دارند، دیگر صرفاً یک شاخص مالی نیست؛ بلکه عنصر حیاتی بقای عملیاتی و حفظ تاب آوری سازمانی محسوب می شود تا بتوانند از قبل عملیات پروازی، هزینه های ثابت بالای خود را سرشکن نمایند. اگر این بحران صرفاً با نگاه سنتی و واکنشی مدیریت شود، می تواند به موج دوم بحران ها منجر شود: تعویق پرداخت حقوق، تعلیق پروازها، تعلیق تعمیرات ناوگان، از دست رفتن اسلات های بین المللی ناشی از بدهی، افزایش ریسک های ایمنی و از همه مهم تر، کاهش اعتماد مشتریان و نهادهای دولتی به ثبات عملیات پروازی.
اکنون زمان آن است که به جای واکنش های مقطعی، به طراحی و استقرار یک نظام مالی هوشمند اندیشیده شود؛ نظامی که در بخش دوم این مجموعه به آن پرداخته خواهد شد.
* خلیل الله معمار زاده ( محمد معمار) کارشناس هوانوردی
