◄ سیاستگذاری در صنعت حمل و نقل؛ راندن در جاده ای با انتهای نامعلوم

کیومرث کرمانشاهی:  تجارت ستون فقرات اقتصاد و حمل ونقل از عوامل موثر آن که در جابجایی به موقع و قیمت تمام شده کالا و خدمات نقش اساسی دارد و عاملی تعیین کننده در تجارت رقابتی است که می تواند نقش تاثیرگذاری بر شاخص های اقتصادی کشور از جمله سرمایه گذاری، تولید، تجارت و اشتغال داشته باشد.

حمل و نقل پویا عامل تاثیر گذاری در جابجایی سریع و ارزان کالا و خدمات است.

توسعه متوازن در حمل و نقل زمینی اعم از جاده ای و ریلی، دریایی و هوایی به ویژه کارگو در توسعه تجارت و بهبود شاخص های اقتصادی موثر است.

شرکت های بزرگ حمل و نقل اعم از کریر و فوروارد عامل مهّمی برای ایفای نقش موثر در تجارت بین الملل اند.

اکثر وسائط نقلیه شرکت های کریر، فرسوده و نیازمند بازسازی و جایگزینی با وسائط حمل و نقل نسل جدید دنیا است و شرکت های نمایندگی یا فورواردر شرکت های معتبر خارجی ، علیرغم تمایل به همکاری، از ترس قرار گرفتن در لیست سیاه به علت تحریم های تجاری از همکاری با شرکت های ایرانی سر باز می زنند و نرخ حمل و نقل آن دسته از شرکت هایی که با بازار ایران همکاری می کنند، به علت ریسک های ناشی از تحریم و تنش بسیار گرانتر است!

و این موضوع به عاملی جهت افزایش قیمت های تمام شده و هزینه های سربار و عدم امکان رقابت در عرصه بین المللی است.

- توسعه زیرساخت های حمل و نقل یکی از ملزومات توسعه اقتصادی هر کشوری است و سهم آن در اشتغال، خصوصا در کشورهای در حال توسعه بالاست.

 - توسعه حمل و نقل از ابعاد مختلف در زنجیره تامین کالا و خدمات نقش موثری دارد و در تامین و وارداتِ مواد اولیه و ماشین الات تولید و تکمیل زنجیره خصوصا در جابجایی و پخش کالاها و ورود به عرصه بازارهای بین المللی سهم بسزایی دارد.

 - ایران به واسطه موقعیت ژئوپلیتیک خود و قرار گرفتن در سر چهار راه عالم عاملی است برای اتصال شمال و جنوب و شرق به غرب دنیا که با دسترسی به آب های آزاد، هنوز جزو کشورهای برتر در فهرست کشورهای دارای موقعیت ویژه و بالقوه لجستیکی دنیا محسوب میشود.

 - بااین حال ظرفیت های لجستیکی ایران به دلیل روند لاک پشتی پیشرفت های صنعت حمل و نقل و عقب ماندگی های مختلف، بالفعل نشده است و بر اساس آخرین گزارش رسمی بانک جهانی، شوربختانه صنعت لجستیک ایران به لحاظ عملکردی در جایگاه خوبی قرار ندارد. (رتبه ۱۲۳ در بین ۱۳۹ کشور!!)

- متاسفانه ایران عملکرد لجستیکی مناسبی در بین کشورهای منطقه هم ندارد و در رتبه بندی مذکور جایگاه عربستان ۳۸، عمان ۴۳ و امارات متحده عربی هفتم است. 

- در این میان یکی از دلایل رشد چشمگیر امارات متحده عربی، اتخاذ تصمیمات غلط و بی موقع توسط مسئولان و سیاستگزاران حوزه حمل و نقل و ترانزیت کشور بوده است و اتخاذ تصمیمات اشتباه و نابهنگام به عاملی برای بهره برداری همسایگان از فرصت های پیش آمده مبدل شده است.

- قطعا  محرک این عقب ماندگی ها، برقراری و تشدید تحریم های پیاپی خصوصا طی دو دهه اخیر در قالب تحریم های اروپا و محدودیت های اولیه و ثانویه توسط دولت آمریکا بوده است و اعمال تحریم های ظالمانه علیه ایران در کنار سوء تدبیر مدیریتی در حوزه حکمرانی، شرکت های هواپیمایی، حمل و نقل هوایی و کشتیرانی و جاده ای ایران را با چالش مواجه و از فعالیت در عرصه های بین المللی منع نموده است.

همچنین تحریم های اعمال شده بر خدمات مالی و بانکی، انرژی، صنعت بیمه و خدمات بندری، عامل بازدارنده ای جهت توسعه حمل و نقل و نقل کشور بوده است. 

- تحریم های پیاپی عامل تشدید کننده بحران در صنعت حمل و نقل کشور و عدم دسترسی اقتصادی ایران به کالاها و خدمات ضروری شده و به دلیلی برای افزایش هزینه تمام شده و کاهش ناخواسته تولید در بخش های مختلف است.

 این تحریم ها نه تنها به تجارت ایران آسیب جدی وارد کرده، بلکه روند طبیعی تجارت منطقه ای و بین المللی را هم تحت تاثیر قرارداده است و این امر عاملی جهت عدم رغبت به سرمایه گذاری در توسعه زیرساخت های حمل و نقل و لجستیک است که به شدت نیازمند تامین مالی این صنعت که خود در زمره سرمایه گذاری های دیر بازده محسوب می شود، بوده و این امر علاقمندی سرمایه گذاران به حداقل ممکن کاهش داده است.

- وسائط حمل و نقل کشور بیش از گذشته فرسوده و بعضا از رده خارج شده است و با نسل جدید وسائط حمل و نقل دنیا فاصله بسیار دارد و همانگونه مستحضرید؛ موقعیت استراتژیک کشور به لحاظ موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک، مزیت خود را به عنوان هاب اصلی لجستیکی منطقه از دست داده است!

 - دخالت دولت در تصمیم گیری های غیر کارشناسانه و سرمایه گذاری در صنعت حمل و نقل و لجستیک، سختی کار را دو چندان کرده و طبعا  اولین اقدام موثر، نیازمند خروج ایران از انزوای  بین المللی است.

- در حوزه ساخت زیربناها، نگهداری و بهره برداری از خدمات جنبی به دلیل انحصار دولتی، اطلاعات بخش خصوصی اندک است و اصولا این قبیل خدمات به عنوان ظرفیت های بالقوه سرمایه گذاری و درآمدزایی، مورد توجه صاحبان سرمایه قرار نمی گیرد.

 - شفاف سازی و ایجاد فرصت های سرمایه گذاری در این حوزه، عدم دخالت دولت در قیمت گذاری، محرکی برای بازدهی سرمایه گذاری خواهد بود. 

- این تصویر کلی از وضع موجود نشان می دهد؛ صورت مسئله و ریشه عقب ماندگی صنعت حمل و نقل در ایران به دلیل ارتباط با متغیرهای اقتصادی و غیره، قدری پیچیده و از این بابت، سیاستگذاری در این بخش که ارتباط جدی با تصمیمات دیپلماتیک دارد، بی شباهت به راندن در جاده ای نیست که انتهای آن غیر شفاف و نامعلوم است.

- کاهش تنش های سیاسی و تکمیل کریدور های موجود سرزمینی، اقدام در احداث کرویدورهای جدید توسط همسایگان را به منطور دور زدن مزیت های موجود کشور ایران و افزایش هزینه های حمل و نقل به دلایل  محدودیت های ناشی از تحریم مشکلات حمل و نقل کشور را در حوزه نرم افزار و سخت افزاری کاهش خواهد داد.