◄ آموزش خلبانی؛ از روی باند، تا پشت میز حسابداری

علیرضا عشاقی: آموزش خلبانی، در ظاهر تجربه ای پرهیجان و رویایی است؛ اما در پشت پرده این رویا، ساختاری دقیق، فنی و پرهزینه قرار دارد که درک آن برای مدیران، دانشجویان و سرمایه گذاران این حوزه حیاتی است. در ساده ترین تعریف، «هزینه» (Cost) در یک مدرسه خلبانی به کلیه منابع مالی گفته می شود که برای فراهم سازی شرایط آموزش ایمن، موثر و منطبق بر استانداردهای هوانوردی صرف می شود. وقتی این مفهوم را موشکافی کنیم، متوجه می شویم که با طیف گسترده ای از هزینه ها سروکار داریم که هرکدام نقش مستقلی در تعیین قیمت نهایی دوره ها و پایداری مدارس خلبانی دارند.

به عبارتی هزینه ها در یک مدرسه خلبانی تنها به خرید سوخت یا پرداخت حقوق اساتید محدود نمی شوند؛ از نگهداری هواپیما و هزینه های بیمه گرفته تا اجاره آشیانه، تعمیرات، استهلاک تجهیزات، صدور مجوزها و حتی خدمات پشتیبانی مانند نگهداری از شبیه ساز، همه زیرمجموعه مفهوم «هزینه» قرار می گیرند. در این میان از مفاهیم پایه ای اما بسیار مهم در این ساختار، می توان به تعاریف «هزینه مستقیم» (Direct Cost) و «هزینه غیرمستقیم» (Indirect Cost) در فرایند آموزش خلبانی اشاره کرد.

«هزینه مستقیم» همان هزینه ایست که مستقیما و بلافاصله پس از انجام یک پرواز یا برگزاری یک جلسه آموزشی تئوری ایجاد می شود؛ به این معنا که برای مثال اگر دانشجویی در یک روز پرواز نکند، مدرسه هزینه ای پرداخت نخواهد کرد. از جمله مثال های «هزینه مستقیم» در یک مدرسه خلبانی می توان به «سوخت مصرفی» (Fuel Consumption) در هر ساعت، حق التدریس اساتید بر حسب ساعت، «استهلاک هواپیما» (Aircraft Depreciation)، تعویض قطعات مصرفی – مانند تایر، لنت ترمز و روغن –، هزینه های نشست و برخاست و خدمات زمینی فرودگاه ها اشاره کرد.

در مقابل، «هزینه غیر مستقیم» آن هایی هستند که حتی اگر هیچ پروازی انجام، یا هیچ کلاس آموزشی تشکیل نشود، همچنان باید پرداخت شوند. به عبارتی این هزینه ها بیشتر به ساختار و پشتیبانی مدرسه مربوط می شوند. از مهم ترین هزینه های غیر مستقیم در یک مدرسه خلبانی می توان به حقوق کارمندان واحدهای اداری و آموزش، اجاره آشیانه و دفاتر مدرسه، نرم افزارهای عملیاتی و مهندسی، هزینه تمدید مجوزها و بازرسی های دوره ای و بیمه اشاره کرد. به زبان ساده، هزینه های غیر مستقیم در واقع معادل همان هزینه های جاری هستند و در طول زمان تداوم دارند؛ حال چه هواپیما پرواز کند، چه نکند.

در یک مدرسه خلبانی، «هزینه غیر مستقیم» می تواند با «هزینه سربار» (Overhead Cost) هم پوشانی داشته باشد. با این حال از نقطه نظر حسابداری و مدیرتی، به سربارها به طور معمول در یک دسته خاص نگاه می شود؛ چون نه وابسته به فعالیت خاصی هستند، و نه در اثر افزایش یا کاهش پروازها، بلافاصله کم یا زیاد می شوند.

به شکل ساده تر، سربارها اغلب در طول زمان تقریبا ثابت باقی می مانند. از طرفی هزینه های سربار نه تنها اجتناب ناپذیر هستند، بلکه بدون توجه به آن ها کل سیستم مختل می شود؛ به این معنا که سو مدیریت آن ها می تواند منجر به وارد شدن تدریجی فشارهای مالی به یک مدرسه خلبانی، و در نهایت ورشکستگی پنهان آن شود. از مهم ترین نمونه های هزینه سربار در یک مدرسه خلبانی می توان به حقوق «مدیر عامل» (Accountable Manager) یا «مدیر آموزش» (Head Of Training)، هزینه های آب و برق، حسابرسی های دوره ای، مشاوارن حقوقی و مالیاتی، هزینه های ثبت شرکت و مجوزهای بلند مدت و تجهیزات غیر پروازی مانند تامین و تعمیر کامپیوترها، و میز و صندلی ها اشاره کرد.   

اما چرا تفکیک این هزینه ها از یکدیگر حائز اهیمت است؟ برای فردی که در سمت «مدیر عامل» یک مدرسه خلبانی قرار دارد، تفکیک این هزینه ها، تنها برای گزارش های مالی نیست؛ بلکه کلید پاسخ به پرسش هایی مهم است: چرا گاهی افزایش تعداد دانشجو با سودآوری بیشتری همراه نیست؟ چگونه می توان هزینه ها را بدون افت کیفیت آموزش کاهش داد؟ چه بخش هایی از مدرسه نیاز به سرمایه گذاری برای کاهش هزینه های غیر مستقیم دارد؟ چنین موضوعی همچنین برای دانشجویان نیز مفید است تا متوجه شوند چرا شهریه انجام یک ساعت پرواز آموزشی، فراتر از صرفا هزینه های سوخت و «حق الزحمه» معلم خلبان است؛ یا به بیان دیگر چه عواملی هزینه تمام شده هر ساعت پرواز را مشخص می کند. 

 بنابر تعاریف فوق، در ارائه یک جمع بندی، هزینه ها در مدرسه خلبانی صرفا عددی نیست که در فاکتور پرداخت شهریه درج می شود؛ بلکه حاصل یک محاسبه پیچیده مهندسی، اقتصادی و عملیاتی است که در نهایت، امکان آموزش یک خلبان را فراهم می سازد. شناخت دقیق ساختار هزینه ها نه تنها به مدیران مدارس کمک می کند تا مدل کسب وکار پایدارتری طراحی کنند، بلکه به دانشجویان نیز دید بهتری از چرایی هزینه های دوره ها می دهد و مسیر تصمیم گیری آن ها را شفاف تر می سازد.