شُکر و شکایت | پزشکیان و حلقه دین و اقتصاد؛ از نشست صمیمانه تا نامه صریحِ سرگشاده

کمتر از ۵ روز پس از برگزاری نشستی صمیمانه میان چهره های مشهور حلقه دین و اقتصاد با رئیس جمهور پزشکیان، دو اقتصاددان این حلقه در نامه ای سرگشاده به او، درباره نحوه انتخاب اعضای کابینه تذکر دادند. این گزارش نگاهی دارد به آن شُکر و این شکایت.

شُکر شنبه

عصر روز شنبه، ۱۳ مرداد ۴۰۳، فرشاد مومنی، حسین راغفر، محمدرضا واعظ مهدوی و غلامحسین حسنتاش، کارشناسان مشهور به حلقه دین و اقتصاد به خیابان پاستور رفتند تا در نشستی که بیش از ۲ ساعت به طول انجامید، شرایط روز را تحلیل کنند و به دکتر پزشکیان مشورت دهند. محسن حاجی میرزایی، رئیس دفتر و علی طیب نیا مشاور عالی رئیس جمهور نیز در این نشست حضور داشته اند.

آن طور که خبرنگار انصاف نیوز دریافته است، فضای جلسه بسیار صمیمانه و به همان اندازه هم جدی بوده و بحث ها عمدتا در زمینه سیاست های اقتصادی، عدالت اجتماعی و شیوه مواجهه رئیس جمهور و کابینه اش با این مقولات بوده است.

به داد سفره ها برسید

مومنی چند بار پزشکیان را خطاب قرار داده و بر اهمیت وضعیت معیشت مردم و وضعیت تولید تاکید کرده است؛ او گفته دولت چهاردهم در هر سیاست و رویه و عملی باید تاثیر تصمیم خود بر سفره های مردم را و بر وضعیت تولید را مد نظر قرار دهد و این مناسب ترین شاقول برای تحقق وعده های پزشکیان است.

فرشاد مومنی به خبرنگار انصاف نیوز گفت: بعد از حدود ۴۵ دقیقه بحث رفت و برگشتی میان رئیس جمهور و مشاورانش با حاضران در نشست، در نهایت قرار شد همه سیاست های اقتصادی دولت پیش از اعلام عمومی، به فرهنگستان علوم ارائه و پس از چکش کاری و نقد توسط شاخه اقتصادی فرهنگستان علوم، اعلام عمومی شود.

این تصمیم بدان معناست که برای نخستین بار در سه دهه اخیر، تصمیماتی که فضای اقتصاد ایران را تحت تاثیر خود قرار می دهد و برای تسهیل تولید و تجارت و در نهایت معیشت مردم تاثیر می گذارد، توسط برجسته ترین کارشناسان علوم اقتصادی کشور مورد بررسی قرار گرفته است.

 اگر دیگر بحث های مومنی، توجه دادن به رئیس جمهور درباره کسانی بوده است که نسخه های شفابخش یک خطی برای بحران ها ارائه می کنند. او گفته است: «یکی از ویژگی های ساختار رانتی توسعه نیافته اقتصاد ایران این است که مسائل مبتلابه چندوجهی می شود و به اعتبار این چندوجهی و چندلایه شدن مسائل، هر راه حل تک ساحتی که یک وجه را پررنگ و دیگر وجوه را بایگانی می کند، در خوشبینانه ترین احتمال جاهلانه است گرچه در بسیاری از موارد شیادانه هم هست!»

بی راهه بنزین را دوباره نروید

یکی از همین مسائل پیچیده، ماجرای یارانه ها و منت مداومی است که بر سر مردم گذاشته می شود. در ماه های اخیر، تقریبا هر اظهار نظری درباره قیمت بنزین جنجالی و پرحاشیه شده است اما به وضوح، عده ای دولت را تشویق می کنند که تنها راه نجاتش، افزایش قیمت بنزین است.

در سه دهه گذشته، اقتصاد ایران این دور باطل را چند بار امتحان کرده است؛ قیمت بنزین افزایش می یابد و به معادل ریالی قیمت های جهانی نزدیک می شود. چند ماه بعد از افزایش قیمت بنزین، اثرات جانبی باز ارز را به سمت بالا می راند و فاصله قیمت فعلی و قیمت دلاری بنزین افزایش می یابد. باز قیمت بنزین را گران می کنند و باز دلار گران می شود و به این ترتیب دور باطل نزدیک کردن قیمت حامل های انرژی به نرخ های جهانی ادامه می یابد بدون تقریبا هیچ دستاوردی.

غلامحسین حسنتاش برای دکتر پزشکیان و مشاورانش تشریح کرده است که چگونه با سرمایه گذاری روی بهبود بهره وری، هم اشتغال مولد ایجاد می شود، هم معادل حرارتی ۲/۵ میلیون بشکه نفت در روز آزاد می شود، هم دستاوردهای محیط زیستی قابل توجهی دارد و هم دولت در معرض اثرات روانی و عینی گرانی بنزین قرار نمی گیرد.

دلار، دلار و باز هم دلار

در نشست صمیمانه حلقه دین و اقتصاد با پزشکیان، محور بحث های حسین راغفر، دلارزدگی اقتصاد ایران بوده است. این اقتصاددان به پدیده اصرار و تکرار یک دروغ برای تبدیل آن به حقیقت اشاره کرده و حذف ارز ترجیحی را نمونه کامل این پدیده خوانده است.

راغفر با عدد و رقم نشان داده که حذف ارز ترجیحی در دولت سیزدهم بر بودجه خانوارها به ویژه در سه دهک کم درآمد جامعه چه تاثیرات مخربی داشته و چگونه سرانه مصارف لازم آنان را کاهش داده است.

راغفر گفته است: «در شرایط امروز اقتصاد ایران، دم زدن از ارز تک نرخی، مین گذاری بر مسیر اصلاحات اقتصادی دولت است.»

نمونه های موفق تبعیض مثبت

محمدرضا واعظ مهدوی، مدیرعامل بنیاد خیریه همدلان آینده نگر ایران هم در نشست با دکتر پزشکیان، گزارشی از فعالیت های این خیریه در استان سیستان و بلوچستان ارائه کرده و نشان داده است چگونه فعالیت های خیریه ای که مبتنی بر آمایش سرزمینی بوده، توانسته برخی از شاخص های آموزش در این استان محروم را بهبود دهد.

او همچنین آماری از منابع و مصارف شبکه بانکی در سیستان و بلوچستان را در کنار اعداد و ارقامی از عملکرد سازمان امور مالیاتی قرار داده و ناعادلانه بودن برخی رویه ها را برجسته کرده است.

واعظ مهدوی با اشاره به سابقه پزشکیان در ساخت خانه های بهداشت آذربایجان شرقی، ایده هایی را برای بهبود وضعیت معیشتی مردم در مناطق محروم بر اساس مدل موفق شبکه بهداشت در دهه ۱۳۶۰ مطرح کرده است.

غیر از این نکات، ۴ میهمان رئیس جمهور در خلال جلسه، مواردی را برای دکتر پزشکیان تشریح کرده اند که حقیقتی به شکل نامتعارف پررنگ شده است تا حقایق دیگری را تحت الشعاع قرار داده و کم رنگ کند. گروه یا گروه های ذی نفع، زمینه سازی رسانه ای، برندگان نهایی و بازندگان عمده هر یک از این فعالیت های خاص هم با جزئیات به اطلاع رئیس جمهور رسیده است.

تعدد نقاط مشترک و تفاهم های صورت گرفته با رئیس جمهور و مشاورانش سبب شد اعضای حلقه دین و اقتصاد با رضایت خاطر نهاد ریاست جمهوری را ترک کنند.

شوک یک شنبه

انتصاب رئیس سازمان برنامه و بودجه از آن جهت برای عده ای عجیب بود که گمان می کردند برای این سازمان موثر بر جهت گیری های اقتصادی دولت، چهره ای نزدیک تر به گفتمان عدالت انتخاب خواهد شد.

سیدحمید پورمحمدی گرچه سابقه ای طولانی در معاونت های مختلف سازمان برنامه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی دارد اما همکاری اش با دولت های خاتمی و احمدی نژاد و روحانی و رئیسی، از او چهره یک تکنوکرات بی ایدئولوژی را ترسیم می کند. بنابراین عده ای معتقدند که او می تواند حامل و حامی گفتمان پزشکیان باشد و به سهم خود اصلاحات اقتصادی دولت جدید را پشتیبانی کند و عده دیگری معتقدند پورمحمدی فاقد چنین توانی است.

شکایت سه شنبه

دو نفر از چهار میهمان شنبه رئیس جمهور، فرشاد مومنی و حسین راغفر، به دسته ای تعلق دارند که توانایی رئیس جدید سازمان برنامه در پشتیبانی از اصلاحات اقتصادی را باور ندارند. این را می توان از مفاد نامه سرگشاده شان خطاب به دکتر پزشکیان فهمید که آشکارا نشان از نارضایتی دارد.

در فراز اول و دوم نامه، دو اقتصاددان از اعلام نشدن برنامه رئیس جمهور برای تغییر ریل اقتصاد گله کرده اند و در فراز سوم آورده اند: «حتی اگر عالی ترین اندیشه ها و برنامه های تحوّل و تغییر ریل اقتصاد کشور را در دستورکار خود داشته باشید اما کارگزارانی بی تناسب با این آرمان ها، اندیشه ها و وعده ها انتخاب کنید نتیجه دولت چهاردهم در همان سال نخست منجر به سرخوردگی فراگیر ملی خواهد شد و نه تنها خاتمه مشارکت مردم در انتخابات آتی کشور رقم خواهد خورد بلکه اعتبار و حیثیت همه کسانی که مردم را به حمایت از جناب عالی دعوت به حضور در انتخابات کردند، به باد خواهد داد. انتخاب های اخیر جناب عالی از سوی بسیاری از افراد آگاه، عالم و دل سوز کشور و حامیان حضرت عالی با انتقادهای صریح مواجه شده است. باید توجه داشته باشیم که گزینش برخی حامیان و عاملان شوک درمانی های سال های اخیر به عنوان همکار نزدیک خود، فی نفسه یک خلف وعده بزرگ است. توصیه می شود که در انتصاب سایر همکاران از تکرار این خطای فاحش پیش گیری شود و بالاترین سطح حساسیت ها را در زمینه اتنخاب افراد مسئول در زمینه تولید صنعتی و کشاورزی به کار گیرید.»

اما این اقتصاددانان مهم حلقه دین و اقتصاد این بار هم به انتقاد و شکایت صرف بسنده نکرده اند و در ۱۰ بند، پیشنهادهایی به رئیس جمهور پزشکیان ارائه داده اند.

از فلاکت بجای عدالت تا اخراج نظامیان از اقتصاد

مومنی و راغفر پیشنهادهای خود به رئیس جمهور پزشکیان را در ۱۰ محور تنظیم کرده اند که خلاصه اش به این شرح است:

• انتخاب اعضای کابینه خود را در یک فرایند شفاف- و نه در پشت درب های بسته و پستوهای کانون های قدرت- ثروت- و با دریافت آرا مردم و مشارکت سازمان های مردم نهاد انجام دهید که مردم احساس کنند که مطالبه شما از مردم فقط رای در زمان انتخابات نبوده است و پس از کسب قدرت هم شنوای نظرات و پیشنهادات آنها هستید…
• از انجام برنامه های اقتصادی ۳۵ سال گذشته که موجبات مشقت و رنج های دامنه دار بر مردم بوده اند تبری جویید و عاملان و مجریان آنها را از معتمدین خود قرار مدهید. این کاری است که به تغییر ریل اقتصاد کشور منجر می شود…                   
• …طی ۳۵ سال گذشته تخصیص منابع عمدتا با هدف تامین منافع و مطامع و جاه طلبی های خواص صورت گرفته است، این بار این شیوه را تغییر دهید… تنها، درآمد حاصل از صادرات خدمات فنی و مهندسی و سایر درآمدهای ارزی که از منابع عمومی تغذیه نمی کنند می توانند در بازار عرضه شوند. در این صورت سرنوشت ارز در بازار آزاد از حیات و ممات مردم جدا می شود.
• …داده ها و شواهد پرشمار برای ما مسلم کرده است که ساختار نهادی کنونی به صورت نظام مند بر علیه منافع عامه مردم، تولیدکنندگان و مصالح کشور عمل می کند و بنابراین نیازمند برنامه بازآرایی ساختار نهادی به سمت تولید فناورانه و عدالت اجتماعی فراگیر هستیم.
• اصلاح نظام مالیاتی از عمده مصادیق اصلاح نظام تخصیصی در کشور است… پیشنهاد اکید می شود که سازمان امور مالیاتی کشور برای مصون ماندن از نفوذ اصحاب قدرت و ثروت به عنوان یکی از سازمان های زیر نظر مستقیم رئیس جمهور تبدیل شود.
• …نظام بانکی باید از کانونی که منابع خرد مردم را تجهیز می کند و آنها را در اختیار خواص و نهادهای قدرت ثروت برای واردات کالاهای لوکس، و ترویج فعالیت های نامولد قرار می دهد خودداری کند و منابع مردم را مصروف توسعه تولید و ایجاد اشتغال در جامعه کند. بانک ها باید از بنگاه داری پرهیز کنند و همه ظرفیت های خود را مصروف ماموریت اصلی خود یعنی تجهیز منابع خرد مردم و هدایت آن به سمت تولید کنند.
• …حضور نهادهای نظامی و امنیتی و نیز نهادهای حاکمیتی فعال در حوزه های مختلف اقتصاد، باید به نحوی مقید و محدود شود که ظرفیت های حضور واقعی بخش خصوصی مولد و نه دلال مسلک و واردات پیشه  امکان پذیر شود. در شرایط کنونی به دلیل قدرت انحصاری این نهادها و تخصیص تبعیض آمیز اعتبارات ارزی و ریالی و تسهیلات بانکی امکان حضور رقابتی و فعال بخش خصوصی منتفی است…
• ضرورت متوقف ساختن روندهای فزاینده نابرابر های ناموجه به ویژه با عبرت از تجربه دولت های نهم و دهم که دم از عدالت زدند و فلاکت برای مردم و افلاس و درماندگی برای تولیدکنندگان و مالیه دولت پدید آوردند از جمله ضرورت های سرنوشت ساز بر اساس وعده ها و تعهدات جناب عالی است.
• …بودجه سند عریان نحوه نگاه حکومت به مردم و حقوق آنهاست و نخستین آزمون عملی شما در جهت پیگیری وعده های انتخاباتی به شمار می رود. اگر یک بازآرایی سیستمی در باب اولویت ها و جهت گیری ها و تخصیص ها در این سند مشاهد نشود نمی توان به تحقق وعده های شورمربوط به تغییر ریل اقتصاد و ترجیح منافع ملی به منافع ویژه خواران امیدوار ماند.
• توصیه خاضعانه ما آن است که قدر زمان باقی مانده از دوره مسئولیت خود را بیشتر بدانید. حسب مصرحات امیرمومنان در نهج البلاغه باید قدر فرصتی که در اختیارتان قرارگرفته است بیشتر بدانید و از اعتماد نسبی جامعه و به ویژه دانایان کشور بهترین بهره برداری را بنمایید که کفران این نعمت بزرگ مایه خسران فراگیر خواهد شد.

از میان تمام نحله ها و ایدئولوژی های مطرح در ایران امروز، گفتمان پزشکیان، عدالت و انصاف او، بیشترین قرابت را با قرائت حلقه دین و اقتصاد از حکمرانی داشته است؛ حال باید دید رئیس جمهور پزشکیان به این حلقه فکری که پشتیبانان غیررسمی او هستند نزدیک می ماند یا قرائت دیگری از عدالت و انصاف خواهد داشت.