قطار حومه ای؛ راه نجات از ترافیک و مصرف سوخت

توسعه قطارهای حومه ای می تواند کلید کاهش ۲۰ درصدی مصرف انرژی در بخش حمل ونقل باشد. تحقق این هدف، میلیاردها دلار از هزینه های سوبسیدی دولت را کاهش خواهد داد.

به گزارش تین نیوز به نقل از ریل ایران؛ دکتر مسعود پزشکیان روز شنبه یکم آذر ماه، در جریان نشست مشترک با وزیر راه و شهرسازی،  استاندار تهران و دکتر ذاکری مدیرعامل راه آهن، ضمن دریافت گزارش های مرتبط با حمل ونقل ریلی حومه ای و مطالعات تطبیقی کلان شهرهای پاریس و برلین، دستورات لازم برای اجرای ساختار سازمانی، تأمین اعتبار تعمیرات قطارهای حومه ای و شیوه های سرمایه گذاری برای توسعه ریلی حومه ای را صادر کرد.

رئیس جمهور پس از شنیدن این گزارش و اظهارات وزیر راه و شهرسازی در خصوص قطارهای حومه ای، بر نهایی کردن ساختار سازمانی، چگونگی مشارکت و سرمایه گذاری شهرداری ها و شکل گیری مجموعه های غیردولتی برای تسریع در تکمیل پروژه های ناتمام حمل ونقل عمومی ریلی حومه ای تأکید کرد.

طبق دستور پزشکیان، سازمان برنامه و بودجه موظف شد نسبت به تأمین مالی تعمیرات ناوگان ریلی اقدام کند. همچنین سازمان اداری و استخدامی مکلف شد ساختار مناسب برای تشکیل شرکت مادر تخصصی حمل ونقل ریلی حومه ای و منطقه ای، به ویژه در منطقه تهران را با هماهنگی وزارت راه و شهرسازی تنظیم و ارائه کند.

چرایی اصرار رئیس جمهور بر توسعه قطارهای حومه ای

موضوع قارهای حومه ای به اندازی ای برای شخص رئیس جمهور پراهمیت بوده که بازدید از قطارهای حومه ای تهرن در تاریخ ۸ آبان ماه را می توان محور اصلی بازدید وی از ایستگاه راه آهن تهران دانست. دکتر پزشکیان در آن زمان نیز بر تکمیل نقاط تبادلی شبکه ریلی و مترو و تأمین منابع برای تعمیرات اساسی ۹ دستگاه ریل باس تأکید کرده بود.

بررسی محور سخنان رئیس جمهور در حوزه های انرژی، حمل  نقل عمومی و لزوم توسعه زیرساخت های مربوط به حمل و نقل عمومی به خوبی اثبات می کند که توسعه حمل و نقل ریلی در بعد کلان و خصوصا گسترش شبکه قطارهای حومه ای با مساله ناترازی انرژی و مدیریت مصرف سوخت در ارتباط مستقیم قرار دارد.

گسترش قطارهای حومه ای به عنوان یکی از کارآمدترین شیوه های حمل ونقل عمومی، نقشی اساسی در کاهش ناترازی انرژی و بهینه سازی مصرف سوخت در شهرهای بزرگ ایفا می کند. کارایی انرژی در قطارهای حومه ای به طور قابل توجهی بالاتر از خودروهای شخصی است؛ به گونه ای که میزان مصرف انرژی به ازای هر نفر-کیلومتر در حمل و نقل ریلی، چندین برابر کمتر از وسایل نقلیه جاده ای است. این ویژگی موجب می شود بخش قابل توجهی از تقاضای مربوط به سفرهای روزانه که معمولاً با خودرو انجام می شود، به سیستم ریلی منتقل شده و در نتیجه مصرف سوخت فسیلی، ترافیک، و اتلاف انرژی ناشی از توقف حرکت های متوالی کاهش یابد.

علاوه بر این، قطارهای حومه ای به دلیل امکان بهره گیری از نیروی محرکه برقی، موجب جابه جایی مصرف انرژی از سوخت های مایع به برق می شوند؛ موضوعی که از منظر مدیریت انرژی ملی اهمیت ویژه ای دارد. انرژی برق به مراتب قابل کنترل تر بوده و قابلیت تأمین از منابع تجدیدپذیر را دارد، بنابراین توسعه شبکه ریلی حومه ای می تواند وابستگی بخش حمل ونقل به بنزین و گازوئیل را کاهش داده و به متنوع سازی سبد انرژی کمک کند. همچنین تقاضای سفر در ساعات اوج که معمولاً منجر به افزایش شدید مصرف سوخت و بار شبکه شهری می شود، با وجود خطوط منظم ریلی، بهتر مدیریت شده و فشار انرژی در این بازه ها کاهش می یابد.

در نهایت، توسعه حمل ونقل ریلی حومه ای به بهبود بهره وری سیستم انرژی شهری و زیست محیطی منجر می شود. کاهش آلودگی هوا و کاهش نیاز به گسترش زیرساخت های جاده ای از جمله پیامدهای این تحول است که به طور غیرمستقیم باعث کاهش مصرف انرژی در بخش های مرتبط ازجمله بهبود کیفیت سلامت جامعه و کنترل آلودگی می شود. این مجموعه از آثار مستقیم و غیرمستقیم سبب می شود قطارهای حومه ای به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای سیاستی برای مدیریت مصرف سوخت، کاهش ناترازی انرژی و حرکت به سوی توسعه حمل ونقل پایدار روی میز سیاستگذاری عمومی دولت ها قرار گیرند.

حمل و نقل ریلی، ابزار اصلی کاهش ناترازی سوخت در کشور

استفاده گسترده از حمل ونقل ریلی در ایران می تواند نقش بسیار پررنگی در کاهش مصرف سوخت و تعدیل ناترازی انرژی ایفا کند. بر اساس داده های «ترازنامه انرژی کشور» منتشرشده توسط وزارت نفت در سال ۱۴۰۰، بخش حمل ونقل حدود ۲۵ درصد از کل مصرف نهایی انرژی ایران را به خود اختصاص می دهد و بیش از ۹۰ درصد میزان یاد شده در حمل ونقل جاده ای مصرف می شود؛ یعنی تقریباً تمام مصرف سوخت بر دوش خودروهای شخصی، اتوبوس ها و ناوگان باری جاده ای است. از سوی دیگر، بر اساس تحلیل های ارائه شده توسط آژانس بین المللی انرژی (IEA) راندمان انرژی در حمل ونقل ریلی حدود ۳ تا ۳٫۵ برابر بهتر از حمل ونقل جاده ای گزارش شده است؛ به این معنا که برای انجام یک واحد کار، حمل ونقل ریلی تنها حدود ۲۸ تا ۳۰ درصد انرژی موردنیاز بخش جاده ای را مصرف می کند. همچنین در گزارش پژوهشی «مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی» در سال ۱۳۹۶ نیز به همین اختلاف محسوس در بهره وری اشاره و ریل به عنوان یکی از کم مصرف ترین ابزارهای جابه جایی معرفی شده است.

با توجه به این اختلاف چشمگیر در کارایی، انتقال بخشی از حمل ونقل جاده ای کشور به ریل می تواند به کاهش قابل توجه مصرف سوخت های مایع منجر شود. براساس محاسبات مبتنی بر آمار رسمی وزارت نفت و نسبت های کارایی اعلام شده در گزارش IEA، اگر تنها ۱۰ درصد از جابه جایی های جاده ای فعلی به ریل منتقل شود، مصرف انرژی در بخش حمل ونقل حدود ۶ تا ۷ درصد کاهش پیدا می کند؛ کاهش مصرفی که معادل حدود ۳ میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل در سال است. در سناریوی انتقال ۲۰ درصدی، این مقدار صرفه جویی به حدود ۱۳ درصد از مصرف انرژی بخش حمل ونقل و حدود ۳ تا ۳٫۵ درصد از کل انرژی کشور می رسد. حتی در سناریوی توسعه یافته تر که ۳۰ درصد از بار و مسافر جاده ای به ریل منتقل شود، کاهش مصرف سوخت در بخش حمل ونقل به حدود ۲۰ درصد خواهد رسید. این برآوردها کاملاً با داده های مصرف سالانه ۴۰ تا ۴۵ میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل که توسط «شرکت بهینه سازی مصرف سوخت» منتشر شده، همخوانی دارد.

با این حساب، به سادگی می توان متوجه شد که هدف رئیس جمهور از تاکید و پیگیری مجدانه برای توسعه حمل و نقل ریلی به ویژه در بخش قطارهای حومه ای چه بوده و شیکه ریلی تا چه میزان می تواند به عنوان ابزاری استراتژیک، دولت را در کاهش ناترازی انرژی و اتلاف میلیارد ها دلار هزینه و سوبسید پرداختی از سوی دولت به بخش انرژی یاری رساند.