پیشرفت کند پروژه ۲۰ساله؛ روسیه ریل رشت آستارا را به مقصد می رساند؟

 حدود یک ماهی از توافق تاریخی بین ایران و روسیه بر سر تکمیل کریدور شمال جنوب، با اجرای پروژه ریلی رشت - آستارا می گذرد، پروژه ای که هنوز چیزی نشده موجبات نگرانی برخی کشورها را فراهم کرده است.

پروژه ای که چشم «پوتین» را هم گرفت «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری فدراسیون روسیه با بیان اینکه کریدور حمل و نقل سهم ملموسی در تأمین امنیت غذایی در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد، اظهار کرد: خط آهن رشت - آستارا فرصت تحول در حمل و نقل جهانی است و باید زودتر اینها به خط ریلی متصل می شد.

نه تنها مقامات روس بلکه رؤسا و مقامات بلند پایه سایر کشورهای منطقه نسبت به تسریع در روند اجرای پروژه ریلی رشت - آستارا تاکید داشته و بارها برای این مسئله مهم، به ایران و گیلان سفر کردند، اما در کنار همه دغدغه  مندی ها و تأکیدات فراوان، گویا گره کور خط ریلی رشت - آستارا میل به وا شدن نداشت.

این پروژه به قدری اهمیت دارد که کشورهای اروپایی را با اقیانوس هند و خلیج فارس پیوند داده و شبکه بزرگراه ها، مسیرهای دریایی و ریلی به طول ۷۲۰۰ کیلومتر، کریدور حمل ونقل بین المللی شمال- جنوب را به کوتاه ترین مسیر ارتباطی بین روسیه و هند تبدیل می کند.

نگرانی آمریکا از اجرای پروژه ریلی رشت - آستارا ، بر حساسیت این طرح راهبردی افزوده است؛ مقامات آمریکایی در حالی از توسعه خط ریلی بین المللی رشت - آستارا و درنتیجه راه اندازی کریدور شمال- جنوب، ابراز نگرانی می کنند که خودشان داعیه دار توسعه و پیشرفت در جهان هستند اما نه برای دیگران، بلکه فقط برای خود.

پیشرفت ۵ درصدی یک پروژه ۲۰ ساله

برگردیم به خط ریلی رشت- آستارا؛ پروژه ای به طول ۱۶۲ کیلومتر که مرکز استان گیلان را به شهر مرزی و بندری آستارا وصل می کند و با اتصال این زنجیره ریلی، کریدور شمال به جنوب متصل می شود.

این خط ریلی که دو دهه از آغاز به کارش می گذرد هنوز در ایستگاه وعده ها متوقف شده و به مقصد نرسیده و طبق گفته مسئولان فقط ۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است این پروژه در حالی با حرکت لاک پشتی دنبال می شود که مقام معظم رهبری و رئیس جمهور بارها نسبت به تسریع در تکمیل این پروژه حیاتی تذکرات لازم را داده اند.

مسئله زیست محیطی از یک سو و وجود اراضی کشاورزی از سوی دیگر و همچنین تنگناهای مالی و اعتباری، پا روی گلوی این پروژه بین المللی گذاشته است.

هشدار برای ویرانی زیست محیطی

«سمیه رفیعی» رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی که به شدت با اجرای طرح راه آهن رشت - آستارا مخالف است، می گوید: ضرورتی در اجرای این پروژه ریلی وجود ندارد و در این خصوص هیچ مطالعاتی هم صورت نگرفته است.

این نماینده مجلس با بیان اینکه پروژه رشت - آستارا ویرانی زیست محیطی به بار می آورد، گفت: با اجرای این پروژه تنها جنگل جلگه ای ایران، جنگل گیسوم و ۱۰۰ هزار قطعه درخت با قطر ۳۰ سانتی متر را از بین می رود و بسیاری از زمین های کشاورزی دستخوش تغییر کاربری می شوند که در اینجا امنیت غذایی هم تحت الشعاع قرار می گیرد.

رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در حالی پرده از مخالفت این فراکسیون با اجرای پروژه ریلی به بهانه مشکلات زیست محیطی بر می دارد که استاندار و مسئولان حفاظت محیط زیست، از وجود پیوست زیست محیطی و کار علمی و کارشناسانه بر روی این پروژه ریلی خبر می دهند.

اگر مسئولان و متولیان امر در برداشتن موانع زیست محیطی با لحاظ کردن شرایط حفاظتی آن، صادق الوعده باشند، اجرای پروژه ریلی رشت به آستارا در گردنه اعتباری قرار خواهد گرفت که آن هم با توفیقات و توافقاتی که با طرف روسی صورت گرفته، مشکل اعتباری اجرای پروژه هم برطرف خواهد شد.

طبق گفته کارشناسان اجرای پروژه ریلی رشت- آستارا که کریدور شمال به جنوب را تکمیل می کند منشأ تحولات شگرف اقتصادی و تجاری در منطقه و اوراسیا خواهد بود و اتصال جنوب آسیا به شمال اروپا، منجر به درآمدزایی چشمگیر و پایدار ارزی در این مسیر باشد و صادرات نفتی و غیر نفتی را افزایش دهد.

آنطور که مسئولان کشوری و استانی وعده دادند، پروژه ریلی رشت- آستارا در بازه زمانی ۴ ساله به سرانجام می رسد اما با توجه به روند کُند اجرای آن و موانعی که یکی پس از دیگری در مسیر اجرا قرار می گیرد، به نظر می رسد اجرای این پروژه بین المللی و استراتژیک حداقل ۱۰ سال دیگر زمان ببرد.

سرگردانی سرمایه ها در مسیر یک پروژه

اگرچه بیش از دو دهه از آغاز به کار اجرای این پروژه می گذرد اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم، پیگیری برای اجرای این پروژه بین المللی سرعت بیشتری به خود گرفته است.

به نظر می رسد بلاتکلیفی و کندی اجرای پروژه ریلی رشت - آستارا، حجم قابل توجهی از جریان سازی اقتصادی و تجاری اوراسیا را در مسیر رشت - آستارا دچار سرگردانی کرده است که می طلبد برای تحقق اقتصادی، تجاری و ارزآوری نیاز است تصمیم جدی برای راه اندازی این پروژه اتخاذ شود.

«جلیل جلالی فر» از فعالین اقتصادی گیلان که مدتی هم عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه بوده است، می گوید: ارتقای جایگاه و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در منطقه و جهان از مسیر خط ریلی رشت به آستارا می گذرد.

وی با اشاره به جغرافیای منحصر به فرد ایران در بخش های مختلف افزود: وجود کشورهای همسایه فرصت های سرمایه گذاری اقتصادی و تجاری خوبی را برای ایران فراهم کرده است که با راه اندازی خط ریلی رشت - آستارا تحقق پیدا می کند.

این فعال تجاری و اقتصادی، نبود خط ریلی را حلقه مفقوده حفظ موقعیت ژئوپلیتیک کشور دانست و بیان کرد: اتحاد ایران، روسیه، چین و هند که دارای ظرفیت های اقتصادی قوی هستند به تقویت موقعیت ژئوپلیتیک کشورهای منطقه کمک می کند.

جلالی فر با اشاره به امضای توافق نامه بین ایران و روسیه در ماه اخیر اضافه کرد: این توافقنامه از سرمایه گذاری عظیم طرفین (روسیه و ایران) در بخش های مختلف حکایت دارد.

وی با اشاره به ظرفیت عظیم ترانزیت کالا در خط ریلی و کریدور شمال به جنوب افزود: جابجایی فقط ۵۰ میلیون تن کالا بین روسیه و هند از این مسیر ریلی، اهمیت کار را بیان می کند.

مسیرهایی که کوتاه می شود

اهمیت و جایگاه کریدور شمال-جنوب را می توان از یک منظر دیگر هم مورد بررسی قرار داد. این محور، یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است که مسافت ۱۶ هزار کیلومتری حمل بار از طریق کانال سوئز را با یک مسیر ۷ هزار کیلومتری جایگزین کرده و در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان تر است.

همچنین در این کریدور، اتصال خلیج عمان و بندر چابهار در ساحل شرق دریای مکران یا دریای عرب به عنوان بندری استراتژیک به این راهگذر در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه های شرقی و آسیای میانه نقش مهمی ایفا خواهد کرد.

چند وجهی بودن هم به این کریدور ارزش و اعتبار خاصی بخشیده است وجود دو حمل دریایی، یکی حمل دریایی خزر و دیگری حمل جنوب بر جذابیت های اقتصادی و تجاری و ترانزیت کالا در این کریدور افزوده است.

این کریدور از سه محور تشکیل شده است؛ محور میانی از طریق دریای خزر که مسیر زمینی از سن پترزبورگ در شمال غربی روسیه به منطقه آستارا خان در دریای خزر آغاز و سپس از طریق دریا توسط کشتی ها به بندر انزلی ایران منتقل می شود و در نهایت با حمل و نقل زمینی به بندر چابهار و سپس به بمبئی هند وصل می شود.

محور شرقی، مسیری زمینی است که از روسیه به ایران شروع می شود و از قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان می گذرد. مسیر غربی از روسیه به ایران و از طریق آذربایجان است که مستلزم تکمیل ساخت خط ریلی رشت - آستارا در داخل ایران است.

خط ریلی رشت - آستارا در شمال ایران حلقه مفقوده کریدور شمال به جنوب بوده که در صورت احداث این قطعه ریلی، می توان گفت که بندر بمبئی در هند تا هلسینکی فنلاند به طول ۱۳ هزار کیلومتر، با اتصال مستقیم ریلی و با عبور از خاک ایران به یکدیگر متصل خواهند شد.

مسیر ریلی رشت- آستارا حتی به راهگذر «شرق- غرب» نیز معنا می بخشد و قطار کانتینری شانگهای- تهران را می توان از مسیر رشت - آستارا - تفلیس، راهی اروپا کرد. اگر این بخش از کریدور ریلی تکمیل شود، کشورهایی مثل آذربایجان و روسیه می توانند از کوتاه ترین مسیر به خلیج فارس و آب های آزاد متصل شوند و در هزینه های خود نیز صرفه جویی کنند.

هزینه حمل کالاهای ترانزیتی از این مسیر، ۳۰ درصد نسبت به سایر مسیرهای منطقه ارزان تر است و زمان حمل ونقل کالاهای هندی به روسیه هم از طریق کانال سوئز به نصف کاهش می یابد.

کوتاهی مسیر، دسترسی آسان و کاهش هزینه ها در روابط تجاری و اقتصادی و ترانزیت کالا در منطقه تنها بخشی از خروجی مثبت و اثربخش اجرای پروژه ریلی رشت به آستارا است که نتایج مثبت و اثرگذار این طرح ریلی را می توان در فصل بندی مختلف مورد بررسی و واکاوی قرار داد و در این مجال نمی گنجد.