◄ حمل ونقل در آیات قرآن / بخش نخست

وبلاگ تین نیوز، امیر جعفرپور | بالادستی ترین سند جامعه انسانی و كشور ما كلام خداوند، قرآن عظیم است. قرآن كریم در سوره های مختلف به اهمیت حمل ونقل اعم از تجهیزات و زیرساختهای حمل ونقل اشاره نموده و در آیه های متعدد به اهمیت مدیریت و هدایت امور تاكید نموده است: 

در مورد سیر و حمل ونقل در سوره یونس، آیه 22 می فرماید: «هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُكُم فِی البَرِّ و البَحرِ»، ترجمه: او كسی است كه شما را در خشكی و دریا سیر می دهد. در آیه 7 سوره نحل: «و تَحمِل أثقالَكُم إلی بَلَدٍ لَم تَكُونوا بالِغیهِ إلاّ بِشِقِّ الأنفُسِ»، ترجمه: بارهای شما را به شهری می برند كه جز با مشقّت بدن‏ها نمی‏توانستید به آن برسید. همچنین در آیه 53 سوره طه آمده است:«الَّذی جَعَلَ لَكُمُ الأرضَ مَهداً و سَلَكَ لَكُم فِیها سُبُلاً»، ترجمه: همان خدایی كه زمین را گاهواره شما قرار داد و راه‏هایی برای شما در آن پدید آورد. از سویی در آیات «انهما لَبِاِمَامٍ مُبین(آیه78 سوره حجر)» و «کُلَّ شَیئٍ اَحصَینَاهُ فی اِمَامٍ مُبین(آیه12سوره یس)»، كه امام مبین به معنی بزرگراه و راه اصلی است مورد توجه قرار گرفته است]1 [.

آیات بسیاری به مسئله حمل ونقل و راه به عنوان یک نعمت توجه داده و از مردمان می خواهد که خداوند را بدان شکر و سپاس گویند. از جمله این آیات می توان به 15 سوره نحل، 53 و 54 سوره طه، 31 و 32 سوره انبیاء، 10 سوره زخرف و نیز 19 و 20 سوره نوح اشاره کرد. در همه این آیات خداوند به ایجاد و انشاء راه ها در میان کوه ها و دره ها اشاره می کند که شرایط مناسبی برای کوچ و ترابری انسان فراهم آورده است و انسان ها بایدبه این آیات و نشانه های الهی سپاسگزار خداوند بوده و به درستی از این نعمت های بزرگ الهی بهره گیرند.

از آن جایی که امنیت در راه ها اصلی اساسی است و انسان ها به سبب قرار گرفتن در محیط های ناشناس و دوری از آبادی ها نمی توانند مقصد و مقصود خویش را به درستی بیابند و احتمال گم شدن می رود، نعمت ستارگان را برای تامین امنیت راه ها مطرح می سازد(نحل آیه 16).

در آیات 5 و 6 و 7 سوره نحل به مسئله چارپایان به عنوان ابزارهای مناسب ترابری اشاره می کند و می فرماید: «چهارپایان را برایتان بیافرید، ... بارهایتان را به شهرهایی که جز به رنج تن بدانها نتوانید رسید، حمل می کنند، زیرا پروردگارتان رئوف و مهربان است». این ها ابزارهای ترابری زمینی است که خداوند برای جا به جایی و حمل و نقل بشر آفریده که کارکردهای دیگری نیز دارند.

از دیگر نعمت هایی که خداوند به بشر ارزانی داشته است می توان به حمل و نقل دریایی و راه های دریایی اشاره کرد. خداوند در آیه 32 سوره شوری به ساخت کشتی اشاره می کند که همانند کوه ها و پرچم هایی افراشته در دریا و روی آب حرکت می کنند و امکان حمل و نقل دریایی را برای بشر فراهم می آورند: «از نشانه های قدرت او کشتی های چون کوه پیکری است که در دریاها روانند». از آن جا که کوه ها در خشکی همانند علامت و نشانه ای برای رهروان می باشد کشتی ها را به کوه هایی که همانند نشانه و علامت به چشم می آیند تشبیه و همانند کرده است. در آیه بعدی آمده است که این حرکت و جریان کشتی به بادی است که خود نعمتی بزرگ از نعمت های الهی می باشد و انسان بایدشاکر و سپاسگزار این نعمت باشد: «اگر بخواهد، باد را نگه می دارد تا کشتی ها بر روی دریا از رفتن باز مانند هر آینه در این برای صابران شکرگزار عبرت و پندهایی است». در آیه 24 سوره الرحمن به کشتی های بادبان دار اشاره کرده و می فرماید: «و او راست در دریا سفینه های بادبان دار بلند همچون کوه ها». اما این که چرا خداوند ساخت کشتی را که انسان آن را ساخته به خود نسبت می دهد و خواهان سپاسگزار از این نعمت می شود بدین جهت است که تمامی سبب هایی که در ساختن کشتی دخالت دارند، و شعور انسان همه مخلوق خدا و مملوک اوست، و نتیجه عمل انسان هم (کشتی یا چیز دیگر) ملک خدای تعالی است. پس منعم حقیقی کشتی ها به انسان، خدا است، چون به انسانها الهام کرد که چگونه کشتی بسازند و راه استفاده از منافع بسیار آن را او الهام فرمود. آیه 37 سوره هود و نیز 27 سوره مومنون به کشتی بزرگ و ترابری که حضرت نوح(ع) ساخته اشاره می کند و توضیح می دهد که علم و دانش ساخت کشتی را خداوند به حضرت نوح به وحی مستقیم الهی آموخته است: «به او وحی کردیم که کشتی را در حضور ما و به الهام ما بساز». بنابراین نقشه و طرح کلی ساخت کشتی از سوی خداوند وحی می شود و حضرت نوح (ع) زیرنظر خداوند و وحی او هر بخش از کشتی را می سازد. این گونه است که خداوند کشتی ها و راه های دریایی و زمینی و وسایل و ابزارهای ترابری چون چارپایان و کشتی را به عنوان نعمت های الهی برای بشر می شمارد که منافع بسیاری برای بشر دارد که از جمله توسعه تمدنی و فرهنگی و به سخنی دیگر توسعه همه جانبه بشر را سبب می شود.

بی گمان توسعه راه ها در تکامل و پیشرفت تمدنی و فرهنگی بشر نقش اساسی دارد که بر هیچ کسی پوشیده نیست. خداوند در آیه 27 سوره فاطر ایجاد راه ها از سوی خداوند برای بشر را نشانه ای از قدرت و یکتایی خویش برمی شمارد و در 15 سوره نحل و 31 سوره انبیاء و نیز 53 سوره طه ایجاد راه های مختلف را عاملی مهم برای دست یابی بشر به مقاصد و منافع خویش معرفی می کند. در این آیات به مساله بزرگراه ها و شاهراه های حیاتی توجه داده می شود و تبیین می کند که خداوند است که هدایتگر انسان ها به ساخت راه های بزرگ و فراهم کننده امکان آن می باشد و انسان ها باید بر این نعمت خداوند را سپاسگزار باشند. تاکید بر بزرگراه ها از آن روست که امکان جابه جایی و حمل نقل و نیز امنیت بیش تری برای شخص و کاروان های ترابری فراهم است؛ زیرا حضور بیش تر و امکانات متعدد سفر و سیر را آسان می سازد و درصد خطرپذیری را کاهش می دهد. آیه 27 سوره فاطر بر این نکته نیز تاکید می کند که راه ها باید متعدد و متنوع باشد تا امکان گذر و حمل و نقل جاده ای بیش تر و بهتر فراهم آید. تعدد و تنوع راه ها نشان از توسعه یافتگی تمدنی و دست یابی به آرامش دارد.

خداوند در آیه 112 سوره نحل هنگامی که از جامعه کامل، سالم و توسعه یافته سخن می گوید به مساله راه ها و توسعه یافتگی آن توجه می دهد که موجب می شود تا برکات و نعمت ها از هر سویی به سوی آن جامعه سرازیر شود. جامعه ای که بدین سبب از امنیت و آسایش و آرامش کامل برخوردار می باشد و هیچ گونه اضطراب و ناامنی را تجربه نمی کند: «و خدا شهری را مثل زده است که امن و امان بود و روزیش از هر سو فراوان می رسید، پس ساکنانش نعمتهای خدا را ناسپاسی کردند، و خدا هم به سزای آنچه انجام می دادند، طعم گرسنگی و هراس را به مردم آن چشانید». ایجاد کاروانسراها و آبادی های بین راهی از دیگر امکاناتی است که بایددر جاده ها فراهم آید. اگر در آیه 112 سوره نحل به نمونه آرمانی شهرها و کشورهای توسعه یافته و سالم اشاره می کند که به نظر می رسد که صورت مثالی و آرمانی است و واقعیت خارجی ندارد ولی در تحلیل و گزارشی که از وضعیت قوم سبا به دست می دهد این معنا معلوم و دانسته می شود که شهر توسعه یافته و آرمانی بایدبه گونه ای باشد که کاروانسراها و آبادی های بین راهی در آن فراوان باشد تا مردم در مسیر سفرهای خویش خسته نشوند و از آبادی ها چنان دور نشوند که در خطر و ترس قرار گیرند و از امکانات زندگی دور شوند. فراهم آوری هرگونه امکانات بین جاده ای مساله ای است که در آیه 18 و 19 سوره سباء بدان توجه داده شده است. خداوند در این آیات می فرماید: «و میان آنان و میان آبادانیهایی که در آنها برکت نهاده بودیم شهرهای متصل به هم قرار داده بودیم، و در میان آنها مسافت را، به اندازه مقرر داشته بودیم. در این راه ها، شبان و روزان آسوده خاطر بگردید». اما مردم کافرپیشه و ناسپاس قوم سبا از خداوند می خواهند که این امنیت و کوتاهی راه را از ایشان بردارد و امکانات میان راهی را از میان ببرد: «قوم سبا بر خویشن ستم کردند و گفتند: ای پروردگار ما، منزلگاههای ما را از هم دور گردان. ما نیز افسانه روزگارشان گردانیدیم و سخت پراکنده شان ساختیم و در این برای شکیبایان سپاسگزار پندها و عبرتهاست». این کفران نعمت از سوی قوم سبا بود که ایشان گرفتار مسیرهای دور و دراز بی هیچ گونه امکانات رفاهی و بین راهی شدند. از میان رفتن امکانات رفاهی بین راهی و کوتاهی مسیر داد و ستد و مسیرهای امن موجب شد تا سبا از توسعه همه جانبه بازماند و وضعیت زندگی ایشان به پایین ترین سطح تنزل یابد به گونه ای که حتی سرزمین های پر آب ایشان خشک و سدهای بزرگی چون مآرب از میان می رود و درختان از باروری می افتند و زمینی با مقدار سدر و گز برای ایشان باقی می ماند. امنیت راه ها از نعمت های بزرگی بود که به سبب نزدیکی و وجود کاروانسراها و آبادی های بین راهی برای مردمان پدیده آمده بود ولی کفران نعمت همه این ها را از میان برداشت. خداوند در آیات سوره ایلاف به قریشیان یادآور می شود که قدر امنیت راه های خویش را بدانند و بر آن خدا را سپاسگزار باشند؛ زیرا وجود خانه خدا در سرزمین قریشیان موجب شده تا مردمان جزیره از نجد و حجاز و یمن و شام به ایشان احترام ویژه ای گذارند و در مسیر حمل و نقل کالاو ترابری ایشان خللی و خطری را ایجاد نکنند.

آیات 15 تا 18 سوره سبا به مساله امنیت شبانه روزی جاده ها و بزرگراه های کشوری اشاره می کند و در حقیقت از دولتمردان می خواهد تا به این مهم توجه کنند؛ زیرا فراهم آوری امنیت شبانه روزی جاده ها و راه های کشور به معنای توسعه و آسایش و آرامش برای عموم مردمان خواهد بود. بنابراین افزون بر توسعه جاده ها و راه ها بایدهماره به فکر تامین امکانات رفاهی و امنیتی و مانند آن بود تا کاروان های تجاری و حتی گردشگری بتوانند به سادگی و آرامش و آسایش در جاده ها تردد و رفت و آمد داشته باشند. دولت باید در همه مسیرهای کشوری راه ها و جاده های متعدد و متنوع و نیز کوچک و بزرگ بسازد و امکان دسترسی منطقه به منطقه دیگر را تسهیل بخشد تا توسعه به معنای واقعی تحقق یابد. این معنا را می توان از آیات پیش گفته به دست آورد؛ زیرا وجود راه های ارتباطی زمینی گوناگون و متناسب و هم چنین تامین امنیت در مسیرهای داخل کشور و بیرون کشور است که به توسعه می انجامد. در دوره شکوفایی تمدنی سبا این مساله وجود داشته است و حتی راه میان کشور شام و یمن در عصر قوم سبا وجود داشته است که امروزه از آن به راه ابریشم دوم یاد می شود
از این دست آیات و روایات به تعدد در قرآن كریم و كتب مرجع دین اسلام و كتب اربعه شیعه قابل مشاهده و استناد بوده و جملگی بر اهمیت توجه به موضوع حمل ونقل تاكید دارند.