کدام حیوان وحشی ویروس کرونا را به انسان داد؟

رقابت برای دانستن این که چگونه ویروس مرگبار کرونا از جهان حیوانات وارد دنیای انسان‌ها شد، ادامه دارد.

یک پنگولین قاچاق شده در کوالالامپور: حیوانی که گفته می‌شود بیماری را به انسان انتقال داده است

جایی در چین، خفاشی با سرعت سرسام‌آور پرواز می‌کرد و بعد که تصمیم گرفت فرود بیاید، ویروس جدید کرونا را در کف جنگل رها کرد. حیوانی وحشی، احتمالا یک پنگولین که برای خوردن حشرات روی برگ‌‌ درختان له‌له می‌زد، ویروس را وارد بدنش کرد.

ویروس وارد چرخه حیات وحش می‌شود. سرانجام یکی از حیوانات وحشی که این عفونت در بدنش بود به دام می‌افتد و وارد بازار فروش حیوانات وحشی می‌شود. این تولد یک شیوع جهانی بود.

دانشمندان با مطالعه حیواناتی که میزبان این ویروس بوده‌اند در تلاشند درستی این سناریو را ثابت کنند. اندرو کانینگام استاد انجمن جانورشناسی لندن می‌گوید، کشف این بخش از داستان «کمی مانند داستان‌های کارآگاهی» است. طیفی از گونه‌های جانوران وحشی می‌توانند میزبان باشند و او می‌گوید که گونه‌ای خاص از خفاش‌ها، میزبان تعداد زیادی از انواع ویروس کرونا هستند.

ویروس کرونا زیر میکروسکوپ

حالا سوال این است که ما چقدر از جزئیات این داستان آگاهیم؟ زمانی که دانشمندان فرمول ژنتیکی ویروس جدید را که از بدن یک بیمار به دست آمده بود، پیدا کردند، مشخص شد که خفاش‌های چین شریک جرم هستند.

این پستانداران در گروه‌های بزرگ دور هم جمع می‌شوند، مسافت‌های طولانی پرواز می‌کنند و الان در تمام قاره‌ها حضور دارند. خفاش‌ها بندرت یکدیگر را مریض می‌کنند ولی می‌توانند عوامل بیماری‌زا را در مسافت‌های طولانی و به طور گسترده پخش کنند.

به گفته کیت جونز، استاد دانشگاه کالج لندن، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد خفاش‌ها خودشان را برای پروازهای طولانی تطبیق داده‌اند و در ترمیم دی‌ان‌اِی خود بهتر از سایر گونه‌ها هستند: "این شاید باعث می‌شود آنها بتوانند بدون مریض شدن، ویروس‌های زیادی را حمل کنند، البته این فعلا فقط یک نظریه است."

شکی نیست که رفتار خفاش‌ها موجب رونق بازار ویروس‌ها می‌شود. جاناتان بال استاد دانشگاه ناتینگهام می‌گوید: «وقتی شما رفتارهای خفاش‌ها را بررسی می‌کنید، متوجه می‌شوید که ساز و برگ زیادی برای پخش ویروس دارند. خفاش‌ها پستاندار هستند و این احتمال وجود دارد که بعضی از آنها مستقیم یا از طریق یک میزبان واسطه موجب مریضی انسان شوند.»

بخش دوم معما، شناسایی حیوانی است که ویروس را در بدنش حمل می‌کرد و زندگی‌اش در بازار حیوانات وحشی ووهان به پایان رسید. یکی از مظنونان اصلی پنگولین است.

بیشترین میزان ابتلا به بیماری در چین است اما کشورهای دیگری هم آماده مبارزه با ویروس جدید کرونا هستند

پنگولین حیوانی است فلس‌دار و مورچه‌خوار که گفته می‌شود بیشتر از هر جانور دیگری در دنیا قاچاق می‌شود و در خطر انقراض است. پوست فلس‌دار پنگولین کاربرد گسترده‌ای در طب سنتی چین دارد و گوشت این حیوان هم از نظر عده‌ای بسیار لذیذ است.

ویروس‌های کرونا در پنگولین پیدا شده‌اند و گفته شده که برخی از این ویروس‌ها شباهت زیادی به نمونه جدید انسانی داشته‌اند. آیا می‌توان گفت ویروس‌ها قبل از رسیدن به بدن انسان بین خفاش و پنگولین مبادله ژنتیکی داشته‌اند؟ دانشمندان در هر نوع نتیجه‌گیری محتاط هستند. تمامی داده‌های تحقیق در مورد پنگولین هنوز آشکار نشده است بنابراین تایید این اطلاعات غیرممکن است.

به گفته آقای کانینگام محل زندگی و تعداد پنگولین‌هایی که آزمایش شده‌اند، بسیار مهم است: «برای مثال، این که آیا تعدادی حیوان مستقیم از حیات وحش گرفته شده‌اند (در این صورت نتیجه آزمایش دقیق‌تر است) یا فقط حیواناتی آزمایش شده‌اند که در محیط حفاظت شده یا بازار حیوانات یافت شده‌اند؟ (در این صورت نتایج در مورد میزبان واقعی ویروس‌ها نمی‌تواند چندان قوی باشد).»

مسئولان چینی برای جلوگیری از گسترش سارس، فروش گربه زباد را در بازار حیوانات زینیوان ممنوع کردند

پنگولین و دیگر حیوانات وحشی، شامل گونه‌های مختلف خفاش‌ها، اغلب در بازار حیوانات فروخته می‌شوند. او در مورد بخت انتقال ویروس از گونه‌ای به گونه‌ای دیگر می‌گوید: "بازارهای حیوانات، شرایط ایده‌آلی را برای انتقال عامل بیماری‌زا از یک گونه به گونه دیگر از جمله انسان‌ فراهم می‌کند."

بازار ووهان، که بعد از شیوع بیماری بسته شد، بخش فروش حیوانات وحشی دارد که شامل حیوانات قصابی شده و زنده است و در آن قطعات بدن حیواناتی مانند شتر، کوالا و پرندگان فروخته می‌شود. به گزارش روزنامه گاردین فهرست یکی از این مغازه‌ها شامل موارد زیر بود: توله گرگ، سنجاقک طلایی، عقرب، موش بامبو، سنجاب، روباه، گربه زباد، جوجه تیغی (احتمالا خارپشت)، سمندر، لاکپشت و تمساح.

شتر هم می‌تواند ناقل ویروس کرونا باشد

تا جایی که ما می‌دانیم، خفاش‌ و پنگولین در فهرست مغازه‌ها نبوده‌اند اما مسئولان چینی مشغول تحقیق در مورد حیوانات فروخته شده هستند. آقای بال می‌گوید: «اگر ویروس از گونه‌ای به گونه‌ای دیگر منتقل شده باشد، شما می‌خواهید بدانید که ایا این اتفاق باز هم رخ می‌دهد یا نه؛ این اهمیت زیادی از منظر سلامت جامعه دارد. به همین دلیل شما باید بدانید که دقیقا کدام حیوانات درگیر بوده‌اند و چه باعث بالا رفتن خطر انتقال شده است.»

خیلی از ویروس‌هایی که ما در سال‌های گذشته با آن‌ها سر و کار داشته‌ایم از حیات وحش آمده‌اند: «ابولا، اچ‌آی‌وی، سارس و حالا هم کرونا. آقای جونز می‌گوید بیشتر شدن عفونت‌هایی که از حیات وحش می‌آیند، می‌تواند به دلیل افزایش آگاهی ما، بیشتر شدن ارتباط با یکدیگر و یا تعدی بیشتر به حیات وحش باشد. رویارویی با ویروس‌های جدیدی که بشر قبلا با آن‌ها ارتباطی نداشته، موجب تغییر چشم‌انداز ما شده است.»

آقای کانینگام می‌گوید اگر ما عوامل خطر را بشناسیم، می‌توانیم بدون این که اثر مضر بر حیات وحش بگذاریم، گام اول را برای جلوگیری از چنین اتفاقاتی برداریم. طرفداران محیط زیست مشتاقانه می‌خواهند بگویند خفاش‌ها با این که ویروس‌های زیادی دارند، نقشی حیاتی در ساختار زیست‌بوم‌ها (اکوسیستم) دارند.

او می‌گوید: «خفاش‌های حشره‌خوار، طیف گسترده‌ای از جانوران مانند پشه‌ها و آفت‌های کشاورزی را می‌خورند. در حالی که خفاش‌های گیاه‌خوار به گرده‌افشانی درختان کمک می‌کنند و دانه‌های آن‌ها را پخش می‌کنند. خیلی مهم است که صحبت در مورد کنترل بیماری‌ها موجب کج‌فهمی در مورد این گونه‌ها نشود.»

خفاش‌ها در ماه جاری در یک بازار حیوانات اندونزی فروخته شدند

پس از شیوع سارس در ۳-۲۰۰۲، ویروسی که شباهت بسیار زیادی با کرونای جدید دارد، بازار حیوانات وحشی در چین و مناطق اطراف موقت ممنوع شد ولی این بازارها خیلی زود در چین، ویتنام و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا برقرار شدند.

چین خرید و فروش محصول حیوانات وحشی که معمولا برای خوراک، تولید خز و پزشکی سنتی استفاده می‌شوند را ممنوع کرده است.

در حالی که ما شاید هرگز نفهمیم که این بیماری که جان بسیاری را گرفته از کجا و چگونه وارد زندگی انسان‌ها شد، دیانا بل استاد دانشگاه ایست آنگلیا می‌گوید: «ما حیوانات مختلف از کشورهای مختلف با عادات زندگی متفاوت را دور هم جمع کرده‌ایم؛ از حیوانات آبزی گرفته تا حیواناتی که روی درخت زندگی می‌کنند. این ملغمه‌ای است که باید متوقف شود.»