واکاوی تلخکامی های ناوگان ریلی بار

تین نیوز |نگاهی به ماده 29 قانون برنامه چهارم توسعه و قانون دسترسی آزاد به شبکه حمل ونقل ریلی کشور مصوب مورخ 27/7/1384مجلس شورای اسلامی حاکی از آن است که به بخش خصوصی اجازه داده شد در زمینه حمل و نقل ریلی سرمایه گذاری و مشارکت کند . بر این اساس شرکت های خصوص باری ، مسافری و لکوموتیو شکل گرفت و نسبت به خرید ناوگان اقدام نمودند.
آن چه که باعث شد بخش خصوصی وارد این صنعت شود برنامه های حمایتی ارائه شده دولت (راه آهن جمهوری اسلامی ایران و محتوای قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی بود .

اما مفاد بسته حمایتی ارائه شده چه بود ؟
• پرداخت تسهیلات از محل وجوه اداره شده به بخش خصوصی برای خرید ناوگان ریلی .
• پرداخت تسهیلات بانکی با کارمزد کمتر از ده درصد با بازپرداخت پنج ساله و دوره تنفس دستکم یک ساله .
• بازپرداخت تسهیلات با ضمانت راه آهن و با سفته مدیران شرکت ها و بعضا ترهین واگن ها .
• فقط شرکت هایی که واگن نو خریداری کرده اند می توانستند در مزایده فروش واگن های دست دوم راه آهن شرکت کنند .
• فروش واگن های دست دوم راه آهن با پرداخت 25 درصد نقد و اقساط پنج ساله به صورت اجاره به شرط تملیک .
• تعهد سیر 300کیلومتر در شبانه روز برای سیر واگن های باردار و خالی بخش خصوصی .
• تعیین نرخ بهره برداری از شبکه ریلی برای بخش خصوصی به گونه ای که بتواند ضمن تامین هزینه های بهره برداری از شبکه برای سرمایه گذاران این صنعت نسبت به دیکر شقوق حمل و نقلی دارای مزیت باشد .
• برای مزیت دار نمودن حمل و نقل ریلی چنان چه در تعیین تعرفه بهره برداری از سوی راه آهن جمهوری اسلامی ایران شرایط موجب عدم تکافوی هزینه های نگهداری شبکه شود ، دولت می تواند از سال 1385 اعتبارات مودر نیاز این شبوه حمل و نقل را در بودجه سنواتی از محل صرفه جوئی سوخت تامین کن .
• قیمت فروش واگن های باری در آسیای میانه به دلیل مسائل داخلی واقتصادی آن ها نسبت به واگن های اروپایی 50 درصد ارزان تر بود .
• با توجه به این بسته حمایتی بخش خصوصی با چشم اندازی روشن به سرمایه گذاری در صنعت ریلی راغب شده و ورود نمود .

ولی بسته حمایتی چگونه اجرا شد ؟
• بندهای اول تا پنجم بسته حمایتی برای واگن های باری در سه سال اول برنامه تا حد امکان انجام شد ولی بر سر بندهای دیگر بسته حمایتی چه آمد ؟
• سیر 300 کیلومتر در شبانه روز واگن های باردار وخالی تا به امروز هرگز اتقاق نیافتاده است و سیر واگن های بارنامه شده باردار و خالی 60 الی 70 کیلومتر در شبانه روز و گاهی برای بعضی از واگن ها و در مسیرهای خاص تا 120 کیلومتر هم بوده است به هر حال موضوع با تعهد مزبور خیلی فاصله دارد .
• پس درآمد حاصل از حمل بار طبق طرح های توجیه فنی ، اقتصادی ارائه شده به بانک در بسیاری از واگن ها کمت راز پیش بینب ود و این موضوع مشکلات عدیده ای را پدید آورد .
• نرخ بهره برداری از شبکه ریلی برای بخش خصوصی از سال دوم بسته حمایتی بدون رعایت مزیت ، نسبت به دیگر شقوق حمل نقل و مشورت با بخش خصوصی سالانه افزایش داده شد .
• دولت برای مزیت دار نمودن نرخ بهره برداری از شبکه ریلی از محل صرفه جوئی سوخت یک ریال هم به راه آهن تخصیص نداد .

از سال چهارم به بعد بر سر بسته حمایتی چه آمد ؟
• پرداخت تسهیلات وجوه اداره شده با نرخ سود بانکی و دوره با پرداخت پنج ساله متوقف شد .
• فروش واگن های دست دوم راه آهن به صورت پنج ساله و اجاره به شرط تملیک متوقف و به روش 25 درصد نقد بقیه به صورت وام بانکی به مزایده گذاشته شد و بانک حتی تا پنج سال عبد از مزایده حاضر به پرداخت تسهیلات نشد .
• قیمت واگن در آسیای میانه افزایش چشمگیری پیدا کرده و در نتیجه به علت گرانی هزینه خرید واگن ، توسعه واگن صورت نگرفت .
• سیر 300 کیلومتر به همان 60 الی 70 کیلومتر در شبانه روز باقی ماند .
• از محل صرفه جویی سوخت هرگز دولت برای پایین آوردن نرخ بهره برداری به راه آهن ریالی پرداخت نکرد .
• بسیاری از آئین نامه های قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی با تاخیر بسیار زیاد ابلاغ شد و گاهی آئین نامه اصلی برخی از مواد آن هنوز تهیه و تصویب نشده است .
• آئین نامه هایی ه تهیه آن ها به عهده راه آهن بود . راه آهن بدون در نظر رگفتن شرایط و اوضاع شریک تجاری خود ( بخش خصوصی ) و بدون مشورت این بخش مبادرت به تهیه آن ها نمود و وزارت راه و شهرسازی نیز آن را تصویب کرد .
• آئین نامه هایی که باید توسط وزارت راه تهیه می شود و نظرات راه آهن جمهوری اسلامی ایران و بخش خصوصی اخذ می شد . توسر راه آهن تهیه و بدون مشورت با بخش خصوصی توسط وزارت راه و شهرسازی تصویب و ابلاغ شد .
• در شروع خصوصی سازی ، مدیران ارشد خصوصی سازی را قبول داشتندو ولی بدنه کارشناسی به هیچ توجیه نشده و نپذیرفتند که طبق قانون سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی و دسترسی آزاد به شبکه حمل و نقل ریلی ، دیگر راه آهن نمی تواند در ناوگان باری و مسافری سرمایه گذاری فعالیت کند و ا ین موضوع مشکلات اجرایی فراوانی برای بخش خصوصی ایجاد نمود و حتی بعدا مدیران ارشد هم که منصوب شدند همان دیدگاه کارشناسان را داشتند.
• در ادامه با اعمال تحریم جدید جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران چه اتفاقی افتاد ؟ افزایش نرخ ارز تا سه برابر و عدم امکان گشایش اعتباری LC برای خرید واگن و پرداخت به صورت نقدی و افزایش قطعات تا سه برابر قبل .
• بخش خصوصی به یقین رسید که طرح توجیه فنی و اقتصادی بسته حمایتی هرگز قابل اجرا نیست و دوره بازگشت سرمایه از چهار الی پنج سال به 13 الی 15 سال رسیده است .
• درآمد برای بخش خصوصی کاهش یافت و بدهی به راه آهن افزایش پیدا کرد و راه آهن برای وصول مطالبات خود واگن های شرکت ها را در شبکه ریلی متوقف و برای بسیاری از شرکت ها در دادگاه طرح دعوا نمود .
• خسته شدن بخش خصوصی از برخوردهای تحکمی و دستوری و بها ندادن وزارت راه و شهرسازی و راه آهن جمهوری اسلامی ایران به بخش خصوصی و انتقال این تجربیات تلخ به سرمایه گذاران جدید.

چرا واقعیت تلخ
• در قانون، راه آهن جمهنوری اسلامی ایران از خرید ناوگان منع شده است.
• بخش خصوصی با منتفی شدن بسته حمایتی که طرح توجیه اقتصادی با برگشت سرمایه چهار الی پنج سال را القا می کرد در حال حاضر به 12 الی 15 سال رسیده و سرمایه گذاری را متوقف کرده است .
• شرکت هایی که وارد این صنعت شدند فقط سه الی چهار سال اول نسبت به سرمایه گذاری در خرید واگن اقدام کردند و بعد از آن بسیار اندک در خرید واگن اقدامی صورت پذیرفته است.
• عمر ناوگان نه تنها در حال کاهش نیست ، بلکه هر سال به عمر ناوگان اضافه می شود .
• وقتی ناوگان نوسازی نشود و ناوگان جدید به آن اضافه نشود هر چه زیرساخت توسعه پیدا کندو بهره وری بالا رود که سهم بار در بخش حمل ونقل ریلی نه تنها افزایش نخواهد یافت بلکه کاهش هم خواهد داشت .
• نرخ بهره برداری از شبکه ریلی ( حق دسترسی ) و سرعت افزایش آن چندین براب حق مالکانه بوده و هزینه های تعمیرات و نگه داری و سرعت افزایش آن خیلی بیشتر از حق مالکانه و در نتیجه سرمایه گذاران این صنعت آمادگی کامل برای خارج شدن از این صنعت را دارند ولی نمی توانند چون واگن فقط روی ریل حرکت می کند و در هیچ زمینه دیگری کارآیی ندارد در نهایت می توانند آن را به عنوان قراضه آهن بفروشند.
• آن چه که اتفاق افتاده این است که دولت اجازه سرمایه گذاری در بخش ناوگان ندارد و از آن جایی که کار اقتصادی دستوری نیست ، بخش خصوصی هم سرمایه گذاری نمی کند . انشاء ا... امید است دولت تدبیر و امید و راه آهن جمهوری اسلامی ایران با همفکری بخش خصوصی و کمک مجلس شورای اسلامی بتواند این صنعت را از میرایی نجات دهد.

* دبیر انجمن صنقی شرکت های حمل و نقل ریلی، سرمقاله ندای حمل و نقل ریلی، آذرماه 93