ماشه نعمت است یا فاجعه؟

ایرج گلشنی|  مکانیزم ماشه که این روزها ورد زبان هاست، از سه دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد. این که اهل کدام دیدگاه باشید، بسیار مهم است و در مجموع، با آن نگاه ایران امروز و فردا را ملاحظه خواهید کرد. آن سه دیدگاه کدامند؟
ماشه نعمت است!
یک عده بر این باورند که مکانیزم ماشه – به معنای تحریم همه جانبه و رسمی- در حقیقت یک نقمت است که از دل آن، نعمت می زاید. 
این گروه می گویند جمهوری اسلامی از بدو تاسیس مورد تحریم بوده است و تحریم چیز جدیدی نیست و مکانیزم ماشه هم چیز خاصی به آن نمی افزاید. مخصوصا این که مکانیزم ماشه اخیر، رنگ باخته و با اجماع بین المللی همراه نیست. به هر صورت، مکانیزم ماشه یک تلنگر بزرگ است تا ما هر چه بیشتر به سمت خودکفایی همه جانبه حرکت کنیم. یک مسیر یک طرفه و مشخص است که چاره ای جز تامین همه جانبه امکانات داخلی برای ما باقی نمی گذارد و از این رو که همه ما را در یک مسیر قرار می دهد و تاکید دارد که راهی جز روی پای خود ایستادن ندارد، برای ما مغتنم است و این تهدیدی است که به فرصت تبدیل می شود. 
ماشه فاجعه است
در مقابل، عده ای هستند که با تفکر اینترنشنالی مسائل را تحلیل می کنند. از نگاه اینان، یک فاجعه بزرگ پیش روی ماست و ما تبدیل به یک غزه بزرگ خواهیم شد و به زودی از گرسنگی و تشنگی خواهیم مرد. نگاه تلخ و سیاه این دسته، در مقابل نگاه خوشبیانه گروه دیگر، دو طیف مهم در تحلیل مکانیزم ماشه فراهم آورده است. ماشه فاجعه است زیرا با قطع تمامی مراوده های ایران با سایر کشورها، به سرعت به سمت شکست کامل اقتصادی می رویم و به سرعت فاجعه غذایی و دارویی همه ما را در خود خواهد بلعید. 
ماشه فاجعه است چون دلار به شدت گران خواهد شد و وضعیت را از بحران به فاجعه می کشاند و به زودی شاهد انقلاب گرسنه ها خواهیم بود!
ماشه نه نعمت است نه فاجعه
در برابر این دو دیدگاه، دیدگاه دیگری منطقی تر به نظر می رسد. این دیدگاه موافق نیست که مکانیزم ماشه به عنوان تحریم های همه جانبه نعمت خوانده شود، زیرا به هر شکل ممکن، اثرات منفی خود را بر اقتصاد و جامعه خواهد گذاشت و قشر آسیب پذیر، فشار مضاعفی را تحمل خواهند کرد.
اما در عین حال، فاجعه نیست؛ زیرا پدیده عجیبی نیست که تازه رخ داده باشد و ایران برای مقابله با آن آمادگی نداشته باشد. پدیده ای نیست که کشورهای دیگر تجربه نکرده باشند. 
ضمن این که مکانیزم ماشه این بار، رنگ باخته و شکاف و ترک های زیادی برداشته است. پیش از این نیز، در تحریم بودیم اما بخشی از این تحریم ها غیررسمی بود. اکنون به طور رسمی امریکا و اروپا ما را تحریم کرده اند. هیچ اتفاق تازه ای مشاهده نمی شود. 
در مکانیزم ماشه قبلی در دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، اجماع بین المللی حاکم بود و اکنون نیست. کشورهای مخالف ظهور کرده اند و کشورهایی که با سیاست غرب همخوانی ندارند به ایران نزدیک شده اند. فشار به معنای فشار حداکثری در عمل معنا ندارد و تحقق نمی یابد. 
راه های دور زدن تحریم های امریکا و اروپا اکنون پیش روی ایرانیان هست. مسیر دلال بازی در سطح بین لملل بسته نیست. البته زیان اقتصادی وارد خواهد شد، یعنی نعمت نیست؛ اما زیان طوری نیست که کشور را از پای در آورد، یعنی فاجعه نخواهد بود. 
 تکیه بر توان داخلی
خودکفایی همه جانبه، امری غیرممکن و البته غیراقتصادی است. بنابراین، توجیه مساله به عنوان خودکفایی مطلق، با منطق مزیت نسبی اقتصادی همخوانی ندارد و عقلایی هم نیست؛ زیرا خودکفایی در فرصت اندک رخ نمی دهد و وقتی در دوره کوتاه مدت نیاز اقتصادی مردم غیرقابل تحمل باشد، رسیدن به خودکفایی در حد شعار هم نیست.
اما مکانیزم ماشه اگر نگاه ما را هر چه بیشتر به توانمندسازی داخلی معطوف  کند، بی شک نعمت است. مشروط بر این که دولتی پای کار باشد که به بهبود توان داخلی نگاهی منطقی، قوی و برنامه ریزی شده داشته باشد, وگرنه با شعار و سخنرانی، کاری پیش نمی رود. 
تکیه به توان داخلی، یک معنای روشن دارد: توجه به مردم و اقتصاد مردمی. به بیان دیگر، توجه به توان داخلی به معنای حذف تصدی گری دولت از اقتصاد و سپردن اقتصاد به بخش خصوصی و حمایت و نظارت بر آن است. در شرایط کنونی که بخش مهمی از اقتصاد ما دولتی است، بی شک دچار مشکل جدی هستیم و بهبود شرایط و خودکفایی نسبی هم غیرممکن خواهد بود. اولین گام برای خودکفایی نسبی، ایجاد مسیر بهبود در تمامی صنایع کشور است و این با تسلط نگاه دولتی و با مدیران دولتی تحقق پیدا نمی کند. 
دولت موثر- دولت بی تفاوت
اگر همراه و همزمان با مکانیزم ماشه، سرعت خصوصی سازی در ایران افزایش پیدا کند، ما شاهد دولتی متعهد و موثر خواهیم بود و بدین سان ، مکانیزم ماشه ما را به سمت توسعه و تکامل پیش می راند و نعمت می شود و اگر چنین نباشد، یعنی دولت بی تفاوتی که کشور را به سمت فاجعه سوق می دهد. 
بی تردید، دولت چهاردهم از ماه ها پیش خود را آماده مقابله با تهاجم ماشه کرده است. باید روند را سرعت ببخشد و با واگذاری های سریع و قوی شرکت های ناکارامد بخش دولتی به بخش خصوصی، موج روانی مکانیزم ماشه را خنثی کند و سپس با حمایت گسترده از بخش خصوصی، ورق را برگرداند. 
اگر دولت منفعل بماند و به اسم سیاست و دیپلماسی و کشف راه های صلح آمیز خودش را مشغول کند، هیچ خیری از او به ملت نخواهد درسید. منطقی ترین وضعیت این است که بپذیریم خواسته یا ناخواسته وارد یک جنگ بزرگ اقتصادی شده ایم. مسیر جنگ هم مشخص است: یا باید ننگ تسلیم بپذیریم یا مسیر بهترین بهره وری از امکانات داخلی و کشورهای دوست را طی کنیم. به نظر می رسد ما راهی جز مسیر بهبود نداریم و نباید از دشمن انتظار ترحم داشته باشیم. باید بدانیم که تاوان تسلیم به مراتب سخت تر و وحشتناک تر است. شکم سیر اما بی عزت ، گرسنه اما شرافتمند دو شق یک تصمیم بزرگ است که ما به طور قطعی مسیر شرافتمندانه را برگزیده ایم و تاوان آن را هم پس خواهیم داد. به قول دکتر بهشتی: بهشت را به بها می دهند نه به بهانه. 
عزت و شرف و آبرو را هم به بها می دهند نه به بهانه. حقارت قطر و دیگر کشورهای لرزان حاشیه خلیج، تابلوی عبرت پیش روی ماست. ما آن توسعه و تکبر ظاهری را به قیمت حقارت و بردگی اگر می خواستیم، دوران شاهی را ادامه می دادیم. اکنون که دوران سخت مبارزه دیگری است باید پایمردی کنیم؛ زیرا این نیز جنگ دیگری است و ما راهی جز مبارزه نداریم. به قول دکتر چمران: 
شیپور جنگ، آن جا که مرد را از نامرد تشخیص می د هند.