◄ برنامه هفتم توسعه و هدف سرعت بازرگانی شبکه ریلی در بخش بار

عباس قربانعلی بیک: فصل 12 برنامه هفتم به تکالیف وزارت راه و شهرسازی در زمینه گذر (ترانزیت) و اقتصاد دریا محور پرداخته است (صفحه 132).

• مباحث ریلی در فصل 10 ماده 48 (خطوط ترانزیت و سریع السیر)، فصل 11 ماده 53 (خطوط حومه)، فصل 12 ماده 56 (سهم بار ریلی، ترانزیت، سهم راه آهن از بنادر)، ماده 57 (مجوز20 درصد مالکیت کشنده راه آهن) به صورت پراکنده آمده است (تین 258622).

• هدف ترانزیت زمینی کالا در این برنامه 40 میلیون تن و برای سال اول 16 با رشد سالانه 6 میلیون تن اعلام شده و سهم بار ریلی 30 درصد و سهم راه آهن از بنادر 25 درصد و احداث زیرساخت ها برای ترانزیت مانند دوخطه و برقی 3200 کیلومتر تعیین شده است.

• در ادامه جدول 12 (صفحه 133)، هدف ارتقای سرعت بازرگانی بار نسبت به شروع (مبهم) برنامه 70 درصد اعلام شده و در پایان وزارت راه و شهرسازی مکلف به ارسال سالانه گزارش سنجه های عملکردی گذر (ترانزیت) و اقتصاد دریا محور به مجلس شده است.

• بر اساس گزارش انجمن صنفی شرکت های مالک ناوگان از عملکرد سه ماهه اول سال 1401 راه آهن در حمل بار و مقایسه آن با میزان بار حمل شده در سه ماهه اول سال های 1400 و 1399، تن  کیلومتر بار حمل شده به میزان 11 درصد در سال 1401 نسبت به سال 1400 و 13 درصد درصد نسبت به سال 1399 کاهش نشان می دهد. یکی از شاخص های بسیار مهم در ارزیابی بهره وری واگن های باری، سرعت بازرگانی است که سه ماهه اول سال های 1398 تا 1401 نیز به ترتیب عبارت بودند از بالای 4 تا زیر 4 کیلومتر برساعت، با کاهش 20، 26 و 18 درصد و تعداد واگن از 25 به 28 هزار دستگاه رسید، (تین 246955 مورخ 140106).

• این انجمن در گزارش اسفند 1403 سرعت بازرگانی 9 ماهه را از 1400 تا 1403 بدین ترتیب اعلام نموده 4، 3.4، 3.1 و 3 و بهره وری ماهانه واگن ها در نه ماهه 1400 تا 1403 را به ترتیب 93.8، 83.2، 77.7 و 69.7 تن کیلومتر بر ماه اعلام نموده است.

• با این نسبت ها، بهره وری سالانه واگن ها طی این مدت چنین بود 1126، 998، 932 و 836 هزار تن کیلومتر که علاوه بر کاهش 26 درصد طی 3 سال (متوسط سالانه کاهش  حدود 9 درصد ) باید به کاهش نسبت به برترین های جهان هم توجه گردد (تین 307923).

• در این مدت تعداد واگن ها با 13.5 درصد افزایش (3677 واگن) از 27237 دستگاه به 30914 دستگاه افزایش یافته در حالی که تن کیلومتر کل (بار داخلی و ترانزیت) در همین مدت 14 درصد کاهش داشته و پیمایش واگن ها نیز 16 درصد کاهش یافت (تین 286631).

• صفحه 19 گزارش رولندبرگر، چند هدف استراتژیک را تعیین و برای دستیابی به سهم مسافر 10 درصد و بار به 20 درصد ، افزایش سرعت متوسط قطارهای مسافری را 25 کیلومتربرساعت (33 درصد ) و باری را 5 کیلومتر بر ساعت (120 درصد ) پیشنهاد داده است (تین ۲۴۶۹۵۵).

• اکنون مناسب است تجربه نیمه دوم دهه هفتاد را مرور نماییم: در زمان ورود مرحوم دکتر دادمان به راه آهن مدت سیر قطارهای سرخس به بندرعباس از مسیر تهران (خط بافق- کاشمر احداث نشده بود) حدود 15 روز بود (کمتر از روزی 170 کیلومتر) که پس از بازدیدهای اعضای کارگروه و جلسات ایشان و تصمیم گیری نهایی، زمان سیراین قطارها به چهار روز کاهش یافت یعنی 625 کیلومتر در روز (برای سال ها). بر اساس گزارش مطالعه Eurasian rail corridors اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC) در سال 2017، تعداد قطارهای اروپا آسیا طی سه سال 2014 تا 2016 از حدود 300 به حدود 1800 رام و جابجایی بار از 25 هزار به 145 هزار کانتینر معادل (TEU)رسید (هزینه هر TEU معادل 900 دلار و 3 تا 4 برابر هزینه دریایی بود). بر این اساس بیشتر این بار از طریق قزاقستان و روسیه به طول 10000 کیلومتر و 16 روز با سیر روزانه 625 کیلومتر حمل می گردید (تین ۲۲۳۸۹۵).

• افزایش سرعت بازرگانی علاوه بر یک تکلیف مهم در برنامه هفتم، یک ضرورت مهم برای افزایش بهره وری و اقتصاد راه آهن (تین 282874)، سودآوری بیشتر بخش خصوصی، تحقق سهم 30 درصد از بار داخلی و دستیابی به اهداف ترانزیتی و سهم ریلی آن است.

• برای دستیابی به این هدف، راه آهن باید گزارش هفتگی سرعت بازرگانی و متوسط توقف واگن ها در ایستگاه ها (Dwell) ... که تاثیر مستقیم بر سرعت بازرگانی (سرعت متوسط=average speed) دارد را برای انواع واگن در سایت خود اعلام نماید (تین 240850).

• برای افزایش پایدار سرعت بازرگانی، شناسایی و رفع موانع و جلوگیری از تکرار برنامه ریزی در حد حرف و رویا (تین 306412)، باید برخی قطارها در مسیرهای خاص به صورت محدود انتخاب و باتعیین شاخص در داشبورد مدیریتی و اعلام عمومی توسعه یابند.

لینک پارادوکس راه‌ آهن، سرعت بازرگانی قطارها، NotebookLM.mp4