◄ نقشه راه افزایش سهم ریلی حمل بار بنادر در برنامه هفتم توسعه

عباس قربانعلی بیک: ماده 56 قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۳ـ ۱۴۰۷)، برگرفته از پایگاه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (صفحه 132 قانون ابلاغی): نمایندگان مجلس برای اجرای بندهای ۱۰ و ۱۱ سیاست های کلی برنامه هفتم و به منظور تحقق اهداف کمّی زیر مطابق با احکام این فصل، اقدام می شود:

جدول شماره ۱۳، اهداف کمّی سنجه های عملکردی گذر (ترانزیت) و اقتصاد دریا محور با ذکر: الف) سنجه عملکردی، ب) واحد متعارف، ج) هدف کمّی در پایان برنامه (فاقد وضع کنونی).

1) میزان گذر (ترانزیت) زمینی سالانه کالا از ایران، میلیون تن (مت)، ۴۰ (در پایان سال اول ۱۶ مت؛ از سال دوم ۶ مت، افزایش سالانه).

2) متوسط رشد سالانه ارزش افزوده اقتصاد دریامحور، ۱۶ درصد ،

3) سهم حمل ونقل راه آهنی از جابجایی کل بار زمینی داخلی، (تن-کیلومتر) ۳۰ درصد ، سهم راه آهنی بنادرکشور، 25 درصد ، (توسعه راه آهن و افزایش سهم ریلی، تین 285863 مورخ 14030828).

هدف گذاری 25 درصد برای سهم راه آهن از بنادر بسیار مفید و ضروری است اما یک غفلت می تواند این هدف را از دسترس خارج نماید.

قانون مدیریت سوخت مصوب 1386، هدف سهم 30 درصد را برای بار راه آهن تعیین نمود، در این قانون، سهم سال 1386 برابر 7 درصد اعلام شده بود و سهم تکلیفی در پایان سال های 1387 تا 1390 بترتیب برابر 12، 17، 23 و 30 درصد تعیین گردید (با اختلاف 5، 5، 6 و 7 درصد)، براساس این قانون سهم مسافر هم قرار بود از 4 به 18 درصد برسد با رشد سهم 4، 6، 9، 13 و 18 درصد).  

اما وزیر محترم (خانم دکتر صادق) در برنامه پیشنهادی سال 1403 سهم ریلی در بخش بار را 8 درصد اعلام نمود که نشان دهنده عدم تحقق اهداف قانون برنامه توسعه ششم، پنجم و حتی قانون برنامه توسعه چهارم می باشد که با درج این هدف در برنامه هفتم بدون آسیب شناسی می توان گفت که علت عدم تحقق قانون برای نمایندگان محترم و حتی مسئولان دولتی همچنان روشن نیست.

ثبات سهم بار ریلی در سه برنامه گذشته در محدوده 8 درصد و فاصله زیاد با سهم 30 درصد در حالیست که طبق گزارش رولندبرگر در کشورهای مورد مقایسه تا 36 درصد برای کشور کوچک سوئیس در سال 2014 گزارش شده (تین 274595) و در کشور آمریکا از 1980 تا 2006 از 30 درصد به 41 درصد از کل حمل ونقل (ریلی، جاده ای، خط لوله و رودخانه ...) افزایش یافته است (تین 250591). 

با توجه به سهم رو به افزایش کانتینر در حمل و نقل دریایی، یک شاخص مورد توجه در گزارش رولند برگر (20180910)، سهم راه آهن در حمل کانتینر در کشورهای منتخب است:

گزارش رولندبرگر در صفحه ۱۷۷ به مقایسه این شاخص در عملکرد 2015 چند کشور در جابجایی کانتینر پرداخته که نتایج آن حاوی نکات مهمی برای ایران است:

1) آلمان با جابجایی 54 میلیارد تن-کیلومتر (متک) کانتینر، سهم ریلی 28 درصد ،

2) فرانسه با 10 متک، سهم ریلی 47 درصد ،

3) لهستان با 4 متک، سهم ریلی52 درصد ،

4) انگلستان با 14 متک، سهم ریلی 47 درصد ،

5) روسیه با 68 متک، سهم ریلی 81 درصد ، متوسط هفت کشور 35 درصد و سهم ایران 3 درصد .

برخی چالش های اصلی مورد اشاره: ضعف در زیرساخت های بنادرخشک، کمبود ترمینال های تخصصی کانتینری، و دلایل امیدواری: موقعیت استراتژیک در کریدورهای بین المللی، برنامه های توسعه ریلی در اسناد بالادستی، ظرفیت افزایش سهم در بنادر جنوبی.

پیشنهادات گزارش برای ما:

1)  اتصال ریلی تمام بنادر اصلی،

2) ساخت ۱۰ پایانه چندوجهی جدید،

3) ایجاد سازمان هماهنگی بنادر و راه آهن،

4) جذب سرمایه گذاری خارجی در لجستیک ،5) نوسازی ناوگان کانتینری،

6) سیستم های هوشمند رهگیری ... .

گزارش (ص 272) یکی از الزامات افزایش سهم مسافر به 10 درصد و بار به 20 درصد را علاوه بر هدف ارتقای موقعیت راه آهن کشور، افزایش 25 کیلومتر بر ساعت (کبس) به سرعت متوسط قطارهای مسافری و 5 کبس به سرعت متوسط قطارهای باری اعلام نموده است.

تصمیم نمایندگان محترم مجلس و تعیین هدف سهم  25 درصد از حمل بار بنادر برای راه آهن تا پایان برنامه هفتم (از موقعیت کنونی حدود 3 درصد ) بسیار ارزشمند و مطلوب است اما تجربه قانون مدیریت سوخت که با وجود گذشت سه برنامه تقریبا راکد و متوقف است، احتمال تحقق آن را پایین نشان می دهد و برای جلوگیری از تکرار این تجربه ناموفق پیشنهاد می گردد کمیسیون، ابتدا آسیب شناسی قانون مدیریت سوخت را در دستور کار قرار دهد و سپس با بررسی نتایج مطالعات از جمله رولندبرگر به الزامات تحقق این هدف، به ویژه افزایش سرعت متوسط قطارهای باری به ویژه کانتینری توجه بیشتری نموده و نقشه راه هدف را ترسیم نماید (تین 245949).