کریدور زنگزور در آستانه اجرا!

برخی رسانه ها در گزارش های خود اعلام کردند که طرح کریدور زنگزور در پارلمان ارمنستان مورد موافقت و تصویب قرار گرفته است. این گزارش ها همچنین نشان دهنده عقب نشینی روسیه از مخالفت با حضور آمریکا در این پروژه است. مسئولان اتحادیه اروپا نیز به صورت ضمنی از راه اندازی زنگزور استقبال کرده اند.

️به گزارش تین نیوز به نقل از  روزنامه اقتصاد سرآمد، موضوع ساخت و بهره برداری از کریدور زنگزور طی ماه های اخیر، به مهم ترین چالش امنیتی در منطقه قفقاز تبدیل شده است. این کریدور ریلی ۴۳کیلومتری که از منطقه هرادیز در خاک جمهوری آذربایجان آغاز و با عبور از منطقه سیونیک ارمنستان، نخجوان را به خاک آذربایجان متصل خواهد کرد، نهایتا به شهر کارص ترکیه یعنی ایستگاه پایانی کریدور باکو-تفلیس-کارص (BTK) متصل خواهد شد. با این حساب، در صورت ساخت و بهره برداری از این کریدور ریلی، بنادر مهم ترکیه همچون استانبول و مرسین، به غرب دریای خزر متصل می شوند.

علاوه بر آثار مخرب ساخت چنین راهگذری برای دوکشور ایران و ارمنستان که نهایتا موجب قطع ارتباط زمینی مستقیم دوکشور با یکدیگر خواهد شد، آنچه بیش از همه موجب ایجاد نگرانی های امنیتی در خصوص ساخت این کریدور ترانزیتی در شمال ایران شده، مسئله حضور یک شرکت خصوصی آمریکایی به نام PMC به عنوان پیمانکار و مدیر کریدور زنگزور است که بنابر اطلاعات موجود، قرار است بیش از هزارپرسنل خود را در این منطقه مستقر کند. بر همین اساس، قرار است ۳۰درصد از منافع مالی حاصل از فعالیت کریدور زنگزور به ارمنستان پرداخت شود و البته ۴۰درصد نیز سهم طرف آمریکایی برای مدیریت این کریدور خواهد بود.

به نوشته نشریه «کالیفرنیا کوریِر»، برآوردهای اولیه نشان می دهند که ارزش بار مورد مبادله در این کریدور در صورت ساخت و تکمیل، رقمی بین ۵۰ الی ۱۰۰میلیارد دلار خواهد بود. اگرچه ایران، روسیه و ارمنستان به شدت در برابر ساخت این کریدور موضع گرفته و مخالفت صریح خود با ساخت آن را طی ماه های اخیر اعلام کرده بودند، اما نشریه «کریدل» روز پنجشنبه دوم مردادماه، با انتشار گزارشی، از تصویب طرح ساخت این کریدور در پارلمان ارمنستان خبر داد. «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان نیز البته روز ۲۵تیرماه از دریافت پیشنهاد پیشنهاد آمریکا درخصوص ساخت این کریدور خبر داده بود.

تسهیل ترانزیت یا مسیر نفوذ

هرچند «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز پنجشنبه طی سخنانی، طرح آمریکا برای کنترل ۱۰۰ساله کریدور زنگزور را نشانه فریبکاری واشنگتن دانست، اما همان روز، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین، طی سخنانی جداگانه اعلام کرد که مسئله ساخت این کریدور و نحوه مدیریت آن، نهایتا موضوعی مرتبط با حاکمیت دوکشور ارمنستان و آذربایجان است و روسیه به تصمیم دو شور در این خصوص احترام می گذارد.

تحریم های اقتصادی وضع شده علیه روسیه طی سال های اخیر، بیش از هرچیز، امنیت انرژی اروپا را به واسطه ممنوعیت صادرات منابع گازی روسیه به قاره سبز، تحت تاثیر خود قرار داده است. اگرچه اروپا موفق شد این چالش بزرگ را طی سه سال اخیر با موفقیت نسبی پشت سر بگذارد، اما حقیقت امر این است که موضوع تامین انرژی، همچنان یکی از چالش های پیش روی منطقه یورو آن هم در اوج وضعیت شکننده اقتصادی ناشی از رکود جهانی است که می تواند نرخ تورم در اروپا را تحت تاثیر خود قرار دهد.

حالا اما با نزدیک ترشدن رویای ساخت کریدور به واقعیت، اروپا امیدوار است راه اندازی زنگزور بتواند علاوه بر تسهیل حمل بار میان شرق و غرب، امنیت انرژی خود را نیز با منابع گازی دریای خزر، تامین و گاز وارداتی از کشورهای قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان را جایگزین گاز صادراتی روسیه کند. این در حالی است که برخی کارشناسان همچنان معتقدند که دولت ایالات متحده آمریکا از اجرای چنین پروژه ای در منطقه قفقاز به دنبال افزایش ضریب نفوذ اقتصادی و سیاسی است. 

تخمین های بانک جهانی نشان می دهد که زنگزور می تواند تا پایان سال۲۰۲۷، بین ۵۰ الی ۱۰۰میلیارد دلار کالا را بین شرق و غرب ترانزیت کند که دامنه نوسان این رقم به میزان آمادگی زیرساخت ها برای تسهیل در حمل جاده ای و ریلی کالا در منطقه قفقاز و البته مسیر کریدور، بستگی دارد. از سوی دیگر، بلومبرگ نیز با انتشار گزارشی در خصوص زنگزور معتقد است که ساخت این کریدور می تواند زمان حمل بار میان اروپا و آسیا را بین ۱۲ تا ۱۵روز کاهش دهد.

تخمین های مرکز سیاست گذاری دریای خزر نیز نشان می دهد که هزینه تامین زیرساخت های لازم برای کریدور زنگزور بین ۵ الی ۱۰سال آینده، ۳ الی ۵میلیون دلار است. در آذربایجان نیز «مرکز تحلیل اصلاحات اقتصادی و ارتباطات» معتقد است که بهره برداری از زنگزور، توانایی جمهوری آذربایجان برای صادرات را تا ۷۰۰میلیون دلار بیش از ارقام فعلی افزایش خواهد داد که این رقم معادل ۲درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. همین ارقام، ساخت چنین کریدور جاده ای-ریلی را توجیه پذیر خواهند کرد.

اروپا امیدوار به انتقال و تامین انرژی

در حوزه انرژی نیز تخمین ها نشان می دهند که ساخت زنگزور می تواند میزان صادرات گاز منطقه اوراسیا و قفقاز به اروپا را تا حد زیادی افزایش دهد و امنیت انرژی قاره سبز را تامین کند. میزان گاز صادراتی از طریق کریدور گازی قفقازجنوبی در حال حاضر، رقمی حدود ۱۲میلیون مترمکعبی بوده که قرار است این رقم تا پایان سال۲۰۲۷ به بالای ۲۰میلیون مترمکعب افزایش یابد. از سوی دیگر، قزاقستان نیز در تلاش است تا حجم گاز و میعانات گازی خود به اروپا از طریق آذربایجان را افزایش دهد. این کشور در بازه زمانی ژانویه تا اکتبر۲۰۲۴، بیش از ۱.۲میلیون تن موادنفتی را از طریق آذربایجان به اروپا صادر کرده است.

درخصوص اروپا نیز باید گفت که براساس سند چشم انداز انرژی سال۲۰۲۵ که توسط آژانس بین المللی انرژی منتشر شده، اروپا تا سال۲۰۳۰، به تامین بیش از ۲۰میلیون مترمکعب گاز جدا از منابع گازی صادراتی روسیه، نیازمند است. به همین دلیل، باوجود روابط نزدیک برخی کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه با ارمنستان، اولویت بروکسل، تامین گاز و دیگر منابع انرژی مورد نیاز خود است. همین امر سبب شده است تا علاوه بر ایالات متحده، اروپا نیز از تاسیس و بهره برداری از کریدور زنگزور، استقبال کند.

پیشنهاد ایالات متحده برای اجاره ۱۰۰ساله کریدور زنگزور، نشان دهنده اهمیت راهبردی این کریدور برای تضعیف محور روسیه-ایران-چین و تامین امنیت انرژی اتحادیه اروپا با کاهش وابستگی به مسکو است. در طول تاریخ، منطقه قفقازجنوبی همواره میدان رقابت قدرت های منطقه مانند روسیه، ایران و عثمانی بوده است. پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، این منطقه با ورود اتحادیه اروپا و ایالات متحده و همچنین درگیری بلندمدت قره باغ به کانون رقابت جهانی تبدیل شد؛ به ویژه آنکه پس از جنگ دوم قره باغ در سال۲۰۲۰ و کنترل آن توسط نیروهای آذری، اختلافات تشدید شد که ریشه در ادعاهای باکو در مورد کریدور زنگزور دارد که جنوب ارمنستان را جدا و جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می کند. 

پروژه کریدور زنگزور طیف وسیعی از موافقان و مخالفان خاص خود را دارد که در این میان ایران به عنوان مهم ترین مخالف آن شناخته می شود، در حالی که این طرح با اهداف راهبردی سازمان کشورهای ترک و همچنین ناتو به نوعی همسو شده است. چین نیز به دلیل رونق کریدور میانی تاکنون موضع تقریبا مثبتی داشته، اما روسیه به عنوان با نفوذترین قدرت منطقه ای، تاکنون رویکرد تقربیا میانه در پیش گرفته است، ولی بروز برخی اختلافات با باکو می تواند باعث تغییر این موضع شود. البته ترکیه از این پیشنهاد ابراز بی اطلاعی کرده و ارمنستان نیز اعلام کرده که براساس قوانین کشور، اراضی ارمنستان فقط به منظور کشاورزی می تواند اجاره داده شود. گزینه ای که سفیر ایالات متحده مطرح می کند، غیرممکن است. باوجود این، این پیشنهاد نشان دهنده اهمیت راهبردی قفقازجنوبی و کریدور زنگزور برای دولت ترامپ است.