منطقه آزاد مازندران، گذرگاه راهبردی در کرانه های خزر

منطقه آزاد مازندران، به عنوان یکی از قطب های اقتصادی شمال ایران، نه تنها موتور محرک توسعه اقتصادی استان مازندران است، بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود، نقشی حیاتی در اقتصاد کلان ایران و تعاملات بین المللی در حاشیه دریای خزر ایفا می کند. این مقاله به تحلیل ابعاد مختلف این نقش آفرینی، با محوریت «قرارگیری جغرافیایی» این منطقه می پردازد. منطقه آزاد مازندران، متشکل از بخش هایی از بندر نوشهر، بندر امیرآباد و چپکرود تا میررود، در کرانه های جنوبی دریای خزر واقع شده است. این موقعیت، اولین و بدیهی ترین مزیت آن محسوب می شود. اما تحلیل ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک این موقعیت، فراتر از دسترسی به یک دریاچه است. این منطقه در تقاطع چندین کریدور مهم ترانزیتی و در مجاورت با بازارهای هدف بزرگ قرار دارد که به آن، نقش «گذرگاه استراتژیک» بخشیده است.

مهم ترین نقش جغرافیایی منطقه آزاد مازندران، قرارگیری آن بر مسیر کریدور بین المللی حمل ونقل شمال-جنوب است. این کریدور، هند و اقیانوس هند را از طریق ایران به کشورهای حاشیه خزر، روسیه و "ultimately" به اروپا متصل می کند.

دسترسی به دریای خزر: بندر امیرآباد(بزرگترین بندر خشکی-محوری ایران در خزر) در این منطقه، نقطه عطفی برای انتقال کالا از مسیر دریایی به خشکی است. کالاها از بنادر جنوبی ایران یا هند به این بندر رسیده و سپس از طریق راه آهن و جاده به سمت شمال(روسیه و اروپا) ارسال می شوند.

کاهش زمان و هزینه: این مسیر، جایگزینی کارآمد و کم هزینه تر برای مسیرهای سنتی از طریق کانال سوئز است و می تواند زمان سفر را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. منطقه آزاد مازندران با ارایه خدمات لجستیکی، انبارداری و پردازش کالا، کارایی این کریدور را دوچندان می کند.

دروازه ای به بازار ۲۰۰ میلیون نفری کشورهای CIS

موقعیت جغرافیایی این منطقه، آن را به «دروازه شمالی ایران» به سوی کشورهای تازه استقلال یافته مشترک المنافع (CIS) تبدیل کرده است. این کشورها شامل قزاقستان و ترکمنستان در شرق خزر، آذربایجان در غرب خزر و روسیه در شمال می شوند. این بازارها با دارا بودن ذخایر عظیم انرژی و تقاضای بالا برای کالاهای مصرفی، صنعتی و غذایی، فرصت بی نظیری برای صادرات غیرنفتی ایران فراهم می کنند. منطقه آزاد مازندران با حذف تعرفه های گمرکی و تسهیل مقررات، محیطی ایده آل برای تولیدکنندگان ایرانی و خارجی جهت "targeting" این بازارها ایجاد می کند.

منطقه آزاد مازندران تنها یک کریدور ترانزیتی نیست، بلکه یک «هاب اقتصادی» است که از غرب؛ با آذربایجان و از آنجا به ترکیه و اروپا ارتباط دارد و از شرق؛ با ترکمنستان و از آنجا به آسیای مرکزی و چین پیوند می خورد. این موقعیت، امکان پیوند اقتصاد ایران با ابتکار کمربند و راه چین را نیز فراهم می سازد. از سوی دیگر، این منطقه در قلب یکی از حاصل خیزترین و پرجمعیت ترین استان های ایران(مازندران) قرار دارد که خود، یک قطب بزرگ کشاورزی و گردشگری است. بنابراین، می تواند به عنوان پایگاهی برای پردازش و صادرات محصولات کشاورزی شمال ایران و نیز جذب گردشگران بین المللی از کشورهای همسایه شمالی عمل کند.

منابع دریایی: دسترسی مستقیم به ذخایر دریای خزر (نفت، گاز و ماهی)، پتانسیل ایجاد صنایع شیلات، پتروشیمی و دریامحور را در منطقه تقویت می کند.

منابع کشاورزی: قرارگیری در مجاورت دشت سرسبز مازندران، امکان توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی را فراهم می آورد.

منابع انسانی: دسترسی به نیروی کار متخصص و نیمه متخصص در یک منطقه پرتراکم، مزیت دیگری است که ریشه جغرافیایی دارد.

چالش های جغرافیایی

اگرچه جغرافیا یک موهبت است، اما چالش هایی نیز به همراه دارد محصور بودن در خشکی دریای خزر، دسترسی به آب های آزاد اقیانوسی تنها از طریق خاک ایران و بنادر جنوبی ممکن است که این وابستگی، نیازمند هماهنگی داخلی بالا است.

رقابت با بنادر دیگر خزر: بنادر باکو(آذربایجان) و آکتائو(قزاقستان)، رقبای جدی برای بنادر ایرانی در جذب ترانزیت هستند.

محدودیت های زیست محیطی: توسعه اقتصادی شتابان در منطقه ای با اکوسیستم حساس مانند خزر و جنگل های مازندران، نیازمند رعایت دقیق ملاحظات زیست محیطی است.

جمع بندی و چشم انداز

منطقه آزاد مازندران به پشتوانه موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، بسیار فراتر از یک منطقه صرفا اقتصادی عمل می کند. این منطقه یک «پل ارتباطی چندبعدی» است که در بعد ترانزیت: حلقه اتصال شمال به جنوب است در بعد تجاری، دروازه ایران به بازارهای اوراسیا است، در بعد اقتصادی: کاتالیزوری برای توسعه صنعتی و کشاورزی شمال ایران است.

آینده این منطقه در گرو سرمایه گذاری هوشمندانه در زیرساخت های لجستیک(مثل راه آهن و بندر)، جذب سرمایه گذاری خارجی هدف مند و تقویت همکاری های منطقه ای با کشورهای همسایه خزری است. در صورت تحقق این امر، منطقه آزاد مازندران می تواند به یکی از قطب های بی بدیل اقتصادی در نقشه ژئوپلیتیک اوراسیا تبدیل شود و سهم به سزایی در شکوفایی اقتصاد ایران ایفا کند.