تبعات سنگین بسته‌ شدن مرزهای هوایی میان هند و پاکستان بر حوزه حمل‌ ونقل بار

تنش های ژئوپلیتیک اخیر میان هند و پاکستان، به بسته شدن متقابل حریم هوایی دو کشور منجر شده بود؛ اما اکنون مرزهای هوایی میان این دو همسایه هسته ای بار دیگر گشوده شده است، پس از مذاکرات دیپلماتیک فشرده در سطوح بلندپایه، دولت پاکستان به طور رسمی اعلام کرد؛ از ۱۲ مه ۲۰۲۵ محدودیت پروازهای هندی را لغو کرده است. 

به گزارش تین نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، هند نیز در اقدامی متقابل، ممنوعیت پرواز هواپیماهای پاکستانی بر فراز آسمان خود را رفع کرد، با این حال بحران اخیر بار دیگر آسیب پذیری ذاتی شبکه های بار هوایی منطقه ای را نمایان کرد؛ شبکه ای که تنها با یک تصمیم سیاسی می تواند با اختلال گسترده و زیان های مالی چند ۱۰۰ میلیون دلاری مواجه شود. بخش حمل ونقل هوایی بار، اگرچه کمتر از یک درصد از کل حجم بار جهانی را تشکیل می دهد، اما نزدیک به ۳۵ درصد از ارزش تجارت جهانی را شامل می شود که نشان دهنده نقش راهبردی آن در زنجیره های تامین پرشتاب و با ارزش بالا است. هرگونه اختلال در این روش حمل، اثرات زنجیره وار در سراسر بخش های تولید، توزیع و خرده فروشی دارد؛ به ویژه در اقتصادهایی مانند هند که به دنبال رشد مبتنی بر صادرات هستند.

 آخرین دور از تنش های ژئوپلیتیک میان هند و پاکستان محدودیت های عملیاتی مهمی را برای بخش بار هوایی در سراسر جنوب آسیا و فراتر از آن ایجاد کرد. در پی حمله ای مرگبار در کشمیر که به کشته شدن ۲۶ نفر انجامید- و هند آن را به طور علنی به عوامل مستقر در پاکستان نسبت داد-پاکستان تا ۲۳ مه ۲۰۲۵ حریم هوایی خود را به روی شرکت های هواپیمایی هندی بست. در واکنشی متقابل، هند نیز پرواز هواپیماهای پاکستانی را از آسمان خود منع کرد. این محدودیت های متقابل باعث انحراف گسترده مسیر پروازهای تجاری شده که پیامدهایی مستقیم و البته نامطلوب برای عملیات حمل هوایی بار و مرسولات میان هند و اروپا، آمریکای شمالی و خاورمیانه به همراه داشت.

این تحولات در زمانی رخ داد که شبکه های جهانی حمل ونقل هوایی بار همچنان تحت فشار الگوهای در حال تغییر تجارت، نوسان بازار سوخت و بهبود شکننده دوران پساکرونا هستند. بسته شدن دوجانبه حریم هوایی میان دو کشور مسلح به سلاح هسته ای تنها یک بحران سیاسی نیست؛ بلکه یک بحران لجستیک و اقتصادی نیز هست که تبعاتی گسترده برای شرکت های هواپیمایی، فورواردرها (واسطه های بین شرکت های صادر کننده و حمل کننده کالا) و وضع کنندگان مقررات دارد.

اثر تغییر مسیر هواپیماهای باری بر هزینه ها

شرکت های هواپیمایی مهم هند از جمله ایر ایندیا، ایندی گو و اسپایس جت ناچار شده اند تا مسیرهای طولانی تری را برای حفظ برنامه های بین المللی خود اجرا کنند؛ به ویژه در مسیرهای غربی به سوی اروپا و خلیج فارس. ایر ایندیا اعلام کرده؛ زمان پرواز به مقاصدی مانند دبی و دوحه حدود یک ساعت افزایش یافته؛ ضمن اینکه پروازهای اروپایی با انحرافاتی حتی طولانی تر مواجه هستند. پیامدهای اقتصادی این موضوع برای حمل ونقل بار بسیار قابل توجه است.

بر اساس داده های منتشرشده توسط فایننشال اکسپرس، شرکت های هواپیمایی تخمین می زنند این تغییر مسیرها، هزینه های عملیاتی ماهانه را تا ۳۶.۷ میلیون دلار افزایش داده است که عمدتا ناشی از مصرف سوخت بیشتر و زمان اضافه کار خدمه است. سوخت همچنان بزرگ ترین بخش هزینه ها در عملیات بار هوایی است و هرگونه افزایش در مدت زمان پرواز، ظرفیت حمل، برد هواپیما و صرفه اقتصادی واحد را تحت تاثیر قرار می دهد. این موضوع ممکن است منجر به بدهی فزاینده بیش از ۸۰۰ میلیون دلاری به شکل زیان تجمعی برای شرکت های هندی شود. ایندی گو که ناوگانی عمدتا متشکل از هواپیماهای بدنه باریک دارد، اعلام کرده است؛ پروازهای خود به شهرهایی مانند آلماتی و تاشکند را به حالت تعلیق درآورده است که نشانگر حاشیه های عملیاتی محدود در مسیرهای بار هوایی کوتاه و میانبرد است. این تعلیق ها همچنین ظرفیت بار در محفظه زیرین هواپیما را که برای ارسال دارو و تجهیزات الکترونیک مورد استفاده قرار می گیرد و در بازار حمل ونقل آسیای مرکزی تقاضای زیادی برای آن وجود دارد، کاهش می دهد.

۹۰ دقیقه پرواز بیشتر!

به گزارش «دنیای اقتصاد»، برای بارهای از مبدأ دهلی یا بمبئی، اجبار به دورزدن حریم هوایی پاکستان به طور متوسط تا ۹۰ دقیقه به زمان ترانزیت می افزاید. این موضوع نه تنها مدل های تحویل به موقع برای کالاهای حساس به زمان همچون محصولات فاسدشدنی، پوشاک و تجهیزات پزشکی را مختل می کند، بلکه فورواردرها را مجبور به بازنگری در امکان پذیری مسیرها و انتقال هزینه ها می سازد.

آثار عملیاتی یک تصمیم ظاهرا ساده درباره ممنوعیت تردد در حریم هوایی یک کشور، تا محاسبات بار قابل حمل نیز کشیده می شود؛ به ویژه برای هواپیماهای باری و ترکیبی که با حداکثر وزن برخاست، پرواز می کنند. مسیرهای طولانی تر مستلزم حمل سوخت بیشتر است که در نتیجه، ناچار باید درباره وزن سوخت و وزن بار تصمیم گیری شود. این موضوع به ویژه برای شرکت های هندی که استفاده از هواپیماهای پهن پیکر آنها به دلیل تاخیر در نوسازی ناوگان و کمبود اسلات های پرواز دوربرد (مدت زمان مجاز فرود و برخاست هواپیما در فرودگاه) محدود است، مشکل ساز خواهد بود. بیش از این، بخش اعظم صادرات محصولات دارویی و فناوری پیشرفته هند که مقصد آنها اروپای غربی و آمریکا است، نیازمند کنترل دقیق دما و حداقل قرارگیری در معرض شرایط محیطی است. مسیرهای جایگزین در صورت عدم اتخاذ تدابیر مانند بسته بندی پیشرفته یا زنجیره سرد گسترده تر، این شرایط را نقض می کنند که هر دو به هزینه های لجستیکی می افزاید.

بر اساس داده های اخیر وزارت بازرگانی هند، این کشور در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۵ بیش از ۴.۲ میلیارد دلار کالای دارویی صادر کرده است. هرگونه اختلال در مسیرهای هوایی مربوط به این حوزه، نه تنها نگرانی های اقتصادی، بلکه خطرات اعتباری برای صادرکنندگانی که تحت چارچوب های نظارتی اداره غذا و داروی ایالات متحده آمریکا یا مقررات مربوط به استانداردهای تولید کنندگان دارو در اتحادیه اروپا فعالیت می کنند، ایجاد می کند.

زنگ هشدار شکنندگی کریدورهای هوایی

این بن بست ژئوپلیتیک، بار دیگر گفت وگوها درباره شکنندگی راهبردی کریدورهای هوایی منطقه ای را احیا کرده است. بسته شدن حریم هوایی پاکستان آخرین بار در سال ۲۰۱۹ در جریان حادثه پولواما–بالاکوت اتفاق افتاد که موجب اختلال مشابهی در عملیات ها به مدت نزدیک به دو هفته شد، با این حال هزینه تحمیلی این بار، با توجه به قیمت بالاتر سوخت، کمبود نیروی کار و ظرفیت محدود بار جهانی، احتمالا بسیار بیشتر خواهد بود.

برای متخصصان سیاستگذاری حوزه حمل ونقل هوایی بار، این رویداد ضرورت برنامه ریزی مسیرهای متنوع، تقویت اتصالات منطقه ای و راهبردهای تجمیع بار در فرودگاه های مختلف را برجسته می سازد. به عنوان مثال، شرکت هایی که در شرق هند(کلکته، بوبنیشور) یا جنوب هند(چنای، بنگلور) فعالیت می کنند، تا حدودی کمتر از بسته شدن مسیرهای غربی متاثر شده اند، هرچند همین موضوع نیز باعث افزایش ترافیک و تراکم کنترل ترافیک هوایی در مسیرهای ایران، امارات متحده عربی و آسیای مرکزی شده که هریک، حساسیت های ژئوپلیتیک خاص خود را دارند. این شکنندگی دلیلی قوی برای تقویت توافق نامه های منطقه ای حمل ونقل هوایی بار و تسریع سرمایه گذاری در سامانه های پیشرفته برنامه ریزی پرواز با قابلیت مدل سازی سناریوهای ژئوپلیتیک در زمان واقعی است.

تبعات اقتصادی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، هدف سیاست ملی لجستیک هند(NLP) رساندن هزینه های لجستیک این کشور از سطح فعلی(۱۳ تا ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی) به کمتر از ۱۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ است. حمل ونقل هوایی، به ویژه برای کالاهای با ارزش بالا، ستون اصلی تحقق این هدف است. رویدادهایی مانند مناقشه فعلی میان هند و پاکستان بر سر حریم هوایی، این تلاش ها را عقب می اندازد؛ به ویژه زمانی که فرستنده ها برای اجتناب از عدم اطمینان، بار خود را اغلب از طریق دریا حمل می کنند. این وضعیت همچنین فرصتی برای شرکت های مثل دی.اچ.ال. فد اکس و یو.پی. اس فراهم می کند تا سهم بازار را از شرکت های تجاری دچار کمبود ظرفیت بربایند؛ گرچه با نرخ های بالاتر و موردنظر خود. افزون بر این، با افزایش علاقه خریداران غربی به راهبردهای تامین چین به علاوه یک، قابلیت اطمینان در لجستیک خروجی به یک مزیت رقابتی تبدیل می شود و هند در صورت ناتوانی در تضمین استمرار حمل ونقل هوایی، ممکن است مزیت خود را از دست بدهد.

بسته شدن حریم هوایی پاکستان تنها یک بن بست دیپلماتیک نیست، بلکه نمونه ای کلاسیک از قرارگیری زنجیره های تامین بار هوایی در معرض خطرات ژئوپلیتیک است، درحالی که ناراحتی های مسافران معمولا در تیترها بازتاب می یابد، این جریان های باری تجاری -که اغلب نادیده گرفته می شوند- هستند که بیشترین آسیب را از چنین بحران هایی می بینند.

 برای ذی نفعان در حوزه های حمل ونقل هوایی بار، سیاست تجاری و پایداری، پیام روشن است: چابکی عملیاتی، دوراندیشی سیاسی و برنامه ریزی برای سناریوهای ژئوپلیتیک باید در قلب راهبردهای آتی بار هوایی قرار گیرد. همان طور که هند و پاکستان مسیر حل اختلافات دیپلماتیک خود را می پیمایند، بخش بار هوایی باید برای جهانی آماده شود که در آن دسترسی به حریم هوایی دیگر بدیهی نیست؛ بلکه دارایی راهبردی است که باید از آن دفاع کرد، آن را متنوع ساخت و از راه دیپلماسی تامین کرد.