راهکارهایی برای کاهش زیان قطارهای مسافری

در حالی که هزینه هر صندلی در یک سفر با قطار برای مالکان واگن، ۴۵ تا ۵۰هزار تومان تمام می‌شود، آنها ناگزیرند برای جذب مسافر، در بسیاری از فصول سال تخفیف‌هایی ارائه دهند که هزینه‌ها را برای آنها بیشتر از درآمدها و اداره کسب‌وکارشان را غیراقتصادی می‌کند. این روزها بخش خصوصی با مسئولان راه‌آهن درباره مشکلاتی که آنها را به مرز ورشکستگی کشانده، گفت‌وگوهایی داشته‌اند، اما به نظر می‌رسد اوضاع آنقدر خراب است که پیشنهادهایی مانند ارائه وام کم‌بهره و حتی وام بدون بهره را نیز نمی‌پذیرند.

 
با توجه به اینکه شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، نیازمند اجاره لکوموتیوهای کشنده دیزلی هستند، هزینه‌های سنگینی بر آنها تحمیل می‌شود و با توجه به همین مسئله، یکی از راهکارهای پیشنهاد شده از سوی بخش خصوصی به راه‌آهن برای کاهش مشکلات مالی، درنظر گرفتن هزینه اجاره لکوموتیو به عنوان درصدی از درآمد فروش بلیت بوده تا به این ترتیب بتوانند دخل و خرج‌شان را با هم هماهنگ کنند.

به گزارش گسترش تجارت، فعالان حمل‌ونقل ریلی مسافری این روزها با مشکلات مالی متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها می‌گویند بخش مسافری حمل‌ونقل ریلی، هزینه‌بر و کم‌درآمد است و به دلیل به صرفه‌نبودن، آنها در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند. 

مهرداد فرشیدی، کارشناس حمل‌ونقل در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» با تایید مشکلات مالی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری و اقتصادی نبودن اداره این شرکت‌ها، اظهار کرد: شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری در حال ورشکستگی هستند، زیرا به هیچ عنوان، هزینه‌های سرمایه‌گذاری در این بخش با درآمدها همخوانی ندارد. بزرگترین مشکل فعلی این شرکت‌ها این است که شرکت‌های هواپیمایی به عنوان رقیب، به میدان آمده‌اند و به دلیل انعطافی که در ارائه قیمت‌ها دارند، در بسیاری موارد از شرکت‌های ریلی جلو زده‌اند. 

فرشیدی بالا بودن هزینه اجازه لکوموتیو کشنده (لکوموتیو دیزلی) را از جمله مسائلی می‌داند که هزینه‌های زیادی بر شرکت‌های ریلی مسافری تحمیل می‌کند. او در این زمینه گفت: قطارهای مسافربری بخش خصوصی، لکوموتیو کشنده (نیروی کشش) در مالکیت ندارند و در این زمینه وابسته به لکوموتیوهای دیزلی هستند که شرکت دیگری ارائه می‌کند. قیمت‌های این کشنده‌های دیزلی با توجه به هزینه‌ها، به صرفه نیست. البته نمی‌گوییم این شرکت‌ها هزینه زیادی برای اجاره لکوموتیو کشنده می‌گیرند بلکه مسئله این است که درحال‌حاضر مالک واگن مسافری، هزینه‌های زیادی دارد که کار را برای او غیراقتصادی می‌کند.

این کارشناس با اشاره به اینکه درحال‌حاضر هر صندلی قطار مسافری، به طور متوسط بین ۴۵ تا ۵۰هزار تومان برای مالک واگن هزینه دارد، افزود: درحال‌حاضر با توجه به کمبود مسافر، قطارها تخفیف می‌دهند به عنوان نمونه قطار تهران-مشهد بلیت ۹۰تومانی را ۶۰ هزار تومان می‌فروشند، در حالی‌که ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان هزینه جاری صندلی است یعنی ۲۵ هزار تومان به ازای هر صندلی، هزینه کشنده پرداخت می‌شود. همچنین برای هر صندلی، ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان هزینه نیروی انسانی و ۵ هزار تومان هزینه‌های جانبی پرداخت می‌کند.

بنابراین وقتی مالک قطار، بلیت را ۶۰ هزار تومان عرضه می‌کند، اگر ضریب اشغال قطار ۷۵ درصد باشد، هر واگن ۳۰ بلیت می‌فروشد، یعنی سود هر واگن ۳۰۰ هزار تومان و در یک ماه، حدود۹میلیون تومان است در حالی‌که هزینه‌های تعمیرات کلی واگن بیش از این است. ضمن اینکه در این محاسبه، سرمایه‌گذاری اولیه برای خرید واگن، هزینه استهلاک سرمایه و بسیاری از هزینه‌های سرباری را محاسبه نکرده‌ایم. آنطور که فرشیدی می‌گوید، در جلساتی که با حضور مدیران رده‌بالای راه‌آهن برگزار شده، شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مشکلات‌شان را مطرح کرده و راهکارهایی نیز ارائه شده؛ راهکارهایی که بخش خصوصی بیشتر آنها را بی‌اثر می‌داند.

وی در این زمینه توضیح داد: مشکلات شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی به اندازه‌ای است که حتی پیشنهاد دریافت وام با بهره پایین از سوی راه‌آهن را نیز نپذیرفته‌اند و می‌گویند حتی قادر به بازگرداندن وام بدون بهره هم نیستند. آنها همچنین پیشنهاد اجاره رایگان لکوموتیوهای کشنده را نیز رد می‌کنند و می‌گویند حاضرند واگن‌های خود را به طور رایگان در اختیار راه‌آهن قرار دهند تا هزینه‌های اداره قطار در شرایطی که ضریب اشغال پایین و قطار، زیانده است، بر دوش آنها نباشد. 

به گفته وی، در شرایط کمبود مسافر، شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی نمی‌توانند برای جبران زیان خود، قیمت‌ها را افزایش دهند و همین حالا هم بلیت قطار را با ۴۰ تا ۵۰ درصد تخفیف عرضه می‌کنند.

این کارشناس معتقد است در چنین شرایطی، تنها راه جلوگیری از زیان شرکت‌های ریلی آن است که دولت هزینه اجاره لکوموتیو کشنده را به عنوان بخشی از درآمد فروش بلیت تعیین کند. وی توضیح داد: به این ترتیب هزینه اجاره کشنده برای شرکت‌های ریلی، بر مبنای میزان فروش تعیین خواهد شد؛ یعنی اگر قطاری ۱۰ میلیون تومان بلیت فروخته، ۳۰ درصد درآمد آن یعنی ۳ میلیون تومان را باید برای اجاره لکوموتیو کشنده بپردازد. در این صورت تکلیف مالک واگن روشن است و می‌تواند تخمین بزند چقدر از درآمد هر قطار را باید برای کشنده هزینه کند. 

به گفته فرشیدی با این روش، می‌توان بسیاری از مسیرهای مسافری که تقاضا در آنها وجود دارد اما به دلیل به صرفه نبودن، قطار مسافری ندارند را فعال کرد. وی گفت: درحال‌حاضر در بسیاری مسیرها مانند اصفهان- مازندران یا مازندران- تبریز، هم راه‌آهن و هم ظرفیت قطار مسافری وجود دارد اما این قطار راه‌اندازی نشده که اگر راه‌آهن موافقت کند که اجاره لکوموتیو کشنده، درصدی از هزینه فروش بلیت باشد و مابه‌تفاوت آن را راه‌آهن بپردازد، می‌توان در این مسیرها نیز قطار راه‌اندازی کرد.

وی معتقد است این کار به سود راه‌آهن نیز تمام می‌شود، زیرا اگر شرکت‌های بخش خصوصی فعال در حمل‌ونقل مسافر، نتوانند این بخش را اداره کرده و آن را رها کنند، راه‌آهن باید دوباره خود اداره این بخش را به‌دست گیرد که این برای راه‌آهن هزینه‌بر خواهد بود.

لزوم فرهنگ‌سازی درباره حمل‌ونقل ریلی
همانطور که فرشیدی تاکید می‌کند، سال‌های اخیر، مشکلات متعدد شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری را به آستانه ورشکستگی کشانده است. 

سیامک غفوری‌فرد، از کارشناسان راه‌آهن در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» در این زمینه اظهار کرد: کمبود مسافر در سال‌های اخیر، مسئله‌ای غیرقابل انکار است که در این زمینه می‌توان به دلایل متعددی از جمله خدمات‌دهی پایین به مسافران، برخورد نامناسب مسئولان و مهمانداران با مسافران، طولانی شدن سفر در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای و هوایی و مهم‌تر از همه افزایش نرخ بلیت اشاره کرد که موجب کاهش مسافران این حوزه شده است.

او معتقد است برطرف کردن این مشکلات به طور قطع می‌تواند دوباره حمل‌ونقل ریلی را در مسیر افزایش مسافران قرار دهد. از سوی دیگر توجه به انتقاد مسافرانی که از قطارها استفاده می‌کنند، روش بسیار مناسبی برای کاهش نقاط ضعف موجود و ارتقای نظام خدمات‌رسانی خواهد بود که به‌تدریج، افزایش مسافر را به دنبال خواهد داشت. این کارشناس یکی دیگر از مشکلات موجود در مسیر توسعه حمل‌ونقل ریلی مسافری که موجب کاهش مسافران شده را استفاده از ناوگان فرسوده دانست.

به گفته وی، در برخی مسیرها از جمله محور جنوب با وجود اینکه هوا بسیار گرم و تحمل گرما، طاقت‌فرسا است هنوز گاهی از قطارهای بدون کولر استفاده می‌شود. همین مسئله مسافران را وادار به استفاده از حمل‌ونقل جاده‌ای می‌کند. وی افزود: تلاش مسئولان ارشد راه‌آهن در خدمت‌رسانی به مردم و رساندن خط قطار به مناطق محروم از خط‌آهن ستودنی است، اما کم‌کاری و بی‌سلیقگی در برخی بخش‌ها، موجب بروز این گونه مشکلات شده است. 

غفوری‌فرد معتقد است با وجود مزیت‌های متعدد قطار از جمله امنیت بالا و آلودگی کمتر محیط‌زیست، فرهنگ‌سازی برای استفاده از سفر با استفاده از حمل‌ونقل ریلی در سطح بسیار پایینی قرار دارد و همین مسئله، موجب کم بودن سفرهای ریلی و افزایش زیان شرکت‌های ریلی شده است. او افزود: بسیاری از هموطنان ما هنوز مزیت‌های استفاده از حمل‌ونقل ریلی را نمی‌دانند و به همین دلیل به استفاده از این حوزه تمایلی ندارند، اما به نظر می‌رسد تبلیغات بتواند بخشی از مشکل را حل کند. تبلیغات واقعی مهم‌ترین اصل در بازاریابی شرکت‌های ریلی در کشورهای پیشرفته است، به طوری که در کشوری مانند امریکا که راه‌آهن در اختیار بیش از ۱۰ شرکت ریلی است، نرخ حمل‌ونقل ریلی پیشرفت خوبی داشته و موفقیت‌آمیز بوده است. 

به گفته وی، با توجه به گسترش فضای مجازی که تبلیغ و اطلاع‌رسانی را تسهیل کرده، می‌توان کارگروه اینترنتی در این زمینه تشکیل داد تا با اطلاع‌رسانی درباره مزیت‌های حمل‌ونقل ریلی، نگرشی مثبت در این زمینه ایجاد شود. آنطور که او می‌گوید تشکیل این کارگروه در دست اقدام قرار دارد.