چوب کم توجهی لای چرخ جایگزینی خودروهای فرسوده

بر اساس برنامه هفتم توسعه باید سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده از چرخه حمل ونقل خارج شوند در حالی که آمار نشان می دهد در نیمه نخست امسال ۱۱۵ هزار خودرو اسقاط شده و پیش بینی شده نیمه دوم سال آمار به این عدد نمی رسد. کارشناسان شتاب دهی به روند نوسازی این ناوگان را نیازمند افزایش مشوق ها می دانند.

به گزارش تین نیوز به نقل از ایمنا،  وسایل نقلیه با عمر بالای ۱۵ سال یکی از آلاینده های مهم هوای شهرها هستند که بر اساس آمارهای رسمی نزدیک به ۲۰ درصد ناوگان موتوری کشور را تشکیل می دهند، اما بیش از ۶۰ درصد از آلاینده های ناشی از بخش حمل ونقل همچون ذرات معلق، منواکسیدکربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن های سوخته را تولید می کنند که دلیل این شرایط، فرسودگی سیستم های احتراق، نقص در کاتالیزور و رعایت نشدن استانداردهای انتشار گازهای خروجی است.

بر اساس داده های مرکز آمار ایران، بیش از ۵ میلیون خودروی فرسوده در چرخه ترافیکی کشور فعال است که بسیاری از آن ها معاینه فنی مناسب ندارند، با وجود تصویب قانون اسقاط خودروهای فرسوده از سال ۱۳۹۰ و اقدامات دولت ها در این زمینه، میزان اسقاط واقعی این خودروها بسیار پایین بوده به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۲ کمتر از ۲۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده اسقاط شده است درحالی که بر اساس برنامه هفتم، سالانه باید ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شود، این عدد در سال گذشته حدود ۳۳۰ هزار دستگاه بوده و سال جاری نیز تا نیمه نخست سال تنها ۱۱۵ هزار خودرو اسقاط شده است و پیش بینی می شود نیمه دوم سال نیز با همین شرایط، آمار اسقاط خودروهای فرسوده به این عدد نمی رسد.

کارشناسان اقتصادی ضعف در اجرای این قانون، نبود زیرساخت های کافی برای جایگزینی همچون تولید خودروهای جدید با قیمت مناسب یا گسترش حمل ونقل عمومی و نیازهای معیشتی بخشی از جامعه را مانع از خروج مؤثر این خودروها از چرخه ترافیک می دانند.

آلودگی ناشی از این خودروها نه تنها کیفیت هوای شهرها را تشدید می کند، بلکه به طور مستقیم بر سلامت شهروندان به ویژه گروه های آسیب پذیر همچون کودکان و سالمندان تأثیر منفی می گذارد و بار اقتصادی قابل توجهی را به نظام درمانی تحمیل می کند و بدون انجام اقدامات هدفمند، خودروهای فرسوده همچنان یکی از چالش های بزرگ زیست محیطی ایران خواهند ماند. 

حسن کریمیان؛ رئیس هیئت مدیره انجمن کارفرمایی مراکز اسقاط کشور  از موانع اسقاط خودروهای فرسوده و راهکارهای لازم برای سرعت بخشیدن به این روند سخن می گوید. متن این مصاحبه را در ادامه می خوانید:

به نظر شما چه عواملی در کندی روند از رده خارج کردن خودروهای فرسوده نقش دارند؟

 خودروی فرسوده در دنیا تعریفی دارد که کشور ما نیز جدا از آن نیست، یعنی خودرویی که از سن بالایی برخوردار است و تردد آن در خیابان های شهر و جاده ها، پیامدهای زیادی به دنبال دارد، نخستین مشکل آلودگی هایی است که روی سلامت مردم و مصرف سوخت تأثیر منفی دارد، همچنین ایجاد آثار منفی در مبلمان شهری، تصادفات دلخراش و خسارت های جانی و مالی از دیگر پیامدهای استفاده از این وسایل نقلیه هستند.

در کشور ما توجه چندانی به اهمیت این موضوع نشده و به همین دلیل سن از رده خارج کردن خودروهای فرسوده به زیر ۲۰ سال رسیده است، به عبارت دیگر صنعت شکل گرفته در این زمینه هنوز به ۲۰ سالگی نرسیده است در حالی که کشورهای پیشرفته از زمان ساخت هر خودرو برای نوع برخورد با آن در دو تا پنج سال آینده، برنامه ریزی می کنند از جمله اینکه هر خودرو تا چه زمانی در گردش حمل ونقل قابل استفاده خواهد بود، در حالی که ما درباره این موضوع برنامه ریزی نداشته ایم و در سال های اخیر یعنی نزدیک به ۱۹ سال پیش تاکنون، مصوباتی از طریق مجلس به دولت های مختلف ابلاغ شد، اما در عمل چندان کارساز نبود و بر اساس آخرین مصوبه ای که به عنوان ساماندهی صنعت خودرو ابلاغ شده، در برنامه هفتم پیش بینی شده هر سال ۵۰۰ هزار خودرو از رده خارج شود اما در بهترین شرایط در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۳۵۰ هزار خودرو از چرخه حمل ونقل در خیابان ها و جاده ها خارج شده که با رقم ۵۰۰ هزار خودرو تکلیف شده در برنامه هفتم فاصله زیادی دارد.

وسایل نقلیه فرسوده شامل انواع ناوگانی است که در داخل و خارج شهرها تردد می کنند که آمار خودروهای فرسوده کشور نزدیک به ۲۲ میلیون برآورد می شود و موتورسیکلت ها نیز سهم قابل توجهی از این رقم را تشکیل می دهند در صورتی که بخواهیم سالانه ۵۰۰ هزار خودرو را از رده خارج کنیم به ۴۴ سال زمان نیاز داریم به عبارت دیگر اگر اکنون تصمیم دولت این باشد که به هدف گذاری اسقاط ۵۰۰ هزار خودرو در سال برسد که بیشترین آمار آن با ۳۵۰ هزار خودروی اسقاطی در سال گذشته بوده است و سال جاری با این رقم فاصله زیادی داریم، چند دهه طول می کشد که به نقطه مطلوب برسیم.

از سوی دیگر نیاز خودرو در کشور نیز بالا است و آمار تولیدات و واردات اگر به دو میلیون دستگاه برسد، می تواند خواسته مردم را تأمین کند، همچنین در صورتی که بخواهیم هر سال دو میلیون خودروی جدید به ناوگان در حال تردد در شهرها اضافه کنیم، سن خودروهای فرسوده نیز هر سال افزوده می شود و یک معضل بزرگ پیش روی مردم به ویژه دولت ها خواهد بود.

به نظر می رسد که نگاه دستگاه اجرایی به این صنعت قابل قبول نیست و در صورتی که مردم و دولت پای کار نیایند تا روند از رده خارج کردن خودروهای فرسوده را شتاب دهند، در سال های آینده با معضلات بیشتری روبه رو خواهیم شد.

اکنون طبق آماری که اعلام شده ۶۰ درصد آلایندگی به ویژه کلان شهرها از جمله تهران و اصفهان از تردد خودروها است که این رقم کمی نیست، زیرا در شرایط کنونی اگر همین حجم از آلودگی کاهش پیدا کند، بسیاری از معضلات برطرف خواهند شد همچون این آمار که وزارت بهداشت و درمان منتشر می کند که سالانه ۵۷ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند این عدد قابل توجهی است و مشکلات هزاران خانواده را نشان می دهد اما بخش بزرگ تر از این آمار کسانی هستند که دچار ناراحتی های تنفسی، ریوی، قلب و مغز و اعصاب می شوند که مشکلات درمانی را برای کشور ایجاد می کند و می تواند میلیاردها دلار سرمایه را از کشور برای واردات دارو از کشور خارج کند.

 این آمار نشان دهنده خسارت های سنگین آلودگی ناشی از خودروهای فرسوده است.

 بله، رقم خسارت ها بسیار بالا است که اگر به آن ها توجه نکنیم در اقتصاد، سلامت و درمان مردم تأثیر بسزایی خواهد داشت. باید توجه کنیم که وضعیت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده مناسب نیست و با این شرایط راه به جایی نخواهیم برد بنابراین نیاز است که مجلس، دولت و مردم در این راستا همکاری کرده و یک حرکت جهادی انجام دهند تا برای سال های آینده مشکلات کمتری داشته باشیم.

ایراد چرخه کنونی اسقاط چیست؟ برای حل مشکل مشوق های ناکافی برای دارندگان خودروهای فرسوده چه سازوکاری باید ایجاد شود؟

 کشورهای دنیا در زمینه خودروی فرسوده کارهای زیادی انجام داده اند از جمله اینکه خودروسازان را موظف می کنند که به ازای تولید هر خودرو، یک دستگاه وسیله نقلیه فرسوده را از چرخه حمل ونقل خارج کنند، در کشور ما نیز این قانون وجود دارد و در حال اجرا است که به ازای تولید هر چهار خودرو، یک دستگاه فرسوده اسقاط شود، اما این وضعیت مربوط به زمانی است که شرایط مناسبی داشته باشیم در حالی که اگر بخواهیم ۵۰۰ هزار خودرو را از چرخه خارج کنیم لازم است که در قبال آن دو میلیون خودرو وارد کشور شود.

به این موضوع نیز توجه کنید که کلان شهرهایی همچون تهران و اصفهان این روزها به پارکینگ خودرو تبدیل شده اند و در صورتی که بخواهیم هر سال یک میلیون و ۵۰۰ هزار خودرو به ظرفیت خیابان های شهرها اضافه کنیم، یعنی بتوانیم مطابق برنامه ۵۰۰ هزار خودروی فرسوده را از رده خارج کنیم باید یک میلیون و ۵۰۰ هزار خودرو به ناوگان کشور اضافه شود و این شرایط ترافیک کلان شهرها و جاده ها یا میزان مصرف بنزین را تشدید خواهد کرد.

آیا خودروسازان داخلی ظرفیت تولید سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو برای جایگزینی ناوگان فرسوده را دارند؟

 تولید خودروسازان داخلی ناکافی نیست در واقع سرعت اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده کند است به این دلیل که مالکان آن ها قشر ضعیف جامعه هستند که توان پرداخت مبلغ بالاتری برای خرید خودرو نو یا مدل بالاتر را ندارند، بنابراین باید برای تشویق این افراد، تسهیلات یا مشوق هایی در نظر گرفته شود تا انگیزه جایگزینی و اسقاط خودروهای فرسوده در آن ها ایجاد شود به عنوان مثال اکنون برای اسقاط یک موتورسیکلت فرسوده تنها ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان پرداخت می شود، درحالی که خرید یک موتورسیکلت برقی جایگزین چند برابر این مبلغ هزینه دارد. درباره خودروهای سواری نیز بیشترین مبلغ خرید از سوی مراکز اسقاط حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیون تومان است، اما این روزها حتی همین مبلغ نیز خریدار ندارد و ممکن است فروشنده در نهایت کمتر از ۷۰ میلیون تومان دریافت کند.

 آیا پیش بینی این مشوق ها و تسهیلات برای دولت امکان پذیر است؟

 به طور حتم این کار برای دولت فشار مالی خواهد داشت که از عهده دستگاه اجرایی خارج است، البته این طرح ها در سال های گذشته ارائه شده است، ما هم طرح های متفاوتی را به دولت ارائه کردیم که بار زیادی برای دولت نداشته باشد، اما خیلی استقبال و همراهی نبوده و نتوانسته زمینه جذب مالکان را فراهم کند. برآوردها حکایت از آن دارد که یک موتورسیکلت کاربراتوری که در کشور تردد می کند چهار برابر گاهی تا شش برای یک خودرو آلایندگی دارد این وسایل نقلیه در اختیار ضعیف ترین قشر جامعه هستند که از آن برای گذران زندگی استفاده می کنند به همین دلیل تبدیل به احسن موتورسیکلت یا حتی خودروی فرسوده برای آن ها کار دشواری است. لازم است که مشوق هایی همچون وام های طولانی مدت با بهره های پایین برای این مالکان در نظر گرفته شود که جذابیت لازم را برای مشارکت در طرح های اسقاط برای آن ها فراهم کند. به طور کلی این مشکل مهمی است که باید برای آن چاره اندیشی شود وگرنه در سال های آینده با مشکلات بیشتری در این زمینه روبه رو خواهیم شد.

فرایند اسقاط خودرو برای متقاضیان چگونه است؟

 بر اساس مصوبه سازمان حمایت از مصرف کنندگان، ارزش هر برگه اسقاط برای یک خودروی سواری که سه برگه گواهی دریافت می کند، ۳۵ میلیون تومان تعیین شده است. یعنی فروش این خودرو در نهایت ۱۰۵ میلیون تومان درآمد دارد که این رقم انگیزه چندانی برای صاحبان خودروهای فرسوده ایجاد نمی کند.

در این فرایند، هر فرد دارای خودروی فرسوده می تواند به یکی از ۲۱۷ مرکز اسقاط در سراسر کشور مراجعه کند. با تحویل مدارک و خودرو، پس از بازدید کارشناسان، روند اسقاط انجام می شود. به طور معمول این فرایند بین دو تا سه هفته زمان می برد و پس از تأیید، وجه مربوطه به صورت مستقیم توسط مرکز اسقاط به صاحب خودرو پرداخت می شود.

مراکز اسقاط خصوصی هستند و تمام سرمایه گذاری ها از محل منابع خودشان بدون دریافت هیچ تسهیلات بانکی یا بودجه دولتی انجام می شود، مشکل کنونی این مراکز نه پرداخت به صاحبان خودرو، بلکه نبود خریدار برای گواهی های تولیدشده است که موجب کندی کار شده است، امیدواریم دولت در بودجه سال آینده حمایت قانونی لازم را از این مراکز انجام دهد تا چرخه مالی آن ها دوباره به گردش بیفتد و تولیدات آن ها وارد بازار مصرف شود.