زاینده رود بی رمق پس از دو دهه و نیم انتظار جان تازه می گیرد
شمارش گر معکوس وزیر نیرو برای آغاز به کار یکی از مهم ترین پروژه های انتقال آب به زاینده رود بی رمق سرانجام پس از ۲۵ سال انتظار، در میانه بهمن ماه به پایان رسید تا با پمپاژ آب از تونل سوم کوهرنگ امیدها برای بازگشت زنده رود به بستر خشک آن در فلات مرکزی جان تازه ای بگیرد.
پاییز امسال دوران اوج افت و خیزهای حوضه آبخیز زاینده رود بود، از یک سو ذخیره مناسب سد در اواخر آبان بعد از سال ها باعث رهاسازی آب برای کشت اول پاییزه شد تا به گفته علیرضا الماس وندی معاون تلفیق شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرپرست حوضه آبریز رودخانه زاینده رود، کشاورزان با اطمینان خاطر از آب زاینده رود استفاده کنند و مشکلات معیشتی و تولید کشاورزان به حداقل برسد و از سوی دیگر زمزمه های پیشرفت طرح انتقال آب از دریای عمان و بخشی از طرح احیای رودخانه زاینده رود مطرح شد که قرار است با اجرای مرحله نخست آن، برداشت آب از زاینده رود توسط صنایع قطع شده و در مرحله دوم علاوه بر آب صنایع، مازاد آب در بخش آشامیدنی، کشاورزی و حقابه محیط زیست به مصرف برسد.
به گزارش تین نیوز به نقل از ایمنا، عملیات اجرایی مرحله نخست این پروژه مهر ۱۴۰۱ در دولت سیزدهم آغاز شد و پس از پیشرفت در ۲۴ نقطه با حضور ۱۴ پیمانکار، عملیات اجرای گام دوم طرح انتقال آب از دریای عمان به استان اصفهان در مهرماه با حضور رئیس جمهور در اصفهان کلید خورد.
در میانه های فصل پاییز، دفتر منطقه ای مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود افتتاح شد و علیرضا الماسوندی؛ رئیس حوضه آبریز زاینده رود در آئین آغاز به کار آن اعلام کرد: زاینده رود چهار تا پنج سال آینده احیا می شود و جریان دائمی آب در آن را شاهد خواهیم بود.
وی از برنامه ریزی برای جریان حداقلی آب در تالاب بین المللی گاوخونی در این بازه زمانی خبر داد و اظهار کرد: ۳۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، آب آشامیدنی چند استان، نیاز محیط زیست و صنایع بزرگ از این حوضه آبریز استفاده می کنند بنابراین اهمیت آن هر روز بیشتر مشخص می شود.
رئیس حوضه آبریز زاینده رود تأمین آب از دریای عمان به استان اصفهان و طرح های دیگر را در حال انجام دانست و گفت: توسعه بارگذاری که استفاده بیشتر از منابع آب در این منطقه را به دنبال داشته باشد، نخواهیم داشت؛ همچنین به دنبال تعادل بخشی مصارف و منابع خواهیم بود.
افتتاح بزرگترین طرح آبرسانی چهارمحال بعد از یک دهه و نیم
روز بعد و در آخرین روزهای آبان، طرح آبرسانی بن- بروجن (آبرسانی به نیمی از جمعیت استان چهارمحال و بختیاری) در دومین دور سفر رئیس جمهوری به این استان و پس از گذشت نزدیک به ۱۵ سال به بهره برداری رسید که بر اساس آن قرار است سالانه بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب آب از حوضه آبریز زاینده رود با طی مسافتی به طول ۱۲۸ کیلومتر به حوضه آبریز کارون انتقال داده شود.
اجرا و تکمیل این طرح آبرسانی بارها با مخالفت و انتقاد مردم و مسئولان اصفهان روبه رو شده و عقب افتاده بود زیرا بهره برداران آب در پایین دست رودخانه زاینده رود بر این باورند که پیش از بهره برداری از طرح آبرسانی بن - بروجن باید تکلیف رودخانه زاینده رود روشن می شد.
بلافاصله استاندار اصفهان و معاونان وی برای بیان مطالبات مردم استان اصفهان در حوزه آب و احیای زاینده رود به تهران سفر و با وزیر کشور دیدار و گفتگو کردند، پس از ارائه مجدد مشکلات، چالش ها، راهکارهای عملیاتی و تشریح بحران های حوزه زاینده رود در این نشست قرار شد احمد وحیدی؛ وزیر کشور به همراه علی اکبر محرابیان؛ وزیر نیرو به اصفهان سفر کنند.
تلاش برای کاهش تنش آبی اصفهان
سال ها است که وضعیت کم آبی در استان اصفهان به یکی از مشکلات اساسی این منطقه تبدیل شده و با ادامه این مشکل در سال های اخیر تأمین آب آشامیدنی نیز با اختلال روبه رو شده است.
بحران آب در حوضه آبخیز زاینده رود رفته رفته تشدید شده و در طول دو دهه اخیز زاینده رود با طول بیش از ۴۵۰ کیلومتر، به عنوان بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران از سد " چَم آسمان" در شهرستان لنجان واقع در غرب استان تا تالاب گاوخونی بارها خشک و بی آب شده است همچنین تنش آبی استان اصفهان در کنار خشکی مستمر رودخانه زاینده رود، افزایش پدیده های مخرب همچون فرونشست زمین، ریزگردها و دیگر معضلات زیست محیطی را به دنبال داشته است.
تأمین آب استان اصفهان یکی از چالش های دیرینه ای است که رهبر معظم انقلاب نیز در سفر به اصفهان بر حل آن تاکید داشته اند و در دیدار سال ۱۳۸۸ با مردم این استان در خصوص طولانی شدن برخی طرح ها از جمله تونل سوم کوهرنگ به مسؤولان وقت هشدار دادند.
مأموریت پیدا کردن راهکار برای مطالبات اصفهان
پیگیری مطالبات اصفهان درباره احیای زاینده رود باعث شد که در بیست وهفتم آبان وزیر کشور و وزیر نیرو به اصفهان سفر کنند.
احمد وحیدی؛ وزیر کشور در نشست هم اندیشی مسائل زاینده رود با جمعی از کشاورزان، متخصصان حوزه آب و مسئولان استان اظهار کرد: رئیس جمهور حساسیت بسیاری بر مساله آب اصفهان دارد و پروژه ها در این حوزه با قدرت دنبال خواهد شد، از خدا می خواهیم که به مردم اصفهان خدمت کنیم، آیت الله رئیسی به مردم اصفهان سلام رساندند و خواستار رفع دغدغه های مردم اصفهان شدند.
وی با تاکید بر اینکه طرح آبی بن- بروجن جز برای مصرف آشامیدنی استفاده نمی شود و بارگذاری اضافه ای بر زاینده رود انجام نشده است، گفت: هیچ نگرانی برای مردم استان اصفهان وجود ندارد و پروژه ای که منجر به کاهش سهم مردم استان شود اجرا نشده است، دولت و رئیس جمهوری به ما مأموریت دادند که سخنان کشاورزان و مطالبه گران اصفهان را بشنویم و راهکارها را در نظر بگیریم.
رفع بخش قابل توجهی از ناترازی های آبی
علی اکبر محرابیان؛ وزیر نیرو نیز به عنوان مهمان دیگر نشست «بررسی مسائل حوضه آبریز زاینده رود» از پیش بینی سه پمپاژ قوی در پروژه سد و تونل کوهرنگ سه خبر داد و گفت: امیدواریم پمپاژ پروژه کوهرنگ ۳ به سمت زاینده رود از فصل بارشی امسال و جاری شدن روان آب ها آغاز شود.
وی با اشاره به آغاز مطالعات درباره ساختگاه سد کوهرنگ ۳ اطمینان داد: نتایج این مطالعات نشان داد که این سد مشکلی ندارد و پیمانکار پروژه هم پای کار است و می توانیم عملیات اجرایی آن را هر چه سریع تر آغاز کنیم.
وزیر نیرو با بیان اینکه اگر هر سه ایستگاه پمپاژ این طرح فعال شود می تواند ۶۰ درصد حقابه آن را منتقل کند، خاطرنشان کرد: منابع مالی خوبی را برای این طرح در نظر گرفتیم تا بتوانیم در حداقل زمان آن را فعال کنیم و از مردم می خواهیم که در پیشبرد این پروژه به ما اعتماد کنند.
محرابیان با اشاره به انجام مطالعات جدیدی درباره ایجاد ساختگاه سد در سرشاخه های داخل استان اصفهان ادامه داد: ساختگاهی با وضعیت منابع آب مناسب در داخل این استان پیدا شده است که می تواند کسری منابع موجود را تأمین کند در صورتی که این مطالعات مثبت باشد می توانیم امیدوار باشیم سدی در استان اصفهان خواهیم داشت که بخش قابل توجهی از ناترازی ها را با مدیریت استان برطرف می کند.
۱۰ میلیون متر مکعب از برنامه منحرف نشدیم
وی با اشاره به جلسه ای که آبان سال ۱۴۰۰ با نمایندگان کشاورزان در اصفهان داشت، یادآور شد: در این جلسه پنج موضوع مهم مطرح شد که شامل اعتراض به چگونگی تقسیم آب بین کشاورزی و صنعت، تبعیض در بالادست، میان دست و پایین دست حوضه زاینده رود، چگونگی مصارف آب آشامیدنی در سه استان اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری، فعال نبودن برخی از طرح های آبرسانی و فقدان برنامه منسجم، شفاف و مشخص و تراز منابع و مصارف بود.
وزیر نیرو از پیش بینی دو راهکار برای حل هر یک از این مسائل خبر داد و گفت: نخست باید برنامه مشخصی برای هر یک از آنها داشته باشیم و دوم اینکه اقدام مشخص سازه ای یا مدیریتی برای آن انجام شود که در گام نخست، برنامه حوضه آبریز زاینده رود بمنظور ایجاد تعادل بین منابع و مصارف تصویب شد.
وی گام دوم را شامل سه اصل شفافیت، عدالت و قانونگرایی در برنامه ها اعلام کرد و افزود: عدالت حکم می کند که برداشت در هر نقطه از این حوضه، متناسب با تخصیص و بر اساس عدالت باشد به همین دلیل استفاده از فناوری های جدید، کنتورهای هوشمند و دیسپاچینگ ملی در دستور کار قرار گرفت که به طور هفتگی برای زاینده رود جلسه برگزار کردیم و حتی ۱۰ میلیون متر مکعب از برنامه خود منحرف نشدیم و عده ای برای تخصیص آب بیشتر به ما مراجعه کردند اما قبول نکردیم.
اجرای پله به پله انتقال آب دریا، آب جنوب اصفهان و کوهرنگ سه
وی اجرای طرح «سد خِرسان» را یکی از اقدامات سازه ای جدید معرفی و اظهار کرد: بخش هایی از این پروژه به صورت شبانه روزی فعال است و برای تأمین مالی آن از اعتبارات ایران در چین و به صورت گشایش ال سی اقدام شد.
به گفته محرابیان سهم هر فرد از منابع آب تجدیدپذیر کشور از ۶ هزار و ۵۰۰ متر مکعب در ۴۰ سال گذشته به یک هزار و ۲۰۰ متر مکعب در زمان حاضر کاهش یافته که رشد جمعیت، کاهش بارش ها و افزایش شدید مؤلفه های اقتصادی، کشاورزی و صنعتی از جمله دلایل پیدایش این وضعیت است.
وی مسائل و مشکلات حوضه آبریز زاینده رود را قابل حل توصیف کرد و ادامه داد: می توانیم به نقطه ای برسیم که ناترازی در این حوضه برطرف شود برای همه طرح ها مانند انتقال آب دریا، آب جنوب اصفهان و کوهرنگ سه برنامه ریزی کردیم و پله به پله پیش می رویم، با مدیریت صورت گرفته سال به سال وضعیت بهتر خواهد شد و می توانید برای سخنان ما و زمان اجرا شدن برنامه ها و طرح ها، شمارشگر بگذارید.
آغاز پُمپاژ آب از کوهرنگ ۳ در آینده ای نزدیک
وزیر کشور با بیان اینکه مسائل آب اصفهان به طور پیوسته و مُستمر مورد توجه مسؤولان قرار دارد، افزود: در این زمینه پُمپاژ آب از کوهرنگ ۳ با فوریت در آینده ای نزدیک اجرا می شود، همچنانکه سد خرسان نیز با پیش بینی منابع مالی قابل توجه و بر اساس اعلام مسئول پروژه تا پایان ۱۴۰۴ راه اندازی خواهد شد.
وی تصریح کرد: در کنار این پروژه ها؛ طرح انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی نیز ۵۰۰ کیلومتر پیشرفت داشته است که نسبت به مدت زمان پیش بینی شده از سرعت مناسب برخوردار است.
رویایی به درازای یک ربع قرن
عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۵ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز شد.
قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ نیز در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد اما این پروژه در زمان اجرا با مشکلات فراوانی روبه رو شد. عملیات ساخت تونل سوم کوهرنگ با وجود همه این چالش ها ادامه یافت اما اجرای سد مخزنی این تونل در چند سال اخیر به مسؤولان امر به دلیل مشکلاتی از جمله منابع مالی متوقف مانده بود که نیاز به عزم مسئولان ملی برای تکمیل آن داشت.
خروج مهم ترین پروژه انتقال آب به زاینده رود از بن بست
در تابستان سال ۱۳۹۹ مسعود میرمحمد صادقی؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان پیشرفت فیزیکی سد کوهرنگ ۳ را حدود ۴۶ درصد اعلام کرد و گفت: عملیات ساخت این سد ۲ قوسی به ارتفاع ۱۲۰ متر تا ۲ سال آینده به اتمام خواهد رسید.
عملیات اجرایی طرح انتقال آب کوهرنگ ۳ شامل سد و تونل در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز و قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ نیز در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد که این امر در آن زمان محقق نشد.
وی این طرح را مهم ترین پروژه انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود توصیف کرد و ادامه داد: طول این تونل به علاوه دسترسی آن ۲۴ کیلومتر است در سال قبل و امسال به صورت موقت در این تونل حدود ۵۰ میلیون مترمکعب پمپاژ آب انجام شد و با توجه به ویژگی سدهای بتنی می توان آن را قبل از اتمام آبگیری کرد و پس از آن به بهره برداری رساند.
و سرانجام آغاز پمپاژ آب از کوهرنگ سه
شمارش معکوس برای اجرای وعده های وزرای نیرو و کشور در حالی رو به پایان بود که در پانزدهم بهمن مهران زینلیان؛ معاون استاندار اصفهان از آغاز پُمپاژ پروژه کوهرنگ سه از مهمترین طرح های آبی اصفهان طبق وعده وزیر نیرو خبر داد و گفت: با این طرح بخشی از اضافه مصارفی که بر حوضه آبریز زاینده رود تحمیل شده است جبران خواهد شد.
وی کوهرنگ ۳ را یکی از پروژه های بر زمین مانده و مطالبه دیرین مردم استان اصفهان دانست و افزود: این پروژه که مصوبات بالادستی متعددی نیز دارد، سال ها بلاتکلیف مانده بود، اجرای این پروژه مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است بنابراین از ابتدای دولت سیزدهم و آغاز به کار مدیریت استان جلسات متعددی برگزار شد تا این مطالبه بحق مردم اصفهان محقق شود.
معاون استاندار اصفهان افزود: با پیگیری جدی و پس از سفر وزیران نیرو و کشور در ماه های گذشته به اصفهان، مقرر شد تا پمپاژ کوهرنگ سه به زودی آغاز شود که پمپاژ آب در کوهرنگ سه مدتی است که شروع شده و اکنون به وضعیت پایدار رسیده است، پمپاژ متناسب با آوردِ رودخانه زاینده رود و بر اساس ملاحظات زیست محیطی متغیر خواهد بود.
وی با اشاره به همکاری مدیران دو استان همجوار در اجرای این طرح تصریح کرد: اگرچه آب زیادی در حال حاضر در دسترس نیست و بخشی هم آب مورد نیاز استان چهارمحال و بختیاری را تأمین می کند اما بر این باوریم این آب باید به حوضه زاینده رود اضافه می شد که اتفاق افتاد.
پیشرفت ۵۰ درصدی انتقال آب دریا ظرف یک و نیم سال
زینلیان از پیشرفت ۵۰ درصدی طرح تأمین آب استان از دریای جنوب کشور نیز ظرف مدت یک سال و نیم خبر داد و گفت: این پروژه بر اساس برنامه اولیه قرار بود هفت تا ۱۱ سال به درازا بکشد اما با پیگیری مسؤولان استان، تاکنون ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
طرح های بلند مدت و کوتاه مدت انتقال آب، حفظ منابع آبی و کاهش هدر رفت ها برای برون رفت از مشکلات در حوضه آبریز زاینده رود قدمت چند دهه ای دارند از جمله طرح ۹ ماده ای احیای حوضه آبریز زاینده رود، سد و تونل سوم کوهرنگ، طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان و طرح انتقال آب بهشت آباد که با وجود نیاز شدید چند استان به تأمین آب هر بار برای مدتی به جریان افتاده و متوقف شده اند.
وابستگی آب شرب میلیون ها نفر به رنده رود
حوضه آبریز زاینده رود در استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری گسترده شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت تحت پوشش این حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت تحت پوشش آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد بر این اساس سه میلیون و ۸۹۰ هزار و ۱۸۸ نفر، جمعیت ساکن در استان اصفهان را تشکیل می دهند و جمعیت این حوضه در استان چهارمحال و بختیاری ۸۸ هزار و ۱۷۲ نفر است.
در دهه های گذشته جمعیت حوضه زاینده رود رشد قابل توجهی یافته و آمار نشان می دهد در نیم قرن اخیر جمعیت این حوضه بیش از سه برابر شده که در کنار محدودیت منابع آب موجب شده تا سرانه آب تجدیدپذیر حوضه به کمتر از یک هزار متر مکعب کاهش یابد در حالی که سرانه آب تجدیدپذیر کشور به کمتر از یک هزار و ۷۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر کاهش رسیده است.
از سوی دیگر حوضه آبی زاینده رود، به دلیل اجرای طرح های انتقال (ورودی و خروجی) استان های خوزستان، فارس، یزد و کهگیلویه و بویراحمد را در بر می گیرد بنابراین اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد در کنار مدیریت مصرف بهینه آب برای منطقه مرکزی ایران ضروری است، زیرا نگاهی به منطقه مرکزی ایران و میزان منابع آبی در دسترس آن نشان می دهد که طرح هایی مانند انتقال آب بهشت آباد نیز باید با جدیت دنبال و اجرا شوند زیرا ثمره آن تنها برای یک شهر و استان نیست و منطقه وسیعی را شامل می شود.
